شیعه در لغت به معنای تابع و پیرو، و در اصطلاح متکلّمین و فِرَق و مذاهب به گروهی از مسلمانان گفته می‌شود که اعتقاد به امامت و خلافت بلا فصل علی بن ابیطالب ـ علیه السّلام ـ و یازده فرزند پاکش دارند. و به همین معنای لغوی چهار بار لفظ شیعه در قرآن آمده است ازآن جمله«وَ انَّ مِنْ شیعتهِ لَإبراهیم»[1]. و در روایات اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ نیز مواردی آمده است.
بنابراین،اگر ما بخواهیم شیعه واقعی حضرت علی ـ علیه السّلام ـ باشیم در دو جبهه باید جهاد کنیم. یکی جهاد علمی در عرصه آگاهی و بینش نسبت به مسائلی که مربوط به شناخت و معرفت هر چه بهتر اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ و دستورات و فرمایشات آنها است چون ما اگر بخواهیم شیعه واقعی باشیم باید بدانیم که از چه کسانی پیروی می‌کنیم و آنها از ما چه توقّعات و انتظاراتی دارند و به ما چه دستوراتی داده‌اند و دوّم آنکه: بعد از دانستن و معرفت احکام و معارف، باید آنها را به کار ببندیم و در این راه از منابع و افراد کاملاً مطمئن و متخصّص استفاده کنیم (جهاد عملی) و باید در هر دو زمینه برنامه‌ریزی صحیح، اصولی و متناسب و دقیق داشته باشیم چون در هیچ کاری اعمّ از امورات دنیوی و اخروی، بدون برنامه‌ریزی موفقیّتی در کار نخواهد بود.
بهترین و نزدیک‌ترین راه رسیدن به چنین شناخت و معرفتی، مراجعه به روایات اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ است که اوصاف شیعیان را بازگو کرده‌اند:
1ـ مردی به امام حسین ـ علیه السّلام ـ عرض کرد: «ای فرزند رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ من از شیعیان شما هستم، حضرت فرمود: از خدا بترس و چیزی را ادّعا نکن که خداوند بگوید: در ادّعای خود دروغ گفتی و گناه کردی، زیرا شیعیان ما کسانی‌اند که دلهاشان از هر گونه مکر و فریب و کینه پنهان پاک باشد بلکه بگو: من از دوستداران شما هستم.[2]
2ـ مردی به همسرش گفت: نزد فاطمه ـ سلام الله علیها ـ دختر رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ برو و سؤال کن آیا من از شیعیان وی هستم یا خیر؟ آن حضرت فرمود: به شوهرت بگو اگر به دستورات ما عمل می‌کنی و از چیزهایی که ما نهی کرده‌ایم، پرهیز می‌کنی از شیعیان ما هستی وگرنه، شیعه ما نیستی … شیعیان ما از برجستگان اهل بهشت هستند ولی از محبّین ما و محبّین محبّین ما و دشمنانِ دشمنان ما و هر کس که به قلب و زبان تسلیم ما باشد وارد بهشت می‌شوند امّا بعد از آنکه از گناهانشان پاک شدند.[3]
3ـ امام باقر ـ علیه السّلام ـ : در شیعه علی ـ علیه السّلام ـ هفت خصلت وجود دارد: کسانی‌اند که در دوستی ما، جان خود را به یکدیگر می‌بخشند و به دوستی ما، با یکدیگر دوست می‌شوند و برای زنده کردن و برپا داشتن مذهب ما به دیدار یکدیگر می‌روند و با هم رفت و آمد می‌کنند. اگر به خشم آیند، ستم نمی‌کنند و اگر از چیزی خوششان آمد، اسراف نمی‌کنند و برای همسایگان خود برکت هستند و برای کسانی که با آنها معاشرت می‌کنند سلامتی و آسایشند.[4]
4ـ امام باقر ـ علیه السّلام ـ : ای جابر آیا کسی تنها به اینکه بگوید خاندان پیامبر را دوست دارم دلخوش می‌شود و خود را از شیعیان ما می‌پندارد؟ به خدا سوگند پیروان ما کسانی هستند که از خدا بترسند و فرمانبری او را پیشه خود قرار دهند و مردم آنها را به تواضع و ترس از خدا و امانت‌داری و زیاد یاد خدا کردن و روزه و نماز و نیکی به پدر و مادر و رسیدگی کردن به همسایگان فقیر و یتیمان و راستگوئی و قرآن خواندن و زبان خود را از عیوب مردم، باز داشتن می‌شناسد.[5]
5ـ از علی ـ علیه السّلام ـ از نشانه‌های شیعه پرسیدند، حضرت فرمود: «آنها از شب‌زنده‌داری، زرد چهره و از زیادی روزه‌داری لاغراند و از بسیاری ذکر خدا گفتن لبهایشان خشک و چروکیده و بر آنان گَرد بیم و ترس خدا نشسته است.[6]
ـ بعد از ذکر این چند حدیث شریف، یادآوری چند نکته ضروری است:
1. بین محبیّن و شیعه علی ـ علیه السّلام ـ فرق وجود دارد هرچند محبّین آن حضرت از اهل نجات و سعادت‌اند ولی شیعیان، برگزیدگان و برجستگان اهل بهشت هستند و اگر برخی از اوصاف شیعیان در ما نبود نباید ناامید بود بلکه با اتّکا به محبّت اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ حرکت کنیم تا به درجات بالای ایمان نائل شویم.
