یکی از مهمترین وظایف ما نسبت به پیامبر و اهل بیت علیهم السلام، حفظ حرمت عظیم، در برابر آن انوار مقدسه ‌الهی می باشد.

یکی از مصادیق حفظ حرمت ، بزرگداشت ولادت و شهادت های آن بزرگواران در طول سال می باشد. یعنی به نص حدیث شریف: «شیعتنا خلقوا من فاضل طینتنا یحزنون لحزننا و یفرحون لفرحنا» شیعیان ما از زیادی گِل ما آفریده شده اند در ایام حزن ما محزون و در ایام سرور ما شادمان هستند.

وخود این نشانه محبت و عرض ارادت به پیشگاه اهلبیت علیهم السلام می باشد. به عنوان مثال ماههای محرم و صفر، چون ایام حزن و اندوه و مصائب عظیم خاندان رسالت می باشد، شیعیان و محبین در سراسر عالم، بیرق عزا برافراشته و به عزاداری و سوگواری پرداخته و ازهرگونه سخن و عمل که دلالت بر شادی و سرور داشته باشد اجتناب می نماییند چرا که آموخته اند:

«هذا یومٌ فَرحت بِهِ آل زیادٍ و آل مروان…» و« هذا یَومٌ تَبَرکت بِهِ بنوا امیه …»

حتی اگر سالروز ولادت یکی از معصومین از لحاظ تقویم با سالروز شهادت دیگر معصومین مقارن شود به حکم عقل و عرف و فتوای مراجع تقلید ، عزا برشادی مقدم میباشد

مصداق مهم این موضوع هفتم صفر است که مشهور به ولادت امام کاظم علیه السلام شده و از طرفی به روایت صحیح تر شهادت سبط اکبر امام مجتبی علیه السلام هم در آنروز میباشد ودر ضمن همه ماه صفر ماه خزن بوده ویاد آور اسارت و هتک حرمت به اهلبیت است وچنان این مصیبت سنگین است که وقتی از که وقتی از امام سجاد علیه السلام سوال شد کجا در این سفر به شما سخت گذشت امام سه مرتبه فرموده اند: الشام الشام الشام ….

پس حزن عزا در این ایام مقدم و شیعه ومحب واقعی آن کسی است که درجه حزن و مصیبت ، او هم ،همان اندازه مصیبت زده باشد، از طرفی برای سالروز ولادت امام کاظم علیه السلام قول معتبر دیگری وجود که حضرت درماه ذیحجه واقعه شده

در اینجا این روایت شریف را به صورت مختصر رو بررسی میکنیم:

قال الامام الحسن العسکریعلیه السلام: ولد بالأبوا بین مکه و المدینه  فی شهر ذی الحجه سنه مائه و سبعه و عشرین من الهجره.  دلائل الامامه ص 303.

امام عسکری علیه السلام فرمودند: امام کاظم علیه السلام در ابواء بین مکه  و مدینه در ماه ذی الحجه سال 127 هجری به دنیا آمدند.

با این حدیث که صراحتاً حضرت فرمودند در ماه ذیحجه، حدیث ابوبصیر هم فهمیده می شود. ابوبصیر می‌گوید در سالی که حضرت امام موسی بن جعفر علیه السلام متولد شدند من در خدمت امام صادق علیه السلام   به سفر حج رفتم و …

از روایت اول معلوم می شود که ابوبصیر در ماه ذی الحجه با حضرت صادق علیه السلام همسفر حج شده است. که معروف در کتاب شریف منتهی الامال و بلکه در کتب معتبر شیعه ذکر شده است.

کافی ج 1 – ص 385 – بحار الانوار ج 48 ص 3-  المحاسن برقی ج 2 ص 314 – بصائر الدرجات ص 460.

دلیل و موید دیگر روایتی است که از منهال قصاب در محاسن برقی ذکر شده:

عن منهال القصاب قال خرجت من مکه و أنا أرید المدینه بالابواء و قد ولد لابی عبدالله فسبقته الی المدینه و دخل بعدی بیوم فاطعم الناس ثلاثاً فکنت آکل فیمن یاکل فما أکل شیئا الی الغذ حتی أعود فاکل فمکثت بذلک ثلاثا اطعم حتی أرتفق ثم لا أطعم شئیا الی الغد.

ترجمه: از مکه به قصد تشرف به مدینه بیرون رفتم. هنگامی که به ابواء رسیدم دیدم خدا مولودی به امام صادق علیه السلام عطا فرموده است. من زودتر از آن حضرت به مدینه وارد شدم و آن حضرت یک روز بعد از من وارد شد و سه روز مردم رااطعام کرد.

