به دلیل عقلی و نقلی و هم چنین به اسناد تاریخی، این مطلب ثابت شده، که خدای متعال به سبب لطف و عنایت خاصی که به اهلبیت ـ علیهم السّلام ـ داشته، این نعمت بسیار عظیم را به آنها ارزانی داشته که آنها علاوه بر مقام عصمت، دارای علم و آگاهی کامل و تام هستند. و این علم لدنی که از طرف خدا به آنها افاضه شده به نحوی است که هیچ حد و مرزی را نمیشناسد و به حاضرو غایب و نهان و عیان آگاهی کامل و بصیرت دارند. و هیچ چیزی چه در روی زمین و چه در زیر زمین و چه در آسمانها اگراراده کنند و بخواهند از آنها مخفی و پوشیده نیست. در روایت است که: «وقتی امام بخواهد چیزی را بداند، میداند.»[1] البتّه ائمه معصومین به سبب فضیلت و شأن و منزلت والایی که نزد خداوند داشتهاند هیچ وقت از این علم به غیب خود، به نفع شخص خویش و برای فراهم آمدن منافع و مقاصد خود سود نبردهاند.
از جمله موارد مهمی که ائمه ـ علیهم السّلام ـ از آن غفلت ندارند و همواره به آن علم و آگاهی دارند، اعمال و کردار بندگان است. آن بزرگواران چنان که در زندگی و حیات و حتی ممات آنها در تاریخ آمده و حکایت و روایاتی که از آنها به ما رسیده دائم شاهد و ناظر اعمال و رفتار انسانها بودهاند و هستند، چه افعال و کردار فعلی ما و چه در گذشته و حتی در آینده.
امام علی ـ علیه السّلام ـ میفرمایند: «لو کشف الغطاء ما أزدوت یقیناً»[2] اگر پردهها برطرف شود و همه اسرار فاش گردد چیزی به یقین من افزوده نمیشود. یعنی مقام معنوی و علمی آن بزرگوار چنان است که جلوی پرده و پشت پرده غیب برای او یکسان است هیچ چیزی از او مخفی نبوده تا با کنار رفتن پرده چیز جدیدی بر علم او اضافه شود.
در قرآن کریم خداوند متعال صراحتاً به این مسئله اشاره داشتهاند و فرمودهاند: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَهِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»[3] و بگو: (هر کاری میخواهید) بکنید، که به زودی خدا و پیامبر او و مؤمنان در کردار شما خواهند نگریست و به زودی به سوی دانای نهان و آشکار بازگردانیده میشوید؛ پس شما به آنچه انجام میدهید آگاه خواهد کرد.
در این آیه صراحتاً بیان شده که تمام اعمال بندگان همواره و همیشه و در همه حال علم در محضر: 1. خداوند متعال؛ 2. رسول پیامبر او؛ 3. مؤمنین،است که البتّه در چندین روایت تصریح شده که مراد از مؤمنین در این آیه ائمه ـ علیهم السّلام ـ میباشند.
شایان ذکر است اینکه پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و ائمه ـ علیهم السّلام ـ همیشه شاهد و ناظر مستقیم اعمال بندگان میباشند فرقی بین ممات و حیات آنها نیست، چرا که روح مطهر آن سروران باقی و زنده و آگه است و در این دنیا بین ما انسانها حاضر و ناظر است.
«و ارواحکم فی الارواح و اجسادکم فی الاجساد» در زیارت جامعه کبیره خطاب به اهلبیت ـ علیهم السّلام ـ آمده است که «ارواح مطهر شما در بین ارواح ما و اجساد پاک شما در بین اجساد و اجسام ما وجود دارد». بنابراین علاوه بر این که هفتهای دو یا سه نوبت اعمال ما بندگان خدمت پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ و امام عصر (عج) عرضه میشود. به طور مستقیم و دائم و در هر حال و در هر آنی ائمه ـ علیهم السّلام ـ و به خصوص امام زمان (عج) شاهد و ناظر اعمال و رفتارها هستند و حتی آن بزرگواران معصوم به باطن و جان ما و آن مسائلی که در دلمان میگذرد، آگاه هستند و همه چیزی را میبینند تا چه رسد به سخن گفتن ما به خصوص سخنی و درد و دلی که با آنها داشته باشیم، که حتماً عنایت و توجه بیشتری دارند. لکن باید مراقبت داشته باشیم که همواره آداب و تشریفات این حضور را رعایت کنیم یعنی اولاً مواظبت بر نقش خویش داشته باشیم و اگر میخواهیم به اهلبیت محبت و مودّت داشته باشیم و عاشق حقیقی باشیم باید تا میتوانیم از آنچه باعث ناراحتی آنها میشود یعنی گناهان و معاصی پرهیز کنیم چون همواره عاشق در صدد جلب رضایت معشوق است.
