1-در صفحه 30 مجلّد سوّم کتاب من لا یحضره الفقیه مرحوم صدوق نقل می کند:
اتی علی علیه السلام بهدیه النیروز فقال علیه السلام ما هذا و قالوا یا امیر المؤمنین الیوم النیروز فقال علیه السلام اصنعوا لنا کل یوم نیروز، و روی انه قال علیه السلام نیروزنا کل یوم.
در روز عید نوروز برای حضرت علی علیه السلام هدیه ای آوردند حضرت سؤال کردند: اینها چیست؟ عرض کردند: یا امیر المؤمنین امروز روز نوروز است و این هدیه به مناسبت نوروز است. حضرت فرمودند همیشه از این کارها بکنند هر روزتان نوروز باد. و روایت شده که حضرت فرمودند هر روز ما نوروز است.
2- و در صفحه 300 همان کتاب از امام صادق نقل می کند که:
مردی است دارای مقام و رتبه بزرگی و در روزهای عید نوروز برای او هدایائی می آورند و می خواهند به وسیله آن هدایا به آن شخص نزدیک شوند و با او آشنا گردند آیا هدایا را بپذیرد یا نه؟ حضرت فرمودند: آیا اهداء کنندگان نماز می گذراند. عرض کردم: آری. حضرت فرمودند: آری بپذیرد هدایا را و به آنها هم محبت کند و کمک نماید.
3-شیخ الطائفه محمد ابن الحسن الطوسی در التهذیب جلد 6 صفحه 678 عیناً همین حدیث را از امام صادق علیه السلام نقل می فرماید.
4- در کتاب وسائل الشیعه نقل می نماید:
و اتی علی علیه السلام بهدیه النیروز فقال علیه السلام ما هذا فقالوا یا امیر المؤمنین الیوم النیروز فقال علیه السلام اصنعوا لنا کل یوم نیروزاً
برای حضرت علی علیه السلام هدایائی آوردند حضرت سؤال کردند اینها چیست؟ گفتند هدایا و تحفه های عید نوروز است حضرت فرمودند همه روزها این کار انجام گردد هر روزتان نوروز باد.
معلی بن خنیس از امام صادق علیه السلام نقل کرده که حضرت فرمودند: در روز عید نوروز غسل کن و پاکیزه ترین لباست را بپوش و خود را معطر کن به بهترین عطرها و در این روز روزه بگیر.
5- و در کتاب شریف دعائم الاسلام جلد 2 صفحه 326 می فرماید:
و عنه علیه السلام انه اهدی الیه فالوذج فقال: ما هذا قالوا یوم النیروز قال فنیروزاً ان قدرتم کل یوم یعنی تهادوا و تواصلوا فی الله.
برای حضرت علی علیه السلام اهدائی آوردند (فالوذج)، حضرت سؤال کردند اینها برای چیست؟ عرض کردند اهدائی روز نوروز است فرمودند: هر روز را اگر می توانید نوروز قرار دهید یعنی هر روز اهدا کنید به یکدیگر و صله بنمائید در راه خدا.
بنا بر این از این چند روایت که در کتب فقهی و استدلالی علماء بزرگ و فقهاء عالیقدر نقل شده استفاده می شود که در زمان حضرت علی علیه السلام هم معمول بوده روز عید نوروز به دیدار یکدیگر می رفتند و هدایائی هم برای بزرگان می برده اند و حضرت علی علیه السلام از آنها می پذیرفته و آنها را نهی و منع نمی نموده و عملاً مردم را به این اعمال عاطفی و محبت آمیز تشویق می فرموده اند و این تأیید عملی آن بزرگوار از این روز است.
ابوریحان بیرونی روز عید نوروز دست از کار می کشید.
