نویسنده:طیبه چراغى، فاطمه محمدی، منیره زارعان، اکبر مقدسی
تبریک و تهنیت غدیر
سنت دیرینه در غدیر، تبریک خاص آن است که مفاهیم والاى این روز را بازتاب مى‌دهد. امام صادق علیه‌السلام فرمود: «هرگاه در این روز، برادر مؤمن خود را ملاقات کردى، بگو: شکر خداى که ما را به این روز گرامى داشته و از مؤمنان و وفاداران به پیمانى قرار داده است که با ما بسته و ما را از منکران و تکذیب‌کنندگان روز قیامت قرار نداده است».
امام رضا علیه‌السلام نیز فرمود: «در این روز به یکدیگر تبریک و تهنیت بگویید و هرگاه برادر مؤمن خود را ملاقات کردید، بگویید: سپاس خدایى را که ما را از تمسک کنندگان به ولایت امیر مؤمنان على علیه‌السلام قرار داده است».
نیکی به دیگران
صاحب روز غدیر، امام علی علیه‌السلام درباره نیکی به دیگران در این عید فرمود: «[در این روز [با نیکی و خیر فراوان، از آرزومندان و آنان‌که به دست شما چشم دوخته‌اند، بازدید کنید و در خوردنی‌ها و آنچه در دست و در توان دارید، با ناتوانان همسانی داشته باشید. پاداش یک درهم [هزینه کردن در راه خدا] در این روز، برابر صد هزار درهم در روز دیگر است. هر کس بدون درخواست برادر مؤمنش از او دل‌جویی و کارگشایی کند و با اشتیاق به او نیکی رساند، چون کسی است که در این روز، روزه گرفته و شبش به نیایش پرداخته است. کسی که در شامگاه روز غدیر، به روزه‌داری افطاری دهد، مانند کسی است که یک میلیون نفر را غذا داده است».
امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف) در خطبه غدیریه
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در خطبه غدیر، درباره موضوع‌هایی همچون توحید، نبوت، ولایت امام علی علیه‌السلام و لقب امیرمؤمنان برای آن حضرت، فضیلت‌های اهل بیت علیهم‌السلام ، فضیلت‌های ویژه امام علی علیه‌السلام ، قرآن، نماز، زکات، حلال و حرام و بیعت سخن به میان آورد. ایشان در بخشی از خطبه خود با اشاره به امامان دوازده‌گانه، درباره امام مهدی موعود(عج) فرمود: «بدانید که آخرین امامان، مهدی قائم از ماست. اوست غالب بر آیین‌ها. اوست انتقام گیرنده از ستم‌کاران. اوست فاتح قلعه‌ها و منهدم‌کننده آنها. اوست پیروز بر هر قبیله‌ای از اهل شرک و هدایت‌کننده آنان. اوست یاری‌دهنده دین خدا. اوست که پیشینیان به او بشارت داده‌اند. اوست که به عنوان حجت باقی می‌ماند و بعد از او حجتی نیست».
نگاه به سادات
نگاه به سادات، دل را نورانی می‌کند. آنان فرزندان رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و وابسته به آن حضرت هستند و درخشانی نور پیامبر از پیشانی‌شان نمایان است. امام رضا علیه‌السلام در مجلسی فرمود: «نگاه به فرزندان ما عبادت است.» یکی از حاضران پرسید: نگاه به امامان از نسل شما یا نگاه به همه فرزندان پیامبر خدا؟ امام فرمود: «نگاه به همه فرزندان پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله عبادت است؛ تا وقتی از سیره ایشان جدا نشوند و به گناهان آلوده نگردند».
کمال دین
سادات، جزو خانواده پیامبر و از نسل پاک او به شمار می‌روند. همان‌گونه که اهل بیت پیامبر جایگاه والایی نزد پروردگار دارند، مقام و شأن فرزندان آنان نیز در نگاه مردم با احترام و تکریم همراه است. بزرگداشت و احترام سادات از سوی مردم در همه زمان‌ها صورت می‌گیرد، ولی این امر در روز غدیر که زمان به ولایت و امامت رسیدن حضرت علی علیه‌السلام است، به فرهنگ خاصی در میان مردم تبدیل شده است. آنان با رفتن به خانه سادات و تبریک گفتن چنین روزی، احترام و اکرام خود را به ایشان آشکار می‌سازند. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در روایت‌های گوناگون، مردم را به گرامی‌داشت مقام سادات سفارش می‌کرد و ایشان می‌فرمود: «دوست داشتن اهل بیت من و فرزندانم، کمال دین است».