(بحار الانوار ج 48 ص 4- المحاسن ج2 ص 418- وسائل الشیعهًْ ج 21  ص 401)

با وجود این روایات  متاسفانه روز مشخصی برای ولادت امام کاظم علیه السلام در ماه ذیحجه تعیین نشده است ، فقط این احتمال  است که در 15 ماه ذی الحجه که به حسب بعضی روایات امام هادی علیه السلام است شاید اشتباهی صورت گرفته باشد.

چون کنیه حضرت امام هادی علیه السلام ابوالحسن است و کنیه حضرت امام کاظم علیه السلام هم ابوالحسن است احتمال دارد که مطالبی که در 15 ذی الحجه برای ولادت امام هادی علیه السلام با کنیه ابوالحسن است منظور امام کاظم علیه السلام باشد.

دلیل دیگر اینست که ولادت امام هادی علیه السلام در ماه رجب است و عباراتی صریح بر این مطلب وجود دارد مثلا در دعای شریف امام زمان در ایام رجب که فرمودند: اللهم انی اسئلک بالمولودین فی رجب محمد بن علی الثانی و ابنه علی بن محمد المنتجب و اتقرب بهما الیک خیر القلوب…. خدایا  از تو در خواست دارم  به این دو مولودی که در ماه رجب به دنیا آمده اند، محمد بن علی الثانی امام جواد الائمه و پسرش علی بن محمد امام هادی علیه السلام و به این دو امام تقرب می جویم.

در اینجا صراحت کلام امام زمان علیه السلام دلالت بر ولادت امام جواد و امام هادی علیه السلام در ماه رجب را دارد.

و از طرفی این دعای شریف مدارک بسیار معتبری دارد از جمله:

(مصباح متهجد شیخ طوسی ج2 ص 805 – اقبال الاعمال ج2 ص 47، و ج 3 215 – بحار الانوار ج 50 ص 116.14 و ج 95 ص 349 – البلد الامین ص 180)

ذکر ابن عیاش أنه کان مولد أبی الحسن الثالث یوم الثانی من رجب و ذکر ایضاً أنه کان یوم الخامس….

ابن عیاش می گوید: تولد امام هادی  علیه السلام در روز دوم رجب بوده و روز پنجم نیز ذکر شده و می گوید

در اعلام الوری مرحوم طبرسی ص 339 می نویسد: حضرت امام هادی علیه السلام بر طبق روایتی پنجم رجب سال 212 بدنیا آمدند. و نیز در کشف  الغمه و ابن خشاب هم ولادت حضرت را در ماه رجب نقل می کنند.

(بحار الانوار ج 50 ص 14- بحار الانوار ج 50 ص 116- بحار الانوار ج 95 ص 349 – ملاذ الاخبار ج 9 ص 332 – مراه المعقول ج 6 ص 95- ریاض الابرار ج2 ص 439 – عوالم العلوم ج 23 ص 24)

با این حساب و نقل کلمات معصومین و اقوال علما ولادت امام هادی در رجب است و ولادت امام کاظم علیه السلام در ماه ذی الحجه، که بهترین روز برای احیاء سالروز حضرت همان 15 نیمه ذیحجه می باشد.

بخاطر اقوال مختلف و زیاد نیکوتر این است که این ولادت را به نام هر دو  امام بزرگوار احیاء و برپا کرد. یعنی روز 15 ذیحجه رو هم برای ولادت امام هادی علیه السلام و هم امام کاظم علیه السلام جشن می گیریم.

و چون این ایام نزدیک عید الله  اکبر غدیر خم است پس سعی می شود که این مناسبت مهم را به بهترین وجه ممکنه برگزار کنیم و وظیفه ماست با احیای جلسات و تبلیغ در مورد این قول معتبر ارادت قلبی خود را به خاندان  اهلبیت علیهم السلام نشان دهیم.

باشد که این اعمال موجبات مسرّت وتسکین دل نازنین ولی نعمتمان حضرت حجه بن الحسن العسکری  گردد.

به امید ظهور ایشان و آشکار شدن همه حقایق ….

اللهم عجل لولیک الفرج

نظر برخی از مراجع:

سوال: مشاهده می شود در ایام محرم و صفر بعضی جشنها مثل هفتم صفر بعنوان میلاد امام هفتم، اما بر پایه برخی روایات هفتم صفر روز شهادت امام مجتبی  علیه السلام نیز هست نظرحضرتعالی چیست؟

پاسخ مرحوم آیت الله میرزا جواد تبریزی: ماههای محرم و صفر ماه‌های حزن بر سید الشهدا و خاندان اهل بیت می‌باشد و باید به مراسم عزاداری و روضه خوانی بگذارد. والله العالم.

