مجموعه‌ای از روایات است که امامان معصوم (ع) آنها را به جهت رفع تعارض و تنافی میان روایات بیان کردهاند.
این روایات،فقیه را در انجام وظیفۀ شرعی خود که همان استنباط احکام شرعی است یاری نموده و راه استفادۀ او را از روایات آسان می‌کند؛ بدین صورت که هرگاه در مورد معینی چندین روایت وجود داشت که هر کدام در حکم با دیگری مخالف است،
در این حال فقیه می‌تواند با استناد به اخبار علاجیه، تنافی و تعارض میان این روایات را برطرف نموده و حکم مسأله را به دست آورد.
از مجموع این روایات می‌توان استفاده کرد که هرگاه دو روایت و یا بیشتر با یکدیگر تعارض و تنافی داشتند
نخست باید آن دو را از جهت سند مورد بررسی قرار داد هرگاه سند آن دو مورد اعتماد بود باید تا حد امکان در جمع نمودن میان آن دو کوشش نمود و در این رابطه اصولیین شیعه معتقدند جمع نمودن میان معنی دو روایت به ظاهر معارض تا حد امکان بهتر و برتر از ساقط نمودن آن دو است.
سپس اگر امکان جمع میان آن دو وجود نداشت،
نوبت به مجموعه‌ای از صفات و خصوصیات در راوی و روایت خواهد رسید که هر روایت دارای آن شرایط باشد بر دیگری برتری پیدا خواهد کرد و فقیه ملزم به پیروی از آن در مقام عمل و صدور فتوی می‌باشد.
این صفات و خصوصیات عبارتند از:
1) هرگاه راوی یکی از احادیث عادل‌تر، فقیه‌تر، راستگوتر، پرهیزگارتر و مورد اطمینان بیشتر از دیگری باشد؛
2) هرگاه راویان شیعه یکی از آن دو را پذیرفته باشد (اجماع بر آن قائم شده باشد) و دیگری در حکم نادر بوده باشد؛
3) هرگاه یکی از آن دو حکمش موافق حکم کتاب و سنت و مخالف عامه بوده باشد پذیرفته شده و دیگری که حکمش مخالف حکم کتاب و سنت و موافق عامه باشد رها میگردد؛
4) هر کدام از آن دو که حکمش مطابق میل حاکمان ظلم و جور بوده باشد رها میگردد؛
5) روایتی که با احتیاط سازگار است اخذ نموده و عمل می‌نمایند؛
6) آن حدیثی را که از جهت زمان صدور از امام متأخرتر است اخذ می‌نمایند، بدین صورت که حدیث متأخر، حدیث قبل از خود را نسخ می‌کند.
عمر حنظله می‌گوید: از امام صادق (ع) سؤال نمودم اگر دو راوی در نقل روایت از شما اختلاف نمودند چه کنیم؟
فرمود: حکم، حکم کسی است که عادل‌تر و فقیه‌تر و راستگوتر در حدیث و پرهیزکارتر باشد و به حکم دیگری اعتناء نمی‌شود.
گفتم: هر دو راوی عادل و مورد پذیرش شیعیان بوده یکی را بر دیگری برتری نمی‌دهند؟
فرمود: نگاه کنید به روایتی که از ما نقل کردهاند و بر طبق آن حکم نموده‌اند، اگر همۀ اصحاب بر آن اجماع نموده باشند، به آن روایت و حکم آن عمل می‌نمایید و روایت دیگری را که نادر و در نزد اصحاب مشهور نمی‌باشد رها می‌نمائید زیرا همواره شک در روایتی که بر آن اجماع شده است راه نمی‌یابد.
گفتم: هرگاه دو خبری که از شما روایت شده است مشهور بوده و راویان ثقه، آن را نقل کردهاند؟
فرمود: نگاه کنید به آن خبری که حکمش با حکم کتاب و سنت موافق بوده و با فتوای عامه (اهل سنت) مخالف است عمل کنید.
گفتم: فدایت شوم، نظر شما چیست که دو فقیه حکم را از کتاب و سنت به دست آوردند و در این باره دو خبر و روایت یافتیم که یکی موافق عامه بود و دیگری مخالف آنان، به کدام یک از دو روایت عمل نمائیم؟ فرمود: آن روایتی که مخالف عامه باشد نجات در آن است.
گفتم: فدایت شوم، اگر هر دو خبر موافق آنان بود؟
فرمود: نگاه می‌شود به آن‌چه که حکام و قضات آنان بدان میل و نظر دارند آن را ترک نموده و به روایت دیگر عمل نمایید.
گفتم: هرگاه هر دو خبر موافق حکام آنان بود؟ فرمود: اگر این‌گونه بود آن دو را رها نما تا این که امام خود را دریابی، زیرا توفف در شبهات از فرو رفتن در مهلکه و نابودی بهتر است.
منبع:همشهری