محدث بزرگوار قمی رحمه الله در کتاب «الکنی و الالقاب» جلد 1 صفحه 78 نقل می فرماید:
«ابوریحان بیرونی» محمد ابن احمد الخوارزمی الحکیم الریاضی الطبیب المنجم المعروف کان فیلسوفاً عالماً بالفلسفه الیونانیه و فلسفه الهنود و برع فی علم الریاضیات و الفلک بل قیل انه اشهر علماء النجوم و الریاضیات و کان معاصراً لابن سینا و بینهما مراسلات و ابحاث کان اصله من بیرون بلد فی السند.
بعد از آنکه شرح مفصلی از حالات آن مرد بزرگ و دانشمند محقق نقل می کند و مؤلفات او را نام می برد و اشاره ای به مسافرتهای او برای تحصیلات عالیه می نماید می نویسد:
انه کان مکبا علی تحصیل العلوم منفتاً علی التعقیب لا یکاد یفارق یده القلم و عینه النظر و قلبه الفکر و کان مشتغلاً فی تمام الایام السنه الا یوم النیروز.
آن مرد بزرگ بسیار در تحصیل علم جدی بود و دائماً مشغول به تصنیف و تألیف کتاب بود هیچگاه قلم از دست او نمی افتاد و چشمش از مطالعه کتب و دلش از فکر و تحقیق باز نمی ایستاد و تمام روزهای دوره سال به مطالعه و تألیف و کارهای علمی و تحقیقی اشتغال داشت و سرگرم بود مگر روز نوروز که آن روز را تعطیل می کرد.
با توجه به اینکه ابوریحان مرد دانشمند و محقق دقیقی بوده و از نوابغ تاریخ به شمار می رود و کسی بوده که عاشق مطالعه و تدریس و تألیف بوده است قطعاً تعطیل کردن او روز عید نوروز را نمی تواند بدون دلیل و جهت منطقی باشد و می توان یکی از دلایل اعتبار عید نوروز را اهتمام آن مرد بزرگ به این روز دانست.
استحباب غسل در روز نوروز در کتب فقهی و اجتهادی
در اکثر کتب فقهی و استدلالی یکی از اغسال مستحبه، غسل روز عید نوروز می باشد و در کتب روائی هم روایات زیادی درباره لزوم اهتمام به غسل در روز نوروز نقل شده است که به بعضی از آنها اشاره می گردد:
1- در کتاب وسائل الشیعه جلد 2 صفحه 428 بابی را با عنوان: باب استحباب غسل یوم النیروز افتتاح فرموده و در باب روایتی نقل می کند که محمد بن الحسن از معلی ابن خنیس از امام صادق علیه السلام در روز نوروز که حضرت فرمودند:
اذا کان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابک
در روز عید نوروز غسل بنما و بپوش بهترین و پاکیزه ترین لباسهای خود را.[1]
2- در کتاب المهذب که از کتب فقهی قدیمه است احمد ابن فهد از معلی ابن خنیس همین روایت را نقل می نماید.
3- در کتاب مصباح المتهجد مؤلف این کتاب صفحه 591 نقل می کند عن المعلی ابن خنیس:
عن مولانا الصادق علیه السلام فی یوم النیروز قال: اذا کان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابک و تطیب بالطیب طیبک.
امام صادق علیه السلام فرمودند وقتی روز نوروز رسید شما غسل کن و بپوش پاکیزه ترین لباست را و خود را خوشبو کن به بهترین عطرها.
4-در کتاب الجامع للشرایع صفحه 33 اغسال مستحبه را ذکر می کند دنباله او اضافه می فرماید: و غسل یوم نیروز الفرس و غسل المولود.
5- علامه حلی در کتاب القواعد جلد اول صفحه 3 می فرماید:
یستحب الغسل للجمعه من طلوع الفجر الی الزوال و الغدیر و المباهله و عرفه و نیروز الفرس و غسل الاحرام.
مستحب است غسل روز جمعه از طلوع فجر تا اذان ظهر و غسل روز عید غدیر و روز مباهله با نصارای نجران و روز عرفه و روز عید نوروز عجم و غسل احرام.