پاسخ آیت الله سیستانی: بسمه تعالی بزرگداشت شهادت سبط اکبر امام حسن مجتبی علیه السلام و ترتیب مجالسی برای آن حضرت و ذکر مصائب و یادآوری مناقب آن امام از مصادیق تعظیم شعائر است. و من یعظم شعائر الله فانها من تقوی القلوب .

متن جوابیه مرحوم آیت الله بهجت: بسمه تعالی، مناسب است در جمع بین دو قول در روز هفتم صفر به شهادت سبط اکبر امام مجتبی علیه السلام و تولد امام موسی کاظم علیه السلام ترتیب مجالس برای هر دو امام بزرگوار به اینکه مصائب امام دوم علیه السلام و مناقب امام هفتم  را متذکر و یادآور باشند و همین احتیاط حاصل می شود. و السلام اول صفر  1430 هـ ق

متن جوابیه آیت الله وحید خراسانی: بسم الله الرحمن الرحیم، به آنچه فقیه محقق، موسس حوزه علمیه فرموده‌اند باید عمل شود(طبق اخبار موثق حوزه علمیه نجف هفتم ماه صفر را به مناسبت شهادت امام حسن مجتبی علیه السلامتعطیل می نماید و مراسم سوگواری برگزار می کنند از شاگردان مرحوم شیخ عبدالکریم حائری موسس حوزه علمیه و آیت الله بروجردی نیز نقل می شود؛ نظر این دو بزرگوار در خصوص سالروز شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام روز هفتم ماه صفر بوده است؛ و با تعطیلی دروس این روز را به عزاداری می پرداختند.)

پاسخ آیت الله سید صادق روحانی: باسمه جلت اسمائه، جماعتی ازمحققین و علما مانند شیخ مفید، شهید و کاشف الغطاء بعد از تحقیق، روز هفتم صفر را روزشهادت آن حضرت نوشته اند من هم موقعی که در این مورد تحقیق می‌کردم، تقریبا اطمینان به این پیدا کردن بنابراین مقتضای شعائر، اقامه مجلس عزا، تعطیلی بازار، خروج  دسته جات و عزاداری در این روز است، وظیفه صدا و سیما برپایی عزداری است و تولد امام کاظم علیه السلام در این روز مانع نمی باشد.

بیائیم با بزرگداشت ولادت حضرت موسی بن جعفر  علیه السلام در ماه ذیحجه حفظ حرمت هفتم صفر ، بر دل خونین منجی غریب الیتام باشیم.

هفتم صفر شهادت امام حسن مجتبی یا ولادت امام موسی کاظم علیهما السلام؟

از جهت تاریخی دو دیدگاه درباره مهمترین مناسبت این روز وجود دارد. یکی میلاد امام کاظم(ع) و دیگری شهادت امام حسن مجتبی(ع). در ادامه کاوشی تاریخی درباره صحت و سند این دو مناسبت را مرور می کنیم:

مطلب اول: شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام هفتم یا بیست و هشتم صفر؟ !

در تقویم، هفتم ماه صفر روز میلاد امام موسی کاظم (علیه السلام) اعلام شده است در صورتی که این تاریخ طبق قول صحیح مصادف با شهادت امام حسن مجتبی (علیه السلام) است و از دیرباز در حوزه هزار ساله نجف اشرف هفتم صفر را روز شهادت امام مجتبی علیه السلام می‌دانند و شیعیان عراق و سایر کشورها نیز در این روز برای سبط اکبر؛ امام مجتبی (علیه السلام) اقامه عزا می‌کنند اما در ایران شهادت سبط اکبر بیست و هشتم صفر است همزمان با رحلت پیامبر اعظم. چرا؟ !

در وقوع شهادت سبط اکبر پیامبر (صلی الله علیه و آله)، امام مجتبی (علیه السلام) در ماه صفر، بین علمای شیعه اختلافی وجود ندارد، لکن در میان علمای شیعه در روز شهادت امام (علیه السلام) سه قول وجود دارد:

قول اول: (آخر ماه صفر) : روز آخر ماه صفر که قائل آن شیخ کلینی (قدس سره) می‌باشد

قول دوم: (۲۸ صفر) : اولین قائل آن شیخ مفید (قدس سره) در کتاب (مسارّ الشیعه) می‌باشد. و این در حالی است که خود شیخ مفید در کتاب دیگرش بنام (الارشاد) از ذکر این روز به عنوان روز شهادت خودداری نموده است و تنها به ذکر ماه صفر اکتفا کرده است.