میراث ماندگار
ولایت اهل بیت پیامبر، ادامه دهنده راه نبوت است و در کنار قرآن که برنامه آسمانی رستگاری و سعادت انسان‌ها به شمار می‌آید، روشن کننده راه هدایت و تفسیرگری آیات الهی است. فرزندان نیکوکار آنان نیز به دلیل اینکه ادامه‌دهنده نسل پاک اهل بیت پیامبرند، شایسته احترام ویژه‌ای هستند. بزرگداشت سادات در عید غدیر به اوج خود می‌رسد و مردم با تبریک ولایت امام علی علیه‌السلام در این روز به سادات، در واقع، آنان را میراث ماندگار اهل بیت به شمار می‌آورند. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله می‌فرماید: «من در روز قیامت، شفیع چهارتن هستم. آن‌که فرزندان و ذریه مرا گرامی دارد؛ آن‌که نیازهایشان را برآورد؛ آن‌که برای حل مشکلاتی که گرفتارشان ساخته است، بکوشد و آن‌که با دل و زبان، دوستشان بدارد».
تشبیه زیبا
از آنجا که اهل بیت پیامبر به عنوان ارکان و ستون اسلام مطرح هستند، محبت و دوستی آنان نیز نزد خداوند پاداش فراوانی دارد و عذاب‌های دنیوی و اخروی را نیز از انسان‌ها دور می‌کند. محبت ورزیدن به اهل بیت، روح و جان انسان را پاک و آراسته می‌سازد و قلب او را به سوی خوبی‌ها می‌کشاند. دوستی با فرزندان و نسل پاک اهل بیت نیز از خوبی‌هاست. پیامبر در تشبیهی بسیار زیبا می‌فرماید: «برتری خاندان و اهل بیت و ذریه من، مانند برتری آب بر چیزهای دیگر است. با آب است که همه چیز باقی و زنده می‌ماند؛ چنان‌که خداوند فرمود: هر چیز زنده‌ای را از آب پدید آوردیم، آیا ایمان نمی‌آورید؟ با محبت اهل بیت و خاندان و ذریه من است که دین کامل می‌شود».
احترام همگانی
جایگاه اهل بیت و فرزندان پیامبر اعظم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در میان مسلمانان بی‌همتاست و هیچ خانواده و خاندانی چنین بزرگی، پاکی، احترام، ارزش و فضیلت را ندارد. آنها سروران، پیشوایان و ستون‌های جامعه اسلامی‌اند. مسلمانان در هر دیاری به آنان چشم دارند و علم و ادب و سیادت را از آنان می‌گیرند. به یقین، در اسلام و شاید پیش از آن حتی در تیره‌های دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل، خاندانی با این گسترش، عظمت و احترام از نظر کمی و کیفی پیشینه وجود نداشته است. اکنون سادات در کشورهای بسیاری زندگی می‌کنند و از احترام و شکوه برخوردارند. مراکش، اندونزی، یمن، عراق، مصر، سودان، افغانستان، ترکیه، شبه قاره هند و ایران از آن شمارند.
فرهنگ زیبا
عید غدیر از اعیاد ویژه اسلامی است که مسلمانان سراسر جهان آن را با شکوه و عظمت هر چه بیشتر در مقایسه با اعیاد دیگر جشن می‌گیرند. سنت و فرهنگ زیبای تبریک به سادات و رفتن به منزل و دیدار آنان، نمونه بارز بزرگی شأن و مقام والای اهل بیت پیامبر است. مسلمانان با تبریک این روز به سادات، شروع ولایت و امامت علی علیه‌السلام را جشن می‌گیرند و آنان را فرزندان و ادامه دهنده نسل پاک ایشان معرفی می‌کنند. آنها با احترام و بزرگداشت به سادات در همه زمان‌ها به ویژه در این روز، محبت قلبی خود را به اهل بیت ابراز می‌دارند و با این کار اطاعت خود را از سخنان آنان مبنی بر احترام فرزندان پیامبر نشان می‌دهند.