6- مرحوم شهید در کتاب الدروس صفحه 2 نقل می فرماید: از جمله غسلهای مستحب:
لیله الفطر و یومی العیدین و لیلتی نصف رجب و شعبان و یوم المبعث و المولد و الغدیر و الترویه و عرفه و الدحو و المباهله و النیروز لخبر المعلی.
ابوریحان بیرونی روز عید نوروز دست از کار می کشید.
7ـ و در کتاب البیان صفحه 4 بعد از ذکر استحباب غسل جمعه و بحث مفصل پیرامون وقت انجام او می فرماید:
و لیله الفطر و العیدین و المولد و المبعث و الغدیر و الدحو و المباهله و عرفه و الترویه و النیروز.
از جمله غسلهای مستحب غسل شب عید فطر و روز عید فطر و قربان و روز ولادت پیامبر و مبعث آن حضرت و عید غدیر و روزهای دحوالارض و مباهله و عرفه و ترویه و عید نوروز است.
8ـ در کتاب الذکری مرحوم شهید در صفحه 23 می فرماید:
و لیله نصف رجب و المبعث مشهوران و لم یصل الینا خبر فیهما و نوروز الفرس رواه المعلی بن خنیس عن الصادق علیه السلام.
از جمله اغسال مستحبه غسل نیمه رجب و 27 رجب مبعث پیامبر صلی الله علیه و آله می باشد که مشهور است. ولی خبری به ما نرسیده و همچنین مستحب است غسل روز نوروز، روایت نموده استحباب آن را معلی بن خنیس.
9- مرحوم شهید ثانی در کتاب «شرح لمعه» صفحه 34 نقل می نماید:
و کذا یستحب الغسل للجمعه و العیدین و فرادی رمضان و لیله الفطر و لیلتی نصف رجب و شعبان و المبعث و الغدیر و المباهله و عرفه و نیروز الفرس.
و همچنین مستحب است غسل روز جمعه و عید فطر و قربان و روزهای فرد رمضان و شب عید فطر و شب نیمه رجب و شعبان و عید مبعث و روز غدیر و مباهله و عرفه و نوروز عجم.
10- در کشف اللثام جلد 1 صفحه 11 می فرماید:
و نیروز الفرس کما فی المصباح الشیخ و الجامع لقول الصادق علیه السلام فی خبر المعلی اذا کان یوم النیروز باغتسل «الخبر».
از جمله غسلهای مستحب غسل عید نوروز عجم است همچنانکه در مصباح شیخ و جامع نقل کرده اند به واسطه فرمایش امام صادق علیه السلام در خبری که معلی ابن خنیس از آن حضرت نقل کرده که حضرت فرمودند در روز نوروز غسل انجام ده.
11- در کتاب حبل المتین صفحه 80 نقل می کند:
و هی غسل العیدین و المبعث و الغدیر و النیروز و الدحو و الجمعه و المباهله.
از جمله غسلهای مستحب غسل روز عید فطر و عید قربان است و همچنین عید مبعث و غدیر و نوروز و دحوالارض و روز جمعه و مباهله با نصارای نجران 25 ذی القعده الحرام.
12- در کتاب الحدائق جلد 4 صفحه 212 می فرماید:
و منها الغسل یوم النیروز لما رواه الشیخ فی المصباح عن المعلی بن خنیس عن الصادق علیه السلام قال: اذا کان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابک الحدیث.
یعنی از جمله غسلهای مستحب غسل عید نوروز است به واسطه آنکه روایت کرده شیخ در مصباح از معلی بن خنیس از امام صادق علیه السلام که فرمودند وقتی روز عید نوروز رسید پس غسل کن و پاکیزه ترین لباسهایت را بپوش.
13- مرحوم علامه فهّامه شیخ محمد حسن در کتاب جواهر الکلام، جلد 5 صفحه 40 می فرماید:
قلت و قد بقی زیاده علی ما ذکرته و ذکر المصنف بعض الاغسال الزمانیه کغسل یوم دحو الارض و یوم نیروز الفرس و یوم تاسع ربیع و اما غسل النیروز فعلی المشهور بین المتأخرین بل لم اعثر علی مخالف فیه لخبر معلی ابن خنیس عن الصادق المروی عن المصباح و مختصره اذا کان یوم النیروز فاغتسل الخبر.