ثانیا: مراقبت بر اعمال واجب خود داشته باشیم و تمام آنها را بدون اغماض و مسامحه به طور کامل انجام دهیم از همه واجبات و عبادات بالاتر و عظیمتر مواظبت بر زمان مراودت و دوستی و سخن گفتن با خدا و تکلم خدا با بندهاش یعنی نماز است. در این میعادگاه و سیر ملکوتی و روحانی مراقبت و حضور قلب و اخلاص خیلی مهم است. به هر حال این عبادت اگر با شرایطش برگزار شود خیلی از مشکلات و سختیها را حل میکند و در دنیا و آخرت حلال مشکلات است.
اما در مورد قسمت دیگر پرسش که در مورد دیدار و زیارت ائمه ـ علیهم السّلام ـ است ؛ می گوییم؛ برای رسیدن به این موهبت بزرگ علاوه بر دقت و مواظبت بر این چند مطالب گذشته که همگی منجر به طهارت و پاکی روح و جان میشوند؛ توسل و دعا و زیارت و اصرار کردن به اهلبیت ـ علیهم السّلام ـ، خیلی مهم است و وقوع آن دور از انتظار نیست. لکن باید توجه داشت که حضور و غیبت آنها هیچ تفاوتی ندارد و اینها به نظر ما از دیدگان ما غایب هستند اما در واقع آنها همواره و همیشه و همه جا حاضر عالم و ناظرند و آنچه مهم است ارتباط روحی و قلبی و معنوی و دیدن با چشم دل است نه با چشم سر. از طرفی با اینکه نعمت شرفیابی ظاهری خدمت ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ نعمتی بس عظیم است امّا آنچه لذت بخشتر است نگاه و توجه خاص ائمه ـ علیهم السّلام ـ به ما بندگان است نه نگاه و دیدن ما ائمه ـ علیهم السّلام ـ را؛ چرا که در زمان حضور ائمه ـ علیهم السّلام ـ خیلیها با چشم سر امامان ـ علیهم السّلام ـ را میدیدند لکن به هر عللی آدم نشدند و هدایت نیافتند و از فیوضات آن مقامات عالیه و نورانی بهرهای نبردند. پس بنابراین باید سعی کنیم طوری زندگی کنیم و به آن بزرگواران محبت و ارادت داشته باشیم که آنان خود به ما نگاه و توجه داشته باشند و هر چه آنها خود خیر و صلاح ما دیدند به ما ارزانی کنند نه آنکه هر چه ما خواستیم چون ما خود خیلی اوقات به خیر و صلاح خویش جاهل و غافلیم لذا اگر دیدیم چیزی طلب کردیم و به ظاهر استجابتی ندیدیم نباید ناراحت و ناامید شویم.
در آخر خواندن و مداومت بر قرائت قرآن و این چند دعا و زیارت برای ارتباط با ائمه ـ علیهم السّلام ـ خیلی مؤثر است و توصیه میشود به خواندن:
1. زیارت عاشورا (گرچه اذکار صدگانه آخر زیارت یک مرتبه خوانده شود).
2. زیارت جامعه کبیر، (با دقت در معانی والای آن خوانده شود). این دو سفارش و توصیه خود امام زمان (عج) است به دوستان خود.
3. دعای ندبه.
4. دعای عهد.
پی نوشت ها:
[1] . کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365، ج 1، ص 258، ح1 و 2.
[2] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1404 هـ ، ق، ج 40، ص 153.
[3] . توبه/ 105.
