الگوهای فرهنگی در این زمینه منفاوت است. برخی فرهنگ‌ها مردسالار است و مرد‌ها را تصمیم‌گیرنده اصلی در زندگی می‌داند. وظیفه زن این است که از گفته‌های همسر خود اطاعت نماید. فرهنگ جدید به خصوص فرهنگ غربی و گرایش فمینیستی، زن را محور زندگی قرار داده و دوشادوش مرد و یا حتّی برتر از آن در سطح جامعه و محیط خانواده می‌داند. این دو گرایش، هر کدام آثار و پیامد‌های خاص خود را در سطح خانواده و محیط جامعه به دنبال داشته است. طبق نظریّه اوّل، یک زن باید در همه کارها از شوهر اطاعت کند و اساساً تصمیم‌گیرنده در جامعه و خانواده مرد است. امّا طبق نظریّه دوّم، زن می‌تواند مستقل باشد و از همسر اطاعت نکند یا حتّی برعکس، همسر را به اطاعت از خود وا دارد.

ریاست شوهر بر خانواده ازنظراسلام
تفاوت واختلاف جسمی وروحی موجود میان زن ومرد برکسی پوشیده نیست، حتی وجود این تفاوت نزد کسانی که قائل به تساوی حقوق زن ومرد هستندواضح وغیرقابل انکار است.
دین مبین اسلام متناسب با تفاوت وجودی هریک از مرد وزن، برنامه زندگی وچگونگی زیست اجتماعی  ونیز حقوق ووظایف متناسب با روح وجسم هردوقشر را معین وتبیین نموده است.
بی تردید مرد همواره مظهرقدرت،شجاعت،تعقل وزن کانون عطوفت،رحمت،احساس ومحبت می باشد.اما مهم این است که از دیدگاه اسلام، نه آن صلابت ،قدرت وتعقل علت تامه کمال وموجب رستگاری مرد است ونه آن رأفت،رحمت،احساس وعاطفه صرفاً علت تامه درعدم رسیدن به کمال وموجب تباهی زن است؛بلکه قرآن کریم با صراحت بیان می کند:”إن أکرمکم عندالله اتقیکم”[1] باتوجه به اینکه خانواده یک واحد اجتماعی ویک جامعه کوچک است،وهمچنانکه درهرواحدی از جامعه نیاز به رئیس هست،خانواده نیز ازاین قاعده مستثنی نیست؛درهمین راستا است که خداوندمتعال سرپرستی وریاست خانه راتعیین نموده وآن را به عهده مردان قرارداده است:
” الرجال قوامون علی النساء بما فضل الله بعضهم علی بعض”[2] “مردان خدمتگزاران زنانند،به خاطر برتریهایی که( ازنظراجتماع)خداوند برای بعضی نسبت به بعض دیگر قرارداده است،وبه خاطر انفاقهایی که ازاموالشان درموردزنان می کنند.”[3] قانون مدنی در ایران مانند بسیاری از کشورها، ریاست خانواده را به عهده مرد گذاشته است.ماده 1105قانون مدنی که مبتنی بر آیه 34 سوره نساء[4] وفقه اسلامی است در این زمینه می گوید:”در روابط زوجین,ریاست خانواده از خصایص شوهر است.”
اصولاً‌زن وشوهر باید باصفا وصمیمیت وتوافق یکدیگر امور خانواده را اداره کنند؛لکن اگر درباره مسایل خانوادگی بین آنان اختلاف نظر وسلیقه پدید آید، نظر مرد به عنوان مسئول خانواده مقدم خواهد بود وزن باید نظر شوهر را بپذیرد.ریاست خانواده مقامی است که برای تثبیت ومصلحت خانواده به مرد داده شده است ویک امتیاز وحق فردی برای شوهر محسوب نمی شود.ریاست خانواده بیشتر یک وظیفه اجتماعی است که برای تأمین سعادت خانواده به مرد محول شده است واو نمی تواند از آن سوءاستفاده کند وبر خلاف عرف ومصلحت خانواده آن را به کار گیرد.مواردی که زن موظف به اطاعت از شوهراست عبارتنداز:
1-استمتاع
زن باید نیاز جنسی همسرش را برآورده سازد.اسلام باتوجه به روحیه مرد ونیاز جنسی او،به مرد حق می دهد که درهر زمان که بخواهداز همسرش بهره برداری نموده وخودراارضاء نماید،وزن را موظف نموده تا درصورت نیاز شوهر به این امر پاسخگو باشد.دراهمیت تمکین زن از مرد دراحادیث ائمه معصومین(‰) وسخنان فقها می بینیم که می فرمایند:”زن باید پاسخگوی شوهر باشد حتی اگر تقاضای شوهر درحالی است که برپشت شتر سوارهستند.”[5] 2-تعیین مسکن
الف- اختیار تعیین مسکن در حقوق ایران با مرد است. ماده 1114 قانون مدنی در این زمینه مقرر می دارد:”زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند سکنی نماید مگر اینکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد.”بنابراین ممکن است به موجب شرطی که ضمن عقد نکاح شده است یا به موجب قرارداد  دیگری اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد, در این صورت مرد مکلف است در منزلی که زن تعیین می کند سکونت نماید.
ب- در صورتی که بودن زن با شوهر در یک منزل خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن داشته باشد مثلاً اگر مرد زن را شکنجه وآزار دهد یا بخواهد به زور مالی از او بگیرد یا اورا به انجام اعمال نامشروع وادار کند,او می تواند منزل را ترک کندوبه منزل دیگری برود.ماده 1115قانون مدنی گویای این مطلب است.
