در پاسخ به سئوال مورد نظر لازم است به نکاتی به طور اختصار اشاره نمائیم:
الف) مقام امامت همان گونه که در سئوال به آن اشاره شده است برتر از نبوت است. از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده که فرمود: خدای تبارک و تعالی ابراهیم را بنده خود برگزید پیش از آن که پیامبر شود، و او را پیامبر نمود پیش از آن که رسول شود. و او را رسول خود ساخت پیش از آن که خلیل شود، و او را دوست گرفت پیش از آن که او را امام قرار دهد، چون همه این مقامات و مراتب را فراهم آورد فرمود: «انی جاعلک للناس اماما» من تو را امام و رهبر مردم قرار دادم، این مقام برای ابراهیم بزرگ جلوه کرد عرض نمود: از فرزندام هم به امامت می رسند؟ خدا فرمود: پیمان من به ستمکاران نمی رسد. شخص غیر خردمند نمی تواند پیشوای افراد پرهیزکار و عاقل قرار گیرد و ظالم از نظر خدا، کم خرد است و او نمی تواند در رأس امتی باشد که در بین آنان افراد متّقی و وارسته وجود دارند.[1]
ب) بین سه مقام نبوت، رسالت و امامت فرق است: نبی کسی است که پیام خدا را از خدا دریافت می کند ولی مسئول ابلاغ آن نیست. رسول پیام خدا را دریافت می کند و مسئول رساندن آن به مردم است.
امام پیام را از خدا به صورت وحی دریافت نمی کند اما آن چه توسط جبرئیل بر رسول نازل گشته آن را پاسداری و به مردم ابلاغ می کند بلکه مأمور و مسئول اجراء و انجام پیام حق نیز می باشد و بدین دلیل چون مسئولیت امام از نبی بالاتر است مقام امامت ازرسالت و نبوّت والاتر است. و لذا وجود امام در اجتماع بشری ضروری است. در فرهنگ اسلام لزوم امام تا بدان جاست که در روایت آمده است که: اگر دو نفر وجود داشته باشند یکی از آن دو، رهبر و پیشوای دیگری است.[2] لازم به ذکر است که با این توضیح گمان نشود که مقام امیر المومنین و ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ از پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بالاتر است چون آن حضرت علاوه بر مقام نبوت و رسالت، مقام امامت را نیز دارا بود.
ج) نکته ای که به نظر می رسد غفلت از آن باعث ایجاد سئوال مورد نظر شده این است که به نظر پرسشگر محترم چنین آمده: از آن جا که مقام امامت برتر از نبوت است و حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ بعد از طی مقام خلّت و نبوت به این مقام نائل گردیده و قرآن کریم به این مطلب تصریح دارد در حالی که امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ محدّث بوده و به هیچ وجه وحی بر آنان نازل نمی شد و روایات نیز بر این مطلب صراحت و تاکید دارند، پس چگونه ممکن است بین آیاتی که مقام امامت را برتر از نبوت و به نظر پرسشگر مترتب بر آن می داند)،و روایاتی که می گوید ائمه فقط محدث بوده و دارای مقام نبوت نمی باشند. قابل جمع است؟ یعنی چگونه کسی که پیامبر نیست و فقط امام است برتر از کسی است که پیامبر است، و دارای مقام بالاتر است در حالی که پیامبر نیست؟
در حالی که ما توضیح دادیم و بین مقام امامت و نبوت و رسالت تفکیک قائل شدیم. بنابراین می شود کسی امام باشد در عین حال نبی و رسول نباشد وائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ چنین بوده اند. آن بزرگواران محدّث و امام بودند و لذا دارای مقامی بوده اند که به جزء انبیاء او لو العزم بقیه انبیاء عظام فاقد آن بوده اند.
پس معنای این که مقام امامت از نبوت برتر می باشند این نیست که امامان ما ازمقام نبوت نیز برخوردارند و هیچ کس چنین ادعایی نکرده است و اصولا مقام امامت مترتب و فرع بر نبوت نیست و ملازمه بین این دو مقام وجود ندارد تا بگوئیم: روایاتی که دلالت دارند حضرت علی ـ علیه السلام ـ همانند و زیر سلیمان و یا ذو القرنین می باشد، با آیاتی که دلالت بر برتری مقام امامت بر نبوت دارند، منافات دارند. بلکه در قرآن و روایات تصریح به خاتمیت نبوت رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ شده است در حالی که امامت جریان دارد و یک حقیقت همیشه جاری تا قیامت خواهد بود. بر این اساس می شود کسی امام باشد و مقام اش برتر از نبی باشد در حالی که دارای مقام نبوت نیست و تنها از مقام امامت که برتر از نبوت است برخوردار باشد.
نکته ای که نباید از نظر دور داشت این است که در بحث مفاضله بین ائمه اطهار و انبیاء عظام الهی نیز اقوال مختلفی وجود دارد و افضلیت و برتری آن بزرگواران یک مسأله اجماعی نمی باشد که عالم جلیل القدر شیخ مفید قدّس سرّه درکتاب شریف « اوائل المقالات» به آن اشاره نموده است: «عده ای از علماء امامیه قطع و یقین به برتری ائمه اهل بیت پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بر همه انبیاء غیر از نبی مکرّم اسلام حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ دارند. و گروهی اعتقاد دارند که ائمه اطهار بر همه انبیاء عظام به جز او لوالعزم از آنان، برتری و فضیلت دارند. و جماعتی قائل به برتری همه انبیاء بر امامان هستند. و این بابی است که در ایجاب و منع آن برای عقول ( عادی) مجالی نیست. و بر هیچکدام از اقوال سه گانه هم اتفاق نظر و اجماعی وجود ندارد. و تنها روایاتی از پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ درباره امیر المومنین و ائمه از فرزندان او (به ما رسیده) است و (نیز) روایاتی از ائمه راستین بعد از آن حضرت. و (لکن) در قرآن مواردی (مثل آیه مباهله که علی ـ علیه السلام ـ نفس پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ شمرده شده است) وجود دارد که نظریه اول را تقویت می کند.[3] زیرا در برتری رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بر همه انبیاء عظام جای تردید نیست و علماء اسلام اتفاق نظر دارند وقتی امیر المومنین ـ علیه السلام ـ به نص قرآن و ائمه اطهار به تبع آن بزرگوار، نفس پیامبر باشند، دارای همه فضائل آن حضرت به جز نبوت هستند، پس آن ها نیز بر همه انبیاء برتری دارند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ پیام غدیر، عذرا انصاری.
2ـ تفسیر کوثر، ج3، جعفر مراغی.
3ـ اوائل المقالات، شیخ مفید (ره).
پی نوشت ها:
[1]. محمد ابن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج1، ص238.
[2]. همان.
[3]. اوائل المقالات، الشیخ المفید (ره)، ص70.
