نویسنده: بهاره پاکیزه

مقدمه :

خداوند تبارک وتعالی هنگامی که حکمت خود را برزمین گسترانید سعادت دنیوی واخروی انسان را درقالب کتابی نازل ساخت که آن را قرآن نامید ودرهرعصروزمان مطابق استعداد مردم آیاتی را نازل می ساخت وبرای بیان خردمندانه این احکام راهنمایانی برای مردم می فرستاد .
پس این هدایتنامه بزرگ الهی جامع تمام نیازهای بشری بوده ومربوط به همه ادواروعصرهاست وتمامی انسانها را شامل خواهد شد .احکام وعبادات ، قوانین ،فضایل وآداب وقوانین سیاسی ،مدنی ، اجتماعی واقتصادی همگی درقرآن جمع شده اند .
خداوند با نزول قرآن حجتش را برافراد تمام کرده وهیچ کتابی مانند قرآن جوابگوی تمامی نیازهای انسان نخواهد بود .احکام وعبادات ، فضایل ، آداب وقوانین سیاسی درآن بیان شده وهمین موارد است که نشان می دهد این یک ساخته انسانی نبوده بلکه خرق عادت ومعجزه ای است الهی پس حتما منشأیی غیرانسانی دارد . 1

دلایل اعجاز قرآن چیست ؟

1-قرآن زمان ومکان را درهم شکسته است . این معجزه‌ جاویدان امروزه همان است که 1400 سال پیش توسط رسول اکرم (صلی الله علیه واله)آورده شد .مسائل وحوادث قرآن با این که مربوط به هزاران سال پیش است دراصلشان هیچگونه تردیدی ایجاد شده است این معجزه قرآن است که درمحدوده زمان ومکان قرارنگرفته واز 1400 سال پیش بدون هیچ گونه تخریبی باقی مانده است .2
2-قرآن یک معجزه روحانی :
قرآن معجزه ای است که با عقلها واندیشه ها وارواح انسانها سروکاردارد .3 بنابراین این معجزه روحانی از معجزات دیگر که اغلب جسمی هستند برترخواهدبود .
اینجاست که گفته می شود قرآن معجزه ایست که بشردربرابرآن زانوی ناتوانی برزمین زده است وبنابراین آنجا که خداوند تحدی می کند هیچکس نتوانسته پاسخ گوی اوباشد .خداوند درمیان اعراب که زبان آنها از گسترده ترین زبانهای دنیا بوده ودرفصاحت وبلاغت کسی به پای آنها نمی رسیده تحدی می کند واینست اعجاز لفظی قرآن که با اعجاز معنوی آن همراه است .
اعجاز قرآن برچند دسته هستند ؟4
1-ازنظررسا بودن تعبیرات ، موزون بودن کلمات وجمله بندیها وبه طورکلی فصاحت وبلاغت
2-ازنظرمعارف دینی ومعرفی مبدأ ومعاد .
3-از نظرعلوم دانشهایی که درآن وجود دارد .
4-از نظرطرح قوانین اجتماعی .
5-از نظراخباراز حوادث آینده .

اعجازمحتوای قرآن :

انسان درروندتکاملی زندگی وحیات خود نیازمند تغییر ودگرگونی درزندگی است واینگونه است که شعرا وهنرمندان پیوسته آثارخود را مورد تصحیح ونقد قرارمی دهند . اما قرآن اینگونه نیست.هیچ تضاد اختلافی درمعنای آن وجود ندارد . ‹‹ افلا تدبرون القرآن ولوکان من عند غیرالله فوجدوافیه اختلافا کثیرا .›› 5 ؛ آیا پس تأمل نمی کنند درقرآن واگر ازنزد خدانبود هرآینه درآن اختلافی زیاد یافته بودند.

آسان فهمی قرآن

یکی دیگر از اعجاز قرآن آسان فهمی قرآن است پس چرا درحالی که غنی ترین کتاب جهان است فهمش آسان وبدورازهرگونه مشکلی میسراست ؟
‹‹ولقد یسرنا القرآن للذکر ›› 6 ؛ آری قرآن کتابی است اجتماعی –فرهنگی وسیاسی برای ساخت زندگی بشر. وبشررا باتمام ابعاد فهمش درنظرمی گیرد پس باید قابل فهم باشد .
‹‹‌یرید الله بکم الیسر و لایرید بکم العسر›› 7 ؛ خداوند آسانی را برای شما اراده کرده است نه سختی را.