دومین قائل به این قول شیخ طوسی (قدس سره) در کتاب (تهذیب الاحکام) است. و با توجه به اینکه شیخ کلینی و شیخ مفید (قدس سرهما) در شمار مشیخه او قرار داشته‌اند، تنها از کلام شیخ مفید (قدس سره) در کتاب (الارشاد) تبعیت کرده است و روز خاصی را معین نکرده است. که از عدم التزام و تعیین نکردن او به روز خاص در ماه صفر، می‌توان استفاده نمود که کلام شیوخ خود (کلینی و شیخ مفید) در بیست و هشتم و آخر ماه صفر را نپذیرفته است.

البته لازم به ذکر است که قول بیست و هشتم صفر از سوی برخی مثل شیخ طبرسی و ابن شهرآشوب مازندرانی (قدس سرهما) مورد تأیید قرار گرفته است.

قول سوم: (۷صفر) : این قول مشهور میباشد و از دو جهت حائز اهمیت است:

جهت اول: از جهت قائلین به آن، در کمّ و کیف

این قول از جهت قائلین به آن، در کمّیت و کیفیت نسبت به قائلین دو قول مذکور برتری دارد.

اما از جهت کیفیت؛ در لسان روایات به روز دقیق شهادت امام (علیه السلام) اشاره شده است و این خود نشان از ترجیح این قول نسبت به اقوال دیگر است بگونه‌ای که در روایات به روز پنجشنبه اشاره شده است.

اما از جهت کمیت؛ تعداد قائلین این قول، از قائلین دو قول مذکور بیشتر است. که در ادامه به اسناد آن اشاره میکنیم.

لازم به ذکر است که بنابر اسناد موجود، این قول از زمان امام کاظم (علیه السلام) رواج داشته و از سوی قاسم بن ابراهیم الرسّی «البرسی» ۱۶۹-۲۴۶ ه. ق عنوان شده است.

از این روایت قاسم بن ابراهیم، بزرگانی از فقهاء همچون شهید اول، کفعمی، والد شیخ بهائی، شیخ بهائی در (توضیح المقاصد)، علامه مجلسی در (بحار الانوار)، شیخ عبدالله بحرانی در (عوالم العلوم)، شیخ محمد حسن نجفی در (جواهر الکلام)، شیخ جعفر کاشف الغطاء در (کشف الغطاء) و شیخ عباس قمی در (انوار البهیّه) (قدس سرهم) پس از قرن هفتم تا زمان حاضر تبعیت نموده‌اند؛ که به برخی از این روایات اشاره میکنیم:
اسناد وارده در کتب حدیثی مبنی بر شهادت در روز ۷ ماه صفر

سند اول: «تثبیت الامامه»

قدیمی‌ترین منبعی که در این زمینه تا به حال یافت شده کتاب «تثبیت الامامه» تالیف «سید قاسم بن ابراهیم الرسی» است که در سال ۲۴۶ وفات یافته است. وی که خود از نوادگان حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام است، از زهاد و عباد و علمای زمان خویش بود که دارای تألیفات فراوانی است. گفتنی است وی از روات احادیث هم بوده است و بدون واسطه از حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) روایت نقل میکرده است. وی در کتاب خویش چنین آورده است:

«الامام الحسن علیه السلام ابوه الامام امیرالمومنین علی علیه السلام، امه فاطمه الزهراء سلام الله علیها، ولادته: ولد فی المدینه لیله النصف من شهر رمضان فی السنه الثالثه للهجره، القابه: التقی، الزکی، السبط، وفاته: توفی فی السابع من شهر صفر سنه خمسین من الهجره»

سند دوم: قول شهید اول

یکی دیگر از کسانی که قائل بودند شهادت سبط اکبر حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام در هفتم ماه صفر واقع شده است، شهید اول (متوفای ۷۸۶) می‌باشند ایشان در کتاب شریف «دروس» می‌فرمایند: الامام، الزکی، ابومحمد الحسن بن علی سید شباب اهل الجنه ولد بالمدینه یوم الثلاثاء منتصف شهر رمضان سنه اثنتین من الهجره…و قبض بها مسموما یوم الخمیس سابع صفر سنه تسع و اربعین من الهجره.

سند سوم: مرحوم کفعمی

یکی دیگر از کسانی که قائل به شهادت امام حسن مجتبی در هفتم ماه صفر شده است، علامه بزرگوار و محدث کبیر مرحوم کفعمی صاحب کتاب شریف «مصباح» می‌باشد ایشان در این کتاب چنین می‌فرماید: «ولد فی یوم الثلاثاء منتصف شهر رمضان سنه ثلاث من الهجره وتوفی یوم الخمیس سابع شهر صفر سنه خمسین من الهجره.