بیان متن کامل خطابه غدیر توسط امام باقر علیه‌السلام
امام باقر علیه‌السلام در اوضاع خفقان بار بنی‌امیه، که غدیر در آستانه محو شدن بود و از آن واقعه عظیم فقط گاه‌گاهی جمله «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلاهُ» سینه به سینه می‌گشت، با پیدا شدن اوضاع اجتماعی خاص در آستانه انقراض بنی‌امیه، برای اولین بار شرح مفصلی از ماجرای غدیر را با متن کامل خطبه مفصل آن بیان فرمودند.
احتجاج اصحاب پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم با غدیر
اصحاب پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم در غدیر حاضر بوده‌اند بنابراین دفاع یاران باقی‌مانده پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم از غدیر ارزش والایی دارد.
در موقعیت‌هایی که صورت مناظره و اتمام حجت داشته و حتی از نظر اجتماعی برایشان خطرناک بوده، به گفتن حقیقت مبادرت ورزیده و از کتمان آن اجتناب کرده‌اند.
زِید بنِ اَرقَم، ناقل متن کامل خطبه
زید بن ارقم کسی بود که در روز غدیر شاخه‌های درختان را بالای سر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم نگه داشته بود تا هنگام سخنرانیِ حضرت به او اصابت نکند. طبعا هنگام معرفی و بلند کردن دست امیرالمؤمنین علیه‌السلام توسط پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم ، از نزدیک شاهد ماجرا بود. او کسی است که متن کامل خطبه مفصل پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم را در غدیر به خاطر سپرد و برای نسل‌های آینده بازگو کرد.
حذیفه بن یمان، راوی بلندترین روایت غدیر
حذیفه بن یمان یکی از اصحاب با وفای پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم است که در غدیر حاضر بود. او مشروح‌ترین گزارش را درباره واقعه غدیر نقل کرده که شامل جزئی‌ترین مسائل مربوط به سفر حج و مراسم غدیر و نیز توطئه‌های منافقان است. حذیفه در طول عمر خود نیز چندین بار به ماجرای غدیر احتجاج کرد و از کسانی است که متن کامل و مفصل خطابه غدیر را حفظ کرد و به نسل‌های بعد رساند.
سُلَیمِ بن قَیس، اولین مبلغ غدیر در فرهنگ مکتوب
سُلیم بن قیس هلالی صاحب اولین کتاب در اسلام است. او این کتاب را در سال‌های اولیه بعد از رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم نوشته و واقعه غدیر را در جاهای مختلف کتابش به مناسبت‌های مختلف از قول افراد گوناگونی که در غدیر حاضر بوده‌اند، نقل کرده است. یک جا هم داستان مفصل آن ماجرا را از ابوسعید خدری نقل کرده است. بدین صورت کتاب او، اولین موردی است که برای ابلاغ غدیر به نسل‌های آینده نوشتار را به کار گرفته و چه زیبا تأثیر خود را در طول چهارده قرن به ظهور رسانده است؛ چرا که تقریبا همه کتب حدیثی و تاریخی ما واقعه غدیر را از کتاب سلیم نقل کرده‌اند و خود کتاب هم تا امروز باقی است و به عنوان اولین مدرک مکتوب غدیر در میراث علمی اسلام می‌درخشد و متن عربی و ترجمه فارسی و اردو و انگلیسی آن بارها چاپ شده است.
حفظ غدیر به یاری شعر
شعر شاعران نقش مهمی در حفظ غدیر در طول زمانهای ظلمانی داشته؛ چه قالب شعر پایدارتر است و مردم علاقه خاصی به آن دارند. از ساعتی که خطبه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم پایان یافت، حسان بن ثابت اولین شعر را در حضور آن‌حضرت سرود و این الگوی روشنی برای شاعران شد تا در طول چهارده قرن با هنر خود غدیر را حفظ کنند و آن را به نسل‌های بعد برسانند.
جلوه ادبی شعر غدیر
یکی از جلوه‌های ادبی غدیر شعرهای بسیاری است که درباره غدیر سروده شده است. این اشعار که به اصطلاح «غدیریه» نامیده می‌شوند، بسیار مورد توجه بوده، کتاب‌های مستقلی برای جمع‌آوری آنها تألیف شده است.
جلوه ادبی دیگر غدیر نثرهای داستانی و حماسی درباره غدیر است که در به تصویر کشیدن غدیر نقش مهمی ایفا کرده است.