شاهکارادبی :

قرآن یک شاهکار ادبی است وتحدی خداوند نیز به این مسئله برمی گردد که اگر تمامی افراد روی زمین جمع گردند نمی توانندکلمه ای مثل قرآن آورندودراین زمینه تلاش دروغ پردازهایی چون مسیلمه کذاب بی ثمر مانده است .
دیوان حافظ به عنوان یکی از مهمترین آثارادبی نیز مورد تقلید هنرمندان قرارگرفته واثری مثل اورا آورده اند .مثلا ادیب معاصرما آقای الهی قمشه ای .8 ولی آنچه مسیلمه آورد همانند آوری نیست اوفقط چند واژه را جابجا کرد به گمان اینکه همانند قرآن را آورده است .
‹‹ انا اعطیناک الکوثر›› را ‹‹ انا عطیناک الجماهر››‌ آورده واین یک تحریف است نه همانند سازی .واژهکوثربه معنای سرشاروفراوان است .ومصداق آن نسل گسترده ،نام بلند وآوازه فراگیراست ولی ‹‹ جماهیر›› یک لغت تک مغنایی است . معنای کوثراز لحاظ پیشگویی تاریخی هم مد نظرقرارخواهد گرفت مانند نسل ودودمان گسترده .
به طورکلی اعجاز قرآن به دودسته ، لفظی ومعنوی تقسیم می شوند . آن دسته که از ظاهر کلمات وعبارات قرآن خارج می شود وآندسته که از باطن وفراسوی کلمات قرآن می توان استخراج کرد .
فصاحت وبلاغت جزء اعجاز لفظی قرآن قرار می گیرد ؛ معارف دینی وعلوم دانشهای بشری که جزئی از اعجاز معنوی می باشد .
تاریخ صحیح که جزء همان علوم بشری است ، اخباراز آینده وقوانین اجتماعی جزء اعجاز معنوی قرآن کریم مطرح می گردد .9
ما دراین قسمت بحث چندانی روی اعجاز لفظی نخواهیم داشت وبحث پیرامون اعجاز معنوی قرآن خواهد بود .

اعجازقرآن از نظرعلوم روز:

قرآن دایره المعارف نیست ، بلکه یک کتاب تربیت وهدایت می باشد ، هدایت درهمه ابعاد آن و‹‹ نزلنا علیک الکتاب تبیانا لکل شیء .›› ؛ وقرآن را برتونازل کردیم درحالی که بیان کننده همه چیزهاست .
ـ قرآن یک کتاب علوم طبیعی نیست وبیان اسرار عالم فقط هدف تربیتی واخلاقی دارد واین درست نیست که ما فرضیه های علمی را اساس آیات قرآنی قراردهیم چرا که فرضیه های علمی همیشه راه فنا را درپی می گیرند درحالی که آیات قرآن فناناپذیرند . (مانند فرضیه لاپلاس )
ـ مثلا درمورد گیاهان ووجود جنس نروماده درآنها یک دانشمند فرانسوی درسال 1731 آن را تصریح کرد درحالی که قرآن این حقیقت را صراحتا درچندین مورد می فرماید :
‹‹ وانزل من السماء ماء فاخرجنا به ازواجا من نبات شتی ›› 10 ؛ واز آسمان آبی فروفرستادیم وبوسیله آن جفت هایی از گیاهان گوناگون رویاندیم .
‹‹ والارض مددناها والقینا فیها رواسی وانبتنا فیها من کل زوج بهیج ›› 11 ؛ وزمین را توسعه دادیم وکوههایی درآن انداختیم وازهرگیاه زیبا زوجی درآن رویاندیم .
پس بدین ترتیب حتی درمورد عالم گیاهان ونباتات نیز قرآن چیزی را کم نگذاشته است وتمامی قوانین طبیعی دراین زمینه را بیان نموده است .
همچنین قرآن می فرماید :‹‹ والقینا فی الارض رواسی ›› ؛ ما درزمین کوههایی افکندیم این نشاندهنده پیدایش کوهها بعد از زمین است .درحالی که دانشمندان امروزه ثابت کرده اند که چین خوردگیهای زمین پس از سرد شدن پوسته زمین ایجاد شده است .

