در کتاب مفاتیح نوین آمده است: مراسمی در نوروز میان مردم معمول است و به شکل سنت ملی در میان ایرانیان درآمده که قسمت قابل ملاحظه ای از آن، از اموری است که اسلام بر آن تأکید نهاده است.

در اینکه اسلام در برابر عید نوروز چه موضعی دارد، میان صاحب نظران گفتگوست. از برخی روایات، اهمیت این روز به عنوان یکی از روزهای نجات امّت ها استفاده می شود.

مرحوم «علاّمه مجلسی» در کتاب «زادالمعاد» می گوید: به سندهای معتبر از «معلّی بن خنیس» نقل شده است که در روز «نوروز» به محضر امام صادق علیه السلام شرفیاب شدم. حضرت به من فرمود: آیا این روز را می شناسی؟ گفتم: فدایت شوم! این روزی است که ایرانیان آن را بزرگ می شمارند، و در این روز برای یکدیگر هدایا می فرستند. امام علیه السلام فرمود: این تعظیم و بزرگداشت، به سبب اموری است که از قدیم بوده است که اکنون تفسیر و شرح آن را برای تو بازگو می کنم. (به علاوه حوادث مطلوب دیگری در این روز اتفاق افتاده است)

سپس امام علیه السلام به طور مشروح این امور را ذکر کرد: از جمله فرمود: نوروز، روزی است که خداوند متعال، در آن روز، از ارواح بندگانش پیمان گرفت که او را به یگانگی بپرستند و برای او شریکی قرار ندهند، و به پیغمبران و امامان معصوم علیهم السلام ایمان آورند.

این روز، روزی است که طوفان حضرت نوح علیه السلام فرونشست و کشتی آن حضرت بر کوه «جودی» قرار گرفت.

نوروز روزی است که رسول خدا صلی الله علیه وآله بت های کافران قریش را در مکّه شکست و پیش از آن حضرت ابراهیم علیه السلام نیز، در این روز بتهای کافران را درهم شکست.

در این روز، رسول خدا صلی الله علیه وآله به اصحاب خود امر کرد که با علی علیه السلام به عنوان امیرمؤمنان بیعت کنند (اشاره به این است که روز عید غدیر مصادف با ایام نوروز بوده است).
نوروز، روزی است که قائم آل محمّد علیه السلام ظاهر خواهد شد.

آنگاه فرمود: هیچ روز نوروزی نیست مگر آن که ما در آن روز انتظار فرج می کشیم، زیرا از روزهای ما و شیعیان ما است. آن روز را، مردم عجم حفظ کردند و حرمت آن را نگه داشتند، ولی شما مردم عرب آن را ضایع ساختید. (آنگاه امام اعمالی را برای این روز بیان فرمودند که ذکر خواهد شد).

ولی چون شخص «معلّی بن خنیس» از نظر علمای رجال زیر سؤال است تکیه بر این روایت آسان نیست.

امّا با توجه به اینکه عید نوروز یک عید طبیعی در جهان آفرینش است; فصل زمستان پایان می گیرد، بهار همراه با حیات طبیعت به فرمان خدا شروع می شود، شکوفه ها و برگها و گلها بر شاخسار درختان آشکار می گردد و نشاط و جنبش و حرکت در تمام عالم حیات آغاز می شود، همگام و همراه شدن با این پدیده عالمِ آفرینش، همگامی با سنّت های الهی است.

نکته قابل توجّه این که مراسمی در نوروز میان مردم معمول است و به شکل سنّت ملّی در میان ایرانیان و کشورهای دیگری درآمده که قسمت قابل ملاحظه ای از آن، در شمار اموری است که اسلام بر آن، (به صورت کلّی) تأکید نهاده است. مانند: نظافت، خانه تکانی، کمک به ارحام و بستگان و افراد نیازمند و آبرومند برای تهیّه لباس و وسایل اوّلیّه زندگی که در سالهای اخیر در کشور ما ایران به صورت سنّت «هفته نیکوکاری» درآمده است و بسیار پرثمر و مفید است.

دید و بازدید و صله رحم و ملاقات دوستان و رفع کدورتها و بیرون ریختن غم و اندوهها از دل و آماده شدن برای فعّالیّت های مختلف ثمربخش در سال نو، و مانند اینها، این امور و مانند آن جنبه های مثبت مراسم نوروزی است.

ولی گاه پاره ای از آداب و رسوم شرک آلود، یا گناه آلود دیده می شود که افراد باایمان و خردمند باید آنها را ترک گویند، مانند آتش افروختن در شب چهارشنبه آخر سال (به نام چهارشنبه سوری) و دست زدن به کارهای خطرناکی که همه سال ضایعه های زیادی برای جوانان و نوجوانان به بار می آورد و امثال آن.