سند چهارم: پدر بزرگوار شیخ بهایی

یکی دیگر از بزرگانی که قایل به شهادت امام حسن مجتبی (علیه السلام) در هفتم صفر می‌باشد مرحوم علامه شیخ حسین والد مکرم شیخ بهایی در کتاب «وصول الاخبار الی اصول الاخبار» می‌باشد، وی که متوفای سال ۹۸۴ هجری است در کتاب خویش میفرماید: «هو الامام الزکی ابومحمد سید شباب اهل الجنه ولد بالمدینه یوم الثلاثاء منتصف شهر رمضان سنه اثنتین من الهجره مسموما فی المدینهیوم الخمیس سابع شهر صفر سنه تسع او ثمان و اربعین و قیل سنه خمسین من الهجره عن سبع و اربعین سنه.

جهت دوم: سیره علماء

سیره علمی علماء و متشرعه و سنت عملی آنها اینگونه بوده است که حضرات در روز هفتم ماه صفر، در کلیه بلاد شیعه اقامهٔ عزا مینمودند. خصوصا این سنت در نجف اشرف و حوزه علمیه قم پس از ورود آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری (قدس سره) به قم و تاسیس حوزه، دستور به تعطیلی بازار، حوزه علمیه و اقامه عزا نمودند؛ و پس از ایشان تحفّظ این سنت سیرهٔ بزرگانی همچون آیات عظام بروجردی و گلپایگانی (قدس سرهما) -که هر کدام در زمان خود مسئولیت حوزه را به عهده داشته‌اند- بوده است.

مطلب دوم: ولادت امام کاظم (علیه السلام) صفر یا ماه ذی الحجه؟

ولادت امام کاظم (علیه السلام) در روز هفتم صفر با اینکه بین علما شهرتی پیدا کرده است ولی:

اولاً: بزرگانی چون شیخ کلینی در (اصول کافی) و شیخ مفید در (الارشاد و مسارّ الشیعه) و شیخ طوسی (قدس سرهم) در (تهذیب الاحکام) به قول ولادت آن حضرت در هفتم صفر اعتنا نکرده و از بیان آن ساکت مانده‌اند.

ثانیاً: فحولی از علما چون شهید اول در (الدروس)، شیخ محمد حسن نجفی در (جواهر الکلام) و شیخ جعفر کاشف الغطاء (قدس سرهم) در (کشف الغطاء) آن را ضعیف شمرده‌اند.

ثالثاً: در تاریخ ولادت امام کاظم (علیه السلام) روایاتی وارد شده است که بزرگان از محدثین چون احمد بن خالد برقی در (المحاسن)، شیخ کلینی در (اصول کافی)، محمد بن حسن صفّار در (بصائر الدرجات) و ابن جریر طبری شیعی (قدس سرهم) در (دلائل الامامه) از ابی بصیر به طرق مختلف از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده اند: که این ولادت پس از ایام حج سال ۱۲۷هجری قمری و هنگام مراجعت حضرت صادق (علیه السلام) به مدینه و در اولین منزل پس از جحفه به نام ابواء بوده است. که به تصریح معجم البلدان ابواء ۳۳ میل (حدود ۵۳ کیلومتر) تا جحفه فاصله دارد.

مطلب مهم: روایت ابی بصیر قرینه‌ای است بر اتمام حج و بازگشت به مدینه در همان سالی که امام کاظم (علیه السلام) در ابواء به دنیا آمده، و این دلالت دارد بر اینکه امام کاظم در ماه ذی الحجه دیده به جهان گشود نه در ماه صفری که درسال ۱۲۸ه نقل شده است.

رابعاً: ابن جریر طبری (قدس سره) متوفای قرن چهارم در روایت دیگر از امام عسکری (علیه السلام) در (دلائل الامامه)، تصریح بر وقوع ولادت آن حضرت در ماه ذی الحجه نموده است.

در پایان اینکه مراجع معظم تقلید به تبعیت از سنت علمای سلف خصوصاً حاج شیخ عبدالکریم حائری (قدس سره) تأکید نموده و بر اقامهٔ عزا در این روز (۷صفر) و حرکت دسته‌های عزاداری به عنوان روز شهادت امام حسن مجتبی (علیه السلام) اتفاق نموده‌اند؛ و در این روز دروس سطوح عالی حوزه تعطیل می‌گردد.