اعجازمعنوی قرآن وپیشگویی از آینده :

ذات انسان به گونه ای است که همیشه می خواسته مطلع از حوادث آینده باشد اما هیچ یک از مدعیان پیش گویی نتوانسته اند به این نیاز انسان پاسخگو باشند .اکنون نمونه هایی از اخبارغیبی قرآن وپیشگویی های آن را بیان می داریم :شکست رومیان وپیروزی مجدد آنها .
‹‹ الم غلبت الروم فی ادنی الارض وهم من بعد غلبهم سیغلبون فی بضع سنین الله الامرمن قبل ومن بعد ویومئذ یفرح المؤمنون بنصرالله ینصرمن یشاء وهوالعزیزالرحیم .وعندالله لایخلف الله وعده ولکن اکثرالناس لایعلمون ›› ؛ 12 شکست خورد روم درنزدیکترین سرزمین وایشان پس از شکستشان به زودی پیروزشوند ، درچند سال برای خداست کاراز پیش واز پس ودرآن روزخرسند شوند مؤمنان. به یاری خداوند هرکه را خواهد یاری کندواوعزتمند مهربان است .وعده خداست ونشکند خدا وعده خویش را ولیکن بیشترمردم نمی دانند .
هنگامی که مسلمانان درمکه بودند ودرظاهرناتوان جنگی میان ایرانیان ورومیان صورت گرفت ومنجر به شکست رومیان شد .دشمنان اسلام این حادثه را به فال نیک گرفتند وهنوز9 سال نگذشته بود که مطابق این آیات رومیان درنبرد دیگری برمسلمانان پیروزشدند ومقارن آن جنگ درجنگ بدرمسلمانان بردشمنان غالب گشتند .

پیش بینی فتح مکه :

‹‹ لقدصدق الله رسوله الریاء بالحق لندخلن المسجد الحرام إن شاءالله آمنین محلقین روسکم ومقصرین لاتخافون فعلم ما لم تعلموا فجعل من دون ذلک فتحاقریبا ››‌ ؛ همانا راست آورد خدا برپیامبر خویش خواب را به درست که درآیید درمسجد الحرام اگر خدا خواهد آسوددگان تراشندگان سرهای خویش وکوتاه کننده ناخن های خویش بی آنکه بیمی داشته باشید .پس آنچه را ندانستید خدا دانست وآن پیروزی نزدیک راقرارمی دهد .13
این آیه می فرماید : مراسم عمره درمکه با کمال آرامش انجام خواهد شد وبعد نیز جریان فتح مکه ومسائل آن که همگی بیان می شود .
پیش بینی قرآن فقط محدود به این نخواهد بود وما قرآن موارد بسیاری را از قبیل داریم.مثلاآیات سوره کوثرکه خبراز کثرت دودمان پیامبر(صلی الله علیه واله) می دهد .