2. در بین شیعیان واقعی هم مراتب وجود دارد و بعضی فرمایشات اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ ناظر به این مراتب است (روایت 5) چنانچه بر طبق روایات، حتّی معرفت و مقامات ایمانی افرادی نظیر سلمان و مقداد و ابوذر به یک اندازه نبوده است و هر کدام در مرتبه خاصّ بوده‌اند.
3. هر کس که تصمیم گرفت به این فوز عظیم نائل شود، باید بداند که از مهمترین امور و لوازم، تصمیم و عزم جدّی و اراده محکم است که امام کاظم ـ علیه السّلام ـ در دعای روز 27 ماه رجب می‌فرماید: «و به تحقیق دانستم که بهترین زاد و توشه برای سالکِ به سوی تو، اراده و عزم استواری است که تو را انتخاب کند و اختیار کند و تو را بر سایر چیزها ترجیح دهد.»
و شخص باید از کارهایی که مانع رسیدن به این هدف بزرگ است پرهیز کند و بداند که با این تصمیم، شیطان و جنود شیطانی یک حساب جداگانه برایش باز خواهند کرد و از طرق مختلف سعی در تضعیف و سدّ راه این سالک خواهند شد و البته گرفتاری‌ها و ابتلائاتی هم پیش خواهد آمد چنانچه در سوره عنکبوت آیه 2 می‌فرماید: «آیا مردم گمان می‌کنند که با گفتن ما ایمان آوردیم رها می‌شوند و مورد امتحان و آزمایش قرار نمی‌گیرند»[7] ولی الطاف و امدادهای غیبی خداوند کریم و جنود رحمانی مؤیّد و کمک چنین فرد سعادتمندی خواهد شد.
4. در این مسیر رهزن بسیار است و باید مراقب بود که گرفتار دام افراد نادان و یا گمراه مغرض نیفتاد بلکه باید از طریق کتاب و سنت اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ طیّ طریق نمود که راهی غیر از طریق اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ محکوم به ضلالت و گمراهی و شقاوت است و معلّمان و مربّیان این طریق مقدّس عالمان ربّانی و وارسته هستند که به حقّ نائبان امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشّریف ـ هستند چنانچه آن بزرگوار فرمودند: اما در پیشامدهای روزگار به راویان احادیث (فقهاء اسلام شناس) رجوع کنید و باید توجه داشت که شیعه واقعی در احکام حلال و حرام دقیق است و ذرّه‌ای تخطّی نمی‌کند و اهل مسامحه و سهل‌انگاری نیست.
عجله کردن و روی آوردن به برخی کتاب‌ها و اوراد و اذکار که مورد تأیید عالمان ربّانی نیست. آفت و مانع راه است بلکه به فرموده عارف ربّانی، حضرت آیت الله بهاءالدّینی ـ رحمه الله علیه ـ کتاب سیر و سلوک ما، باید همین رساله توضیح المسائل باشند.
5. در کنار انجام واجبات و ترک محرّمات که شرط اصلی و ضروری است. اهتمام به انجام برخی امور موجب توفیقات بزرگی در این راه خواهد شد از جمله:
احسان و کمک به دیگران ـ نماز اوّل وقت ـ نماز شب ـ اخلاق خوب ـ صله ارحام و احترام به والدین ـ شرکت در مجالس توسّل به اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ ، احترام و محبّت به دوستداران اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ فقط به خاطر آنکه، آنها اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ را دوست دارند ـ هر شب قبل از خواب محاسبه نفس کردن و سنجیدن اعمالی که در آن روز انجام داده‌ایم و تصمیم بر جبران و ترک کردن اشتباهاتی که آن روز مرتکب شده‌ایم.
نتیجه: شیعیان واقعی کسانی‌اند که در مقابل اوامر و دستورات خدای متعال و اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ تسلیم محض باشند و دارای مراتب و مقامات مختلف هستند ولی اوّلین مرحله برای کسانی است که در انجام واجبات و ترک محرّمات موفّق هستند و اگر این مرحله طی نشود، دسترسی به مراتب بالاتر محال و غیر ممکن است و هر قدر شخص صحیفه جانش را از رذائل پیراسته کند و به فضائل اخلاقی آراسته کند به مراتب بالاتری دست می‌یابد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. خطبه 193 نهج البلاغه (خطبه متّقین، همّام)
2. وصیّت حضرت علی ـ علیه السّلام ـ به امام حسن ـ علیه السّلام ـ (نامه 31 نهج البلاغه)
3. وصیّت امام علی ـ علیه السّلام ـ به امام حسن و امام حسین ـ علیه السّلام ـ (نامه 47 نهج البلاغه)
4. صفات الشیعه ، شیخ صدوق ـ رحمه الله علیه ـ .
5. انسان کامل ، استاد شهید مطهری ـ رحمه الله علیه ـ.
پی نوشت ها:
[1] . صافات/83.
[2] . ترجمه فرهنگ سخنان امام حسین ـ علیه السّلام ـ قم، نشر معروف، چاپ دوم، 1379، ص745.
[3] . بحار الانوار، با تحقیق جمعی از محققین، تهران، المکتبه الاسلامیه، چاپ سوم، 1398 هـ . ق، ج8، ص155، روایت11.
[4] . صدوق، خصال، تهران، انتشارات کتابچی، چاپ هفتم، 1374، ج 2، ص 159، باب السبع، روایت 56.
[5] . صدوق، صفات الشیعه و فضائل الشیعه، تهران، مؤسسه انتشاراتی فراهانی، ص 53، حدیث 22.
[6] . همان، ص 52، حدیث20.
[7] . عنکبوت/2.