در مجموع، عید نوروز و مراسم آن، هم به خاطر بعضی روایات و هم به خاطر آثار مثبتی که دارد، نباید حذف شود، ولی باید بعضی از مراسم منفی و ناپسندِ آن را کنار گذاشت. این است روش اولوالالباب و صاحبان اندیشه!
اعمال عید نوروز

مرحوم «علاّمه مجلسی» در کتاب «زادالمعاد» آورده است که امام صادق علیه السلام برای نوروز، اعمالی را به معلّی بن خنیس آموخت و به او فرمود:

چون روز نوروز شود، غسل کن و بهترین لباس های خود را بپوش و خود را کاملاً خوشبو کن (و اگر توانستی) آن روز را روزه بدار و پس از نمازهای ظهر و عصر و انجام نافله های آن، چهار رکعت نماز بخوان (هر دو رکعت به یک سلام) و در رکعت اوّل بعد از سوره حمد، ده مرتبه سوره «إنّا أنزلناه» را بخوان و در رکعت دوم بعد از سوره حمد 10 مرتبه سوره قُل یا أیّها الکافرون را در رکعت سوم بعد از سوره حمد ده مرتبه سوره قل هو الله را بخوان و در رکعت چهارم بعد از سوره حمد، 10 مرتبه سوره های «قُل أعوذ بِرَبِّ الْفَلَق و قُل أعُوذ بِرَبِّ النّاس» را بخوان. بعد از نماز به سجده شکر برو، و این دعا را بخوان:

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد الاْوْصِیآءِ الْمَرْضِیِّینَ، وَعَلی جَمِیعِ

خدایا درود فرست بر محمّد و آل محمّد آن اوصیای پسندیده و بر همه

اَنْبِیآئِکَ وَرُسُلِکَ بِاَفْضَلِ صَلَواتِکَ، وَبارِکْ عَلَیْهِمْ بِاَفْضَلِ بَرَکاتِکَ،

پیمبران و رسولانت به بهترین درودها و برکت ده بر ایشان به بهترین برکتهایت

وَصَلِّ عَلی اَرْواحِهِمْ وَاَجْسادِهِمْ، اَللّـهُمَّ بارِکْ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد،

و درود فرست بر ارواح و اجسادشان خدایا برکت ده بر محمّد و آل محمّد

وَبارِکْ لَنا فی یَوْمِنا هذَا، اَلَّذی فَضَّلْتَهُ وَکَرَّمْتَهُ وَشَرَّفْتَهُ وَعَظَّمْتَ خَطَرَهُ،

و برکت ده به ما در این روز که آن را برتری داده و گرامیش کرده و شرافتش دادی و مقامش را بزرگ کردی

اَللّـهُمَّ بارِکْ لی فیـما اَنْعَمْتَ بِهِ عَلَی، حَتّی لا اَشْکُرَ اَحَداً غَیْرَکَ، وَوَسِّعْ عَلَی فی رِزْقِی یا ذَا الْجَلالِ وَالاْکْرامِ

خدایا برکت ده به من در آنچه به من تفضل کرده ای تا که هیچ کس را جز تو سپاس نگذارم و روزیم را وسیع گردان ای صاحب جلالت و بزرگواری

اَللّهُمَّ ما غابَ عَنّی فَلا یَغیبَنَّ عَنّی عَوْنُکَ وَحِفْظُکَ، وَما فَقَدْتُ مِنْ شَیء، فَلا تُفْقِدْنِی عَوْنَکَ عَلَیْهِ، حَتّی لا اَتَکَلَّفَ ما لا اَحْتاجُ اِلَیْهِ، یا ذَاالْجَلالِ وَالاْکْرامِ.

خدایا هر چه از من پنهان شده مبادا کمک و نگهداری تو از من پنهان شود و هر چه را گم کرده ام مبادا یاری خویش را بر آن از من گم کنی تا خود را به زحمت نیندازم درباره آنچه را بدان نیازمند نیستم ای صاحب جلالت و بزرگواری.
دعای تحویل سال

همچنین در برخی از کتب وارد شده است که در وقت تحویل سال این دعا را که مضمون خوب و سازنده ای دارد، بخوانند:

یا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَ الاْبْصارِ، یا مُدَبِّرَ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ، یا مُحَوِّلَ الْحَوْلِ وَالاْحْوالِ، حَوِّلْ حالَنا إلی اَحْسَنِ الْحالِ.

ای کسی که تحوّل دل ها و گردش چشم ها در دست توست. ای تدبیر کننده شب و روز و ای تغییر دهنده سال و حال، حال ما را به بهترین حال، تغییر ده!

مرحوم «علاّمه مجلسی» می افزاید: بعضی روایت کرده اند که این دعا را نیز، در روز نوروز، به عدد ایّام سال بخواند:

اَللّهُمَّ هذِهِ سَنَهٌ جَدیدَهٌ، و اَنْتَ مَلِکُ قَدیم، اَسْألُکَ خَیْرَها وَ خَیْرَ ما فیها، وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّها وَ شَرِّ ما فیها، وَ اَسْتَکْفیکَ مَؤُونَتَها وَ شُغْلَها، یا ذَاالْجَلالِ وَ الاْکْرامِ.

خداوندا! این سال نوی است و تو سلطان همیشگی و ازلی هستی. از تو خیر آن و خیر آنچه در آن است را می خواهم و به تو از شرّ آن و شرّ آنچه در آن است، پناه می برم و حلّ مشکلات آن را از تو می خواهم ای ذوالجلال و الاکرام.

البتّه اگر نتواند به این مقدار بخواند به هر مقدار که بتواند به قصد قربت مطلقه بخواند، خوب است.

همچنین می توان دعایی که در اوّل ماه رمضان نقل شده است را، در اوّل سال شمسی به قصد قربت مطلقه خواند.
منبع: مفاتیح الجنان