نویسنده:حسین جوان آراسته

قرآن کتابى است که به عنوان سند نبوت پیامبر و منبع اصلى هدایت امت نازل گردید.
نزول قرآن در بـرهـه اى از زمـان و در مـنطقه اى از جهان رخ داد که فنون سخنورى درمیان عرب به کمال رسـیـده و حـجاز خاستگاه برجسته ترین ادیبان , شاعران , خطیبان وخداوندان سخن و ادب عرب بـود.
در آغاز دسته اى از منکران قرآن که آن را اسطوره وافسانه مى پنداشتند و بر این پندار بودند که اگر بخواهند مى توانند مانند آن رابیاورند .
در چـنـیـن زمـان و مکانى پیامبر دعوت به تحدى نمود. تحدى همان مبارزه طلبى و دعوت به معارضه و مقابله است . ایـن تـحـدى نـه از موضع انفعالى , که با قاطعیت و صلابتى بى نظیر صورت گرفت .
واز آن جا که بـزرگ تـریـن امـتـیـاز و افـتـخـار عرب (سخنورى و سخندانى ) را هدف قرارداده بود, بى نهایت تحریک کننده و شورآفرین مى نمود.
زیرا عدم اقدام به مقابله باقرآن یا اقدام نافرجام نتیجه اى جز از دست دادن حیثیت و موقعیت ممتاز آنان نداشت .
شگفت انگیزتر آن که مخاطبان تحدى فقط مردم شبه جزیره و عرب هانبودند.
زیرا پیام اولین مبارزه طلبى این بود: اگر همه جهانیان گرد هم آیند تا مانند قرآن بیاورند از انجام آن ناتوانند.

آیات تحدى در قرآن
آیات تحدى در قرآن به دو صورت مطرح گردیده اند: الف ) تحدى به صورت عام و کلى , ب ) تحدى به صورت خاص و جزئى .
در زمینه تحدى در موارد خاص مطرح شده در قرآن به زودى در فصل سوم سخن خواهیم گفت .
آنـچه در این قسمت مورد توجه قرار مى گیرد, تحدى از نوع اول است .
این آیات به ترتیب نزول از این قرارند:
1. قـل لـئن اجـتـمـعـت الانـس والـجـن عـلـى ان یاءتوا بمثل هذا القرآن لایاءتون بمثله ولو کان بعضهم لبعض ظهیرا.
بگو: اگر انس و جن گرد آیند تا نظیر این قرآن را بیاورند, مانند آن رانخواهندآورد, هرچند برخى از آنها پشتیبان برخى دیگر باشند.
2. ام یـقـولـون افـتـراه , قـل فـاتـوا بـسـوره مـن مـثـلـه وادعـوا مـن استطعتم من دون اللّه ان کنتم صادقین .
یا مى گویند: آن را به دروغ ساخته است ؟ بگو: اگر راست مى گویید, سوره اى مانندآن را بیاورید و هرکه را جز خدا مى توانید فراخوانید.
3. ام یـقـولـون افـتـراه قـل فـاءتـوا بعشر سور مثله مفتریات وادعوا من استطعتم من دون اللّه ان کنتم صادقین .
یا مى گویند: این قرآن را به دروغ ساخته است .
بگو: اگر راست مى گویید ده سوره برساخته شده مانند آن بیاورید و غیر از خدا هرکه را مى توانید فراخوانید.
4. ام یقولون تقوله بل لایؤمنون . فلیاءتوا بحدیث مثله ان کانوا صادقین .
یا مى گویند: آن را بربافته ؟ نه بلکه باور ندارند.
پس اگر راست مى گویند سخنى مثل آن بیاورند.
5. وان کـنـتـم فى ریب مما نزلنا على عبدنا فاتوا بسوره من مثله وادعوا شهداءکم من دون اللّه ان کـنـتـم صـادقـیـن .
فـان لـم تـفـعـلـوا ـ ولـن تـفعلوا ـ فاتقوا النار التى وقودها الناس والحجاره اعدت للکافرین .
و اگر در آنچه بر بنده خود نازل کرده ایم شک دارید, پس ـ اگر راست مى گویید آسوره اى مانند آن بیاورید و گواهان خود را ـ غیر خدا ـ فراخوانید.
پس اگر نکردید ـ وهرگز نمى توانید کرد ـ از آتشى که سوختش مردمان و سنگ ها هستند و براى کافران آماده شده بپرهیزید.
نکاتى راجع به آیات تحدى 1. از میان آیات تحدى , گسترده ترین نوع آن , در اولین آیه تحدى انجام گرفته است .
مخاطب این مـبارزه طلبى , جن و انس یعنى همه جهانیانند.
از این آیه به خوبى استفاده مى شود که ابعاد اعجاز قرآن اختصاص به فصاحت و بلاغت و زبان خاص آن که زبان عربى است نداشته و از جهات مختلف مطرح است , وگرنه دعوت به مقابله غیرعرب با یک کتاب عربى بى تناسب است .
2. سـه آیـه نـخست از آیات تحدى , در سوره هایى قرار دارند که از نظر ترتیب نزول , پى درپى بوده یعنى پنجاهمین , پنجاه ویکمین و پنجاه ودومین سوره نازل شده بوده اند.
3. کیفیت تحدى در آیه دوم و سوم ـ به استثناى میزان آن ـ کاملا یکسان و شبیه هم است .
4. چـهـار آیه اول در سوره هاى مکى و آخرین آیه در اولین سوره مدنى واقع شده اند.
این امر نشان مـى دهد که بیش ترین تحدى در مکه صورت گرفته است و باتوجه به جمعیت اندک مسلمانان و تـوان ظـاهـرى کـافـران , بـدون شک اعلام مکرر وقاطعانه تحدى در ایجاد اعتماد به نفس براى مسلمانان و رخنه و تزلزل در صفوف مشرکان و کافران مؤثر بوده است .
5. تفاوت لحن آیات تحدى در سوره هاى مکى با آیه تحدى در سوره مدنى کاملامشهود است : این تـفـاوت یکى در نحوه اعلام ناتوانى از معارضه است که در سوره بقره با قاطعیتى که در دیگر آیات کمتر مشاهده مى گردد در جمله اى معترضه و باتعبیر ولن تفعلوا, یعنى هرگز نخواهید توانست , اعـلام گـردیـده اسـت .
تـفاوت دیگر درتهدیدى است که در پایان آیه تحدى سوره بقره مشاهده مى گردد.
در حالى که در سایرآیات تحدى , تهدید وجود ندارد.
و بالاخره تهدید پایانى در مورد منکران مطرح نشده است , بلکه براى تردیدکنندگان است .
زیرا در آغـاز آیـه تـعبیر وان کنتم فى ریب مما نزلنا…
به این نکته اشاره مى کند که حتى در مورد حقانیت قرآن تردیدى نباید داشته باشید.
به عبارت دیگر این آیه علاوه بر انکار و افترا, شک و تردید در مورد وحیانى بودن قرآن را هم روا ندانسته و در مورد آن هشدار داده است .
6. اولین آیه تحدى از نظر وسعت تحدى و آخرین آیه از نظر شدت قابل ملاحظه و تاءمل است .