باقی مانده است علاوه بر آنچه را ذکر کردیم بعضی غسلهائی که زمان معینی دارد مانند غسل روز دحو الارض و روز نوروز عجم و روز نهم ربیع الاول و اما غسل روز عید نوروز بنابر مشهور بین علماء متأخرین مستحب است و من به فتوای مخالفی در این مورد دست نیافتم بلکه همه متأخرین اتفاق دارند بر استحباب غسل در روز نوروز به واسطه روایتی که معلی ابن خنیس از امام صادق علیه السلام نقل کرده و در کتاب المصباح ضبط شده و مختصر آن روایت این است که حضرت صادق علیه السلام فرمودند وقتی روز عید نوروز آمد تو غسل بنمای.
و دنباله این مطلب مرحوم صاحب جواهر روایت معلی ابن خنیس را به طور تفصیل ذکر می کند و در خاتمه می فرماید:
و لا وجه للمناقشه بعد ذلک فی السند و غیره کما لا وجه للمعارضه بما عن المناقب.
هیچ وجهی برای مناقشه کردن در سند و غیر سند این روایت معلی ابن خنیس نیست (یعنی سند روایت صحیح است)، کما اینکه وجهی برای تعارض بین این روایت و روایت منقول در مناقب که از امام موسی بن جعفر علیه السلام نقل می کند، ندارد.[2]
زیرا این روایت منقول از موسی ابن جعفر قصور از اداء مطلب دارد و صراحت ندارد و علاوه بر این حمل بر تقیه شده است کما اینکه عده ای از فقهاء، همین مسئله احتمال تقیه را در مورد این حدیث داده اند و اجمالا مرحوم صاحب جواهر از روایت معلی بن خنیس دفاع می کند و فضیلت و برتری روز نوروز را ثابت و استحباب غسل را در آن روز فتوی می دهد.
در روز عید نوروز برای حضرت علی علیه السلام هدیه ای آوردند حضرت سؤال کردند: اینها چیست؟ عرض کردند: یا امیر المؤمنین امروز روز نوروز است و این هدیه به مناسبت نوروز است. حضرت فرمودند همیشه از این کارها بکنند هر روزتان نوروز باد. و روایت شده که حضرت فرمودند هر روز ما نوروز است.
14- مرحوم شیخ بهاء الدین عاملی در کتاب جامع عباسی می فرماید:
یازدهم از غسلهای مستحب غسل روز نوروز است.
15- مرحوم آیت الله العظمی سید محمد کاظم طباطبایی در عروه الوثقی می فرماید:
الحادی عشر الغسل یوم النیروز
یازدهم از غسلهای مستحب غسل روز عید نوروز است.
16- در کتاب شریف المتهجد نقل می کنند:
روی المعلی بن خنیس عن مولانا الصادق علیه السلام فی یوم النیروز قال اذا کان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابک و تطیب باطیب طیبک و تکون ذلک الیوم صائما.. الخبر.
معلی بن خنیس از امام صادق علیه السلام نقل کرده که حضرت فرمودند: در روز عید نوروز غسل کن و پاکیزه ترین لباست را بپوش و خود را معطر کن به بهترین عطرها و در این روز روزه بگیر.
پی نوشت ها:
[1] و در جلد 4 حدائق صفحه 212 همین روایت عیناً نقل گردیده است. [2] در جلد 13 کتاب حدائق صفحه 380 می فرماید: محمد ابن الحسن فی المصباح عن المعلی بن خنیس عن الصادق علیه السلام فی یوم النیروز اذا کان یوم النیروز فاغتسل و البس انظف ثیابک و تطیب باطیب طیبک و تکون ذالک الیوم طائما.منبع: سایت آوینی