قرآن وفضا

‹‹ یامعشرالجن والانس ان استطعتم ان تنفذوا من اقطارالسموات والارض .فانفذوالاتنفذون الا بسلطان. فبأی آلاءربکما تکذبان. یرسل علیکما شواظ من النارونحاس فلا تنتصران.فبأی ألاءربکما تکذبان .فإذا انشقت السماء فکانت ورده کالدهان .››14 ؛ ای گروه جن وانس، اگر می توانیداز حدود واقطارآسمانها تجاوزنمایید وبه آسمانها وزمین های دیگرنفوذ کنید ولی بدانید که نمی توانید نفوذ کنید ومگر به وسیله قدرتی مخصوص پس کدامیک از نعمتهای پروردگارتان را تکذیب می کنید .برشما اشعه هایی از آتش ودودی مخصوص فرستاده می شود وشماهم به یکدیگر نمی توانید کمکی بنمایید پس کدامیک ازنعمتهای پروردگارتان را تکذیب می کنید موقعی که آسمان شکافته می شود وچون مس گداخته قرمزرنگ می شود .
این یکی از پیشگوییهای قرآن است که می گوید رنگ آسمان قرمزرنگ خواهد شد آسمان به طورطبیعی وقتی ما به آن می نگریم آبی آرامش بخشی دارد که دید هربیننده را می آراید .اما همین رنگ آرامش بخش برای کسانی که محوطه اتمسفرزمین را ترک کردند وبه فضا وارد شدند رنگ قرمزتیره ای خواهد بود که حتی والنتنیا ترشکووا اولین زن فضانورد روسی درخاطرات خود به فضا چنین مسئله ای را خاطرنشان کرده است .
ویا درمورد نیروی جاذبه زمین که قرآن این را هزاران سال پیش ازنیوتن کشف کرده وبیان می دارد : ‹‹ الله الذی رفع السموات بغیر عمد ترونها ثم استوی علی العرش وسخرالشمس والقمرکل یجری لا جل مسمی یدبرالامر یفصل الایات لعلکم بلقاء ربکم توقنون ›› 15 ؛ خداست آنکه بیفزاشت آسمانها را بی هیچ ستونی که آن را ببینید .سپس استوارشد برعرش ورام کرد مهر وماه را هرکدام روانند تا سرآمدی معین می پردازد کاررا تفصیل می دهد آیات را شاید شما به ملاقات پروردگار خویش یقین آورید .
عمد به معنای ستون است ونتیجه آن اینست که آسمانها ستونهایی دارد ولی قابل مشاهده نیست ویا درجایی می گوید :‹‹ ومن آیاته‌ خلق السماوات والارض وما بث قبهما من دایه وهو علی جمعهم اذا یشاء قدیر.›› ؛ واز نشانه های اوست آفرینش آسمانها وزمین وآنچه درآنها پراکنده است از جنبندگان واوبرگرد آوردن آنان زمانی که بخواهد تواناست .16
واینجا نشانه های قدرت خداوند را موجودات وجنبندگانی می دانند که درزمین وآسمان جمعند وکلمه‌‹‹ دابه›› نشان دهنده وجود موجوداتی درآسمانها وسایرکرات می باشد که دانشمندان نمونه ای از این نوع حیات را نیزثابت کرده اند درحالی که قرآن آن را سالها پیش آشکارا بیان فرموده بود.

اعجاز قرآن از دریچه معارف دینی :