سیر نزولى یا صعودى آیات تحدى
بعضى از مفسران و قرآن پژوهان بر این عقیده اند که قرآن در اعلام تحدى با یک سیر نزولى در سه مرحله دعوت به مبارزه نموده است .
مـرحله اول : دعوت به آوردن کتابى مانند قرآن است .
آیه88 سوره اسراء بیانگر این مرحله از تحدى است .
مرحله دوم : دعوت به آوردن ده سوره مانند قرآن است .
(آیه13 سوره هود) مرحله سوم : دعوت به آوردن یک سوره مانند قرآن است .
(آیه 38 سوره یونس و23 سوره بقره ) بـدیـن ترتیب قرآن شرایط مبارزه را مرحله به مرحله کاهش داده است , تا جایى که به آوردن حتى مثل یک سوره کوچک , از یک صد و چهارده سوره قرآن نیز رضایت مى دهد.
آیا مى توان نظریه سیر نزولى آیات تحدى را پذیرفت ؟ بـه نـظـر مى رسد با توجه به ترتیب نزول این آیات ـ که قبلا بیان گردید ـ این عقیده قابل خدشه بـاشـد.
زیـرا ترتیب نزول این آیات (سه آیه اول ) تحدى را به صورت تحدى به مثل قرآن , تحدى به یـک سـوره و تـحدى به ده سوره بیان مى کند.
در این صورت نمى توان چنان برداشتى را از آیات , تحدى صواب انگاشت .
در مـقـابل نظریه فوق , نظریه سیر صعودى آیات تحدى را مى توان مطرح نمود.
زیرا آنچه در سوره اسـراء عـنـوان شـده است , تحدى به مثل قرآن است .
مثل قرآن یک آیه را نیز شامل مى شود.
زیرا بـدون شـک منظور از مثل در این آیه نمى تواند کل قرآن باشد.
این آیه در پنجاهمین سوره نازل شده قرار گرفته است , یعنى هنگامى که هنوزکل قرآن نازل نگردیده بود.
در سوره یونس , تحدى بـه یـک سـوره و در سوره هود,تحدى به ده سوره صورت گرفته است .
بنابراین مراحل سه گانه تحدى چنین است :
مرحله اول : تحدى به مثل قرآن که یک آیه را هم شامل مى گردد. (سوره اسراء)
مرحله دوم : تحدى به یک سوره از قرآن . (سوره یونس )
مرحله سوم : تحدى به ده سوره از قرآن . سوره هود)
در مـقـایـسه میان این دو نظر, گرچه نظریه دوم به لحاظ انطباق با ترتیب نزول ,موجه تر به نظر مى رسد, نمى توان نظر قاطعى ابراز نمود.
زیرا به دنبال این سه آیه ,آیه34 سوره طور مجددا تحدى بـه مـثـل قـرآن و آیـه23 سـوره بـقره , تحدى به یک سوره را عنوان کرده است .
از این رو نظریات ابرازشده را بیشتر باید تفننى و استحسانى قلمداد کرد.
منبع:درسنامه علوم قرآنى