تدوین کتب شعر غدیر
برخی اشعار مربوط به غدیر جمع‌آوری، و این اسناد ادبی غدیر را به صورت مجموعه‌های تنظیم و عرضه کرده‌اند. برخی از این کتاب‌ها مستقلاً درباره اشعار غدیر است که نمونه‌هایی از آنها نام برده می‌شود:
عربی
1 . الغدیرُ فِی الکِتاب و السُّنَهِ وَ الأَدَب، علامه امینی؛
2 . شُعَراء الغدیر، مؤسسه الغدیر، بیروت؛
3 . الغدیرِ فِی الأَدَبِ الشَعْبی، حسین بن حسن بهبهانی؛
4 . غدیریات، علامه امینی، (برگزیده از الغدیر)؛
5 . غدیریات هادِفَه، سید طالب خرسان.
فارسی
6 . غدیر در شعر فارسی، سید مصطفی موسوی گرمارودی؛
7 . سرود غدیر، علامه سید احمد اشکوری، 2 جلد؛
8 . شعرای غدیر از گذشته تا امروز، علامه محمد هادی امینی، 10 جلد؛
9 . غدیر در شعر فارسی از کسایی مروزی تا شهریار تبریزی، محمد صحتی سردرودی؛
10 . پاسداران حماسه غدیر، پرویز عباسی؛
11 . بیعت با خورشید، اداره ارشاد خراسان؛
12 . در ساحل غدیر، احمد احمدی بیرجندی؛
13 . گلبانگ غدیر، محمد مهدی بهداروند؛
14 . دریا در غدیر، ثابت محمودی؛
15 . مهر آب خم، سید علی رضوی؛
16 . یک جرعه از غدیر، شعرای قم؛
اردو
17 . صهبای غدیر، شعرای هند؛
18 . ترانه غدیر، سید محمد رضا ساجد زید پوری.
آماری از کتب شعر غدیر
غدیریه‌های عربی در کتاب شریف الغدیر در یازده جلد به صورت جامعی تدوین شده‌است. هم‌چنین کتاب شعراء الغدیر را مؤسسه «الغدیر» بیروت در دو جلد تدوین و چاپ کرده است.
خطابه غدیر را عده‌ای از شعرای فارسی زبان به نظم آورده‌اند و در کتاب‌های سرود غدیر (2 جلد) شعرای غدیر از گذشته تا امروز (10 جلد) و غدیر در شعر فارسی از کَسائی مَرْوَزی تا شهریار تبریزی به صورت مبسوطی جمع آوری شده است.
هم‌چنین برای نمونه چهار عنوان چاپی از نظم فارسی غدیر ذکر می‌شود:
1 . خطبه الغدیر، اثر صغیر اصفهانی، با همکاری مرحوم عمادزاده.
2 . خطبه غدیریه، اثر میرزا رفیع، که در سال 1313ق در هند چاپ شده است.
3 . ترجمه (منظوم) خطبه غدیر خم، اثر میرزا عباس جَبَرُوتی قمی.
4 . غدیر خم، مرتضی سرافراز، 1348 ش.
شعر غدیر در پاسخ به ادعای معاویه
امیرالمؤمنین علیه‌السلام قصیده‌ای سرودند که یک بیت آن درباره غدیر خم بود و طی نامه‌ای آن را برای معاویه فرستادند:
وَ أَوجَبَ لی ِولایَتَهُ عَلَیْکُمْ رَسولُ اللّه‌ِ یَوْمَ غَدیرِ خُمّ
یعنی: پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم در روز غدیر خم ولایت خود بر شما را، برای من واجب کرد.
وقتی معاویه پاسخ امیرالمؤمنین علیه‌السلام را خواند گفت: «ای غلام، این نامه را پاره کن، تا اهل شام آن را نخوانند و به علی بن ابی‌طالب تمایل پیدا نکنند».
شعر غدیر در مجلس معاویه
روزی سه نفر از شعرا نزد معاویه جمع بودند: طِرِمّاح، هُشام مُرادی و محمد بن عبداللّه حِمْیَری.
معاویه کیسه زری بیرون آورد و مقابل خود گذاشت و گفت: ای شعرای عرب، درباره علی بن ابی‌طالب شعری بگویید، ولی جز حق نگویید. من فرزند ابوسفیان نباشم اگر این کیسه را به کسی بدهم، جز آن‌که درباره علی حق را بگوید.