معجزه یک پیامبرعلاوه براینکه باید شکننده قوانین بشری وخارج از حوزه توانمندیهای آن بوده باشد درعین حال باید از سنخ اموری باشد که درعصرآن پیامبرمردم ویا نخبگانی از آنان درآن به نبوغ وکمال بشری رسیده باشند .از اینروست که معجزه پیامبرخاتم (صلی الله علیه واله) کتاب است .این کتاب بزرگ الهی که ابعاد وجوانب اعجازی آن هزاران اندرهزارمی باشد درلفظ ودرمعنی درامروزودرفردا درادب وبلاغت واسلوب وروش تألیف دراثبات نزول قرآن ، درعلوم ومعارف قرآن، دربرنامه شریعت قرآن و… درتأثیرگذاری فوق العاده آن برفطرت وران بشری و… بلاخره اعجاز قرآن درعرصه علوم کنونی وتجربی. مأموریت اصلی وموضوع اساسی قرآن همانا ‹‹‌ انسان ›› است .وظیفه قرآن این است که چهارچوب های بنیادین یک جهان بینی کلی وهستی ورابطه آن با آفریدگارآنرا پی ریزی نموده وجایگاه انسان دراین میان رامعرفی نماید وآنگاه براساس این بینش ها ونگرش ها یعنی براساس این جهان بینی کلی نظامی را برای زندگی بوجود آورد که به انسان میدان می دهد .17
ایدئولوژی مذهبی اسلام درقرآن بیان شده وزیربنای مسائل دینی درآن ذکر شده است .قرآن از مهمترین مسائل زندگی انسانی که مسئله معاد می باشد ومسائل عقیدتی که مربوط به اثبات وجود خداست وابتدایی ترین مسائل است را بیان می دارد .آنجایی که می گوید :‹‹ فإذا رکبو فی الفلک دعوالله مخلصین له الدین فلما نجاهم الی البراذاهم یشرکون .›› ؛پس چون درکشتی سوارشوید بخوانند خدارا به غش پس چون نجات داد ایشان را آن گاهه ایشان مشرک می شوید .18
توحید فکری واستدلالی همگی درقرآن بیان شده . این آیات کشش وجاذبه ای خاص دارد وخدا را باعظمت بی پایان دراعماق روح انسان جاری می دهد .
‹‹ هوالذی لااله الاهو عالم الغیب والشهاده هوالرحمن الرحیم هوالله لااله هو الملک القدوس السلام المؤمن المهین العزیز الجبارالمتکبر، سبحان الله عما یشرکون، هوالله الخالق الباری المصورته الاسماء الحسنی سبح ما فی السماوات والارض وهوالعزیزالحکیم .››؛ اوست خدایی که جزاوخدایی نیست دانای نهان وهویدا. اوبخشنده ومهربان است .اوخدایی است که جزاوخدایی نیست .پادشاه پاک ، سلام ،امان دهنده‌نگهبان توانای فرمان فرمای بزرگ وخدا از آنچه شرک می ورزند منزه است .اوست خداوند آفریدگار وپدیدآورنده پیکر ساز وصاحب نامهای نکو آنچه درآسمانها وزمین است .19
ویا درجایی دیگر می گوید :‹‹ ولوانما فی الارض ومن شجره اقلام والبحر بمده من بعده سبعه ابحر ما نفدت کلمات الله إن الله عزیز حکیم .›› ؛ اگرتمام درختان روی زمین قلم شوند ودریا باهفت دریای دیگر مرکب ، با اینحال کلمات خدا تمام نمی شوند وقادر به نوشتن نخواهند بود .20
واینجاست که تصویری از بی نهایتی ذات پروردگار معرفی می کند ویا علم بی نهایت او را با جمله ‹‹ یعلم خائنه الاعین وما تخفی الصدور›› 21 ؛ ازچشمهایی که به خیانت دیدگان آگاه واز اسرار درون سینه ها باخبراست ، بیان می دارد .وبه همین ترتیب بعد از اثبات وجود حق به مسئله معاد ومرگ می پردازد ‹‹… وتری الارض هامده فاذا أنزلنا علیها الماء اهتزت وربت وانبتت من کل زوج بهیج .ذلک بان الله هوالحق وانه یحی الموتی وانه علی کل شی ء قدیر.›› 22 ؛ وزمین مرده را می بینی که پس ازنزول باران تحرک وجنبش می یابد ونمومی کند وازهرجفت گیاهان باطراوت ونشاط انگیز می رویاند . اینها بخاطراین است که بدانید خداوند برحق است ومردگان را زنده می کند وبرهمه چیز قادراست .

قرآن وتاریخ :

داستانهای تاریخی قرآن یک شاهکار هستند وحقایق تاریخ را بدون اینکه دستخوش تحریفی شده باشند خردمندانه بیان می کند وما را از افسانه های دروغین تاریخ درامان می دارد .
دراین مورد به مثالی درمورد حضرت داوود درقرآن وتورات اشاره می کنیم : درقرآن آمده است که حضرت داوود به قضاوت درمیان مردم زمان خود معروف بودند اما درموردی خداوند ایشان را آزمایش کردند وهنگامی که دونفرمتخاصم جهت قضاوت پیش اوآمدند اوعجول شد وبدون اینکه حرف دوم را بشنود حکم را به نفع نفراول صادرنمود واینجا بود که این آیه نازل شد که : ‹‹ یا داوود انا جعلناک خلیفه فی الارض فاحکم بین الناس بالحق ولا تتبع الهوی فیضلک عن سبیل الله .›› 23 ؛ ای داوود ما درزمین تورا جانشین قراردادیم پس میان مردم به حق حکم ران واز هوس پیروی مکن که از راه خدا گمراهت کند .
واین آیه نشان می دهد که لغزش داوود درطرزرأی دادن وقضاوتش بوده نه چیزدیگر .
اما درتورات اینچنین آمده که داوود هنگامی که دراورشلیم بود از پشت بام زنی را برهنه می بیند که مشغول شست وشوی خویش است وعاشق اوشده وبا اوهمبستر می گردد واواز داوود حامله می شود .داوود دستورمی دهد شوهر این زن را که ازافسران پاک نیت لشکر اوبوده دور از اودرجایی خطرناک بگمارند تا داوود بتواند همسراورا تصاحب کند واین کار از نظرخداوند ناپسند آمده است .
وبسیاری از داستانهای دیگر که تناقض آنها درتورات وانجیل با قرآن دیده می شود .درحالی که به اعتقاد ما وطبق آیات قرآنی پیامبران ، معصوم واین اعمال با مقام نبوت سازگارنیست .

قوانین واجتماع :

قوانینی که قرآن بیان می فرماید محصور به هیچ عصر وزمان نخواهد بود وبرای اداره جهان امروزنیز کافی است .مثلا قرآن اخوت وبرادری را به عنوان اصلی ترین مسئله ای که درپیوند اجتماعی انسانها مطرح است بیان می دارد .این رفیق ودوست کلمه ای است کلیدی درجهان امروز وبه عنوان یک شعار مهم اجتماعی است .‹‹ انما المؤمنون اخوه فاصلحوا بین اخوبکم ››‌؛ همانا مؤمنان برادرهستند پس برادرانت را به صلح دعوت کن .24
‹‹ واذکروا نعمت الله علیکم اذکنتم اعداء فألّف بین قلوبکم فاصبحتم بنعمه اخوانا .›› ؛ ویاد آورید نعمت خدارا برشما هنگامی که دشمن یکدیگر بودید .پس میان دلهای شما دوستی افکند تا به نعمت اوبرادرشدید .25
همچنین قرآن اصل عدالت را به عنوان زیربنای همه قوانین اجتماعی پذیرفته است .
‹‹ واذا حکمتم عدالت به عنوان هدف نهایی بعثت پیامبران پذیرفته ومی گوید :26
‹‹ لقد ارسلنا بالبینات وانزلنا معهم الکتاب والمیزان لیقوم الناس بالقسط .27
پیامبران خود را با دلایل آشکار فرستادیم وبه همراه آنها کتاب وقانون نازل کردیم تا مردم عدالت را برپا دارند .

پی نوشت :

1-قرآن کتاب خدا، عبدالواحد فقیری ، صفحه الف .
2-قرآن وآخرین پیامبر، ناصرمکارم شیرازی ،ص260.
3-همان منبع ، ص29.
4-همان منبع ، ص72-73.
5-نساء 82.
6-هود ،61 .
7-بقره ، 185 .
8- ر.ک:اعجاز درقرآن ، حسن ، عرفان ، همان منبع ، ص42.
9-قرآن وآخرین پیامبر ، ص72و73.
10-طه ،53.
11-ق، 7
12-روم ، 1-6
13فتح ،27.
14-الرحمن ،33-38.
15-رعد ،2.
16-شوری ، 29.
17-جلوه‌هایی جدید از اعجاز علمی قرآن ، عبدلرؤف مخلص ،ص2
18-عنکبوت ،65.
19-حشر،21-24
20-لقمان ،27.
21-غافر، 19.
22-حج، 5-6.
23-ص،26.
24-حجرات ،10.
25-آل عمران ،103
26-قرآن وآخرین پیامبر، ناصرمکارم شیرازی ، ص260.
27-حدید ، 25.

منابع :

کلام الله مجید
اعجازدرقرآن : حسن عرفان ، انتشارات دفترمطالعات تاریخ ومعارف اسلامی ، سال 1379
جلوه های جدید از اعجاز علمی قرآن : عبدالرؤف مخلص ، انتشارات شیخ الاسلام ، بهمن 76
قرآن کتاب خدا : عبدالواحد فقیری : انتشارات شیخ الاسلام
قرآن وآخرین پدیده های علمی : جعفررضایی فر، انتشارات فوژان ،چاپ اول ، تابستان 76
قرآن وآخرین پیامبر: ناصرمکارم شیرازی ، انتشارات اسلامیه ،1349
قرآن هرگز تحریف نشده : حسن حسن زاده آملی ، انتشارات قم ، چاپ سوم ،1376