طِرمّاح برخاست و درباره حضرت ناسزا گفت. هشام مرادی نیز ناسزا گفت. عمروعاص به حمیری گفت: اکنون تو بگو، ولی غیر حق مگو. سپس عمروعاص به معاویه گفت: قسم یاد کرده‌ای که این کیسه را جز به کسی که درباره علی حق بگوید ندهی. معاویه گفت: آری.
حمیری برخاست و اشعار بلندی در مدح امیرالمؤمنین علیه‌السلام سرود که یک بیت آن درباره غدیر بود:
تَناسَوْا نَصْبَهُ فی یَومِ خُمٍّ مِنَ الْباری وَ مِنْ خَیْرِ الاَنامِ
یعنی: نصب علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام را در روز غدیر خم از سوی خداوند و از سوی بهترین مردم به فراموشی سپردند.
معاویه گفت: تو از همه راست‌تر گفتی! کیسه زر را تو بردار!
معرفى کتاب
1. قطره‌اى از دریا، محمدحسین صفاخواه، انتشارات قدیانى، 2 جلد.
این کتاب، مجموعه داستان‌هاى کتاب ارزشمند الغدیر، اثر جاودانه علامه امینى است و با توجه به ساختار داستانى در نظر جوانان و عموم، خواندنى است.
2. حساس‌ترین فراز تاریخ، جمعى از دبیران دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
بخشى از سرفصل‌هاى این کتاب عبارتند از: داستان غدیر، اهمیت غدیر در تاریخ، غدیر در کتاب خدا، عید غدیر، صحنه تاریخى غدیر، امواج غدیر و… .
3. غدیر، برکه‌اى و دریایى، جواد نعیمى، سازمان تبلیغات اسلامى.
این کتاب افزون بر قطعات زیباى ادبى درباره غدیر، در بخشى با عنوان چکاد بى‌کرانه دریا، به زندگى امیرمؤمنان على علیه‌السلام پرداخته است.
4. دریا در غدیر، سید حسن ثابت محمودى (سهیل)، حوزه هنرى سازمان تبلیغات اسلامى.
این کتاب مجموعه اشعار گوناگون غدیر در قالب‌هاى گوناگون است.
5. ارمغان غدیر، سید عبدالله فاطمى‌نیا، انتشارات سروش.
نوشتن چهل حدیث به عنوان سنتى برگرفته از اسلام، دانشمندان ما را از گذشته به این امر مفید وادار کرده است. همین سنت، استاد فاطمى‌نیا را به نگارش ارمغان غدیر خوانده که با همت انتشارات سروش به یک چهل حدیث زیبا تبدیل شده است.
6. بعثت، غدیر، عاشورا، محمدرضا حکیمى، فجر.
قلم استوار محمدرضا حکیمى، سابقه نیم‌قرن دفاع از ارزش‌ها را در پرونده خود دارد. نمایه‌هاى این کتاب به این شرح است: بعثت، غدیر، رحلت پیامبر صلى‌الله‌علیه‌و‌آله ، شهادت امام علیه‌السلام ، ولادت امام مجتبى علیه‌السلام ، عاشورا، امام صادق علیه‌السلام ، امام زمان و… .
7. اسرار غدیر، محمدباقر انصارى، نشر مولود کعبه.
بخشى از فهرست مطالب این کتاب عبارتند از: گزارش تحلیلى و لحظه‌اى واقعه غدیر، گوشه‌اى از ناگفته‌ها، تحقیقى در خطبه غدیر، یک دوره کامل تاریخ غدیر، تصویرى از تشکل جامعه اسلامى در دهه اول هجرى و… .
بیعت با امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف)
روز عید غدیر، فقط جشن نیست تا به شادی و کف زدن بگذرد. روز چشم دل گشودن است و با همه وجود بیدار شدن. روز بیعت است و حمایت از ولایت. روز مبارک باد گفتن است به یمن ولایت و روز شادباش گفتن به ولی عصر(عج) و بیعت مجدد با او. روز سلام و صلوات است بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله که امتش را رها نکرد. روز سپاسمندی از خداست که در دریای طوفانی و پر غفلت دنیا کشتی نجات ولایت را به سویمان فرستاد. مبارک باد این عید. مبارک باد این بیعت مجدد، مبارک باد ولایت امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف)
منابع:
ماهنامه گلبرگ، ش13
ماهنامه گلبرگ، ش26
ماهنامه گلبرگ، ش70
ماهنامه گلبرگ، ش82
ماهنامه گلبرگ، ش94