ج- زن برای ترک شوهر در این موارد احتیاج به حکم قبلی حاکم ندارد, زیرا ممکن است در صورت ماندن در منزل شوهرتا صدور رأی دادگاه زیانی که از آن بیم دارد, دامنگیر وی شود.
3-اختیار حرفه وصنعت
زن پس از قبول ازدواج، آزادى خود را به اختیارخود ازدست داده است.انجام تکالیف زناشویی مانع از آن است که زن بتواند آزادانه مانند زن بی شوهر از منزل خارج شود وبه هر شغل مشروعی اشتغال ورزد. به موجب ماده 1117قانون مدنی “شوهر می تواند زن خود را از حرفه وصنعتی که منافی مصالح خانوادگی با حیثیات خود یا زن باشد، منع کند.”
4-  عبادت
فقهامی گویند:”اگر شوهر،زن را از امور مستحب بازدارد وزن باز هم مخالفت کند وادامه دهد در اینجا نشوز محقق شده ولذا نفقه ساقط می شود.”
“زن اگر بدون اذن شوهر معتکف شود اعتکافش صحیح نیست.”
“اگر واجب مضیق باشد مانند روزه ماه رمضان شوهر حق منع کردن را نداردونفقه زن ساقط نمی شود.ولی درموردواجب موسع مانند نذر مطلق وروزه کفاره وقضای رمضان پیش از تضییق وقت، زوج حق جلوگیری از ادای اینگونه فرایض را دارد که اگر زن امتناع بورزد ازنفقه محروم می شود.”
5- اذن شوهر در خروج زن از منزل
براساس منابع فقهی لازم است زوجه به عقد دائم، جهت خروج از منزل رضایت زوج را جلب کند.
از این قانون کلی مواردی استثنا شده است:
1‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ـ خروج از منزل برای کسب معارف اعتقادی به مقدار لازم وضروری وهمینطور برای فراگیری وظایف شرعی الزامی.
2‌‌‌‌ـ خروج برای معالجه بیماری؛چنانچه امکان درمان در منزل نباشد.
3‌ـ خروج برای فرار از ضررهای جانی ومالی وعرضی.
4ـ خروج برای انجام واجبات عینی که موقوف برخروج از منزل است؛مانند سفرحج[6]، شرکت درانتخابات ویا نجات نفس محترمه.
5ـ چنانچه ماندن در منزل تؤام با عسر وحرج غیر قابل تحمل باشد.
6ـ چنانچه در ضمن عقد نکاح انتخاب مسکن واشتغال به مشاغل اداری به زوجه محول شده باشد. وبه عنوان شرط در ضمن عقد برای خود سلب محدودیت کرده باشد.
7ـ خروج برای تأمین معاش، چنانچه شوهر او قادر به آن نباشد یا از انفاق سرپیچی کند.
8ـ خروج از منزل برای تظلم ودادخواهی.
در غیر این موارد جایز نیست زن بدون اذن شوهر از منزل خارج شود.[7] 6-تحصیل زوجه
در مقاطع تحصیلی بالاتر، اگر توافقی میان زوجین حاصل شده باشد وطبق آن توافق ازدواج صورت پذیرد، تحصیل زوجه از شروط ضمن عقد می باشدوشوهر نمی تواند مانعی در تحصیل زوجه ایجاد نماید.درغیر این صورت زن باید ازشوهراطاعت کند.
7- یمین،نذر
فقهای عظام درباب نذرهای زن می فرمایند:نذرکردن زن بدون اجازه شوهر صحیح نیست هرچند مانع حقوق زناشویی نشوددر عین حال شرط منعقد شدن نذر زن منوط به اجازه شوهر است.واگر شوهر اجازه دادوزن نذری کرد دیگر شوهرنمی تواند نذرزن را منحل کرده آن رابرهم بزندومانع از وفاکردن زن به نذرش بشود.[8] 8- صدقه
رسول گرامی اسلام… می فرماید: “زن نباید بدون اجازه،مال شوهرابه کسی بدهد،اگرچنین کند، گناهش مال زن است وثوابش از آن شوهر.”[9]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. احمد لقمانی، همسران، زندگی؛ الگوی بالندگی ـ انتشارات عطر سعادت، 1380.
2. زهرا پزنده، ازدواج و حقوق و وظایف متقابل زوجین، سازمان تبلیغات اسلامی. 1370.
3. آیت الله حسین مظاهری، اخلاق در خانه، انتشارات رئوف، 1371.
4. محمود اکبری، زندگی شیرین؛ رهنمودها و داستانهای آموزنده برای زوجهای جوان، گلستان ادب، 1380.

پی نوشت ها:
[1] حجرات،13.
[2] نساء،34.
[3] تفسیر نمونه،ج3،ص369.
[4] الرجال قوامون علی النساء بما فضل الله بعضهم علی بعض
[5] جواهرالکلام،ج31،ص147.
[6]قال محمّد بن إدریس: الصحیح ما قاله و ذهب إلیه فی المسأله الأولى التی ذکرها فی کتاب الحج، لأنّ فی حجّه الإسلام تخرج بغیر إذن الزوج، بغیر خلاف بیننا، و الآیه أیضا دلیل على ذلک، و إجماعنا، و قوله علیه السّلام: «لا تمنعوا إماء اللَّه مساجد اللَّه، فإذا خرجن فلیخرجن تفلات» بالتاء المنقطه من فوقها نقطتین المفتوحه، و الفاء المکسوره، أی غیر متطیّبات
[7] فاضل لنکرانی،محمد،جامع المسائل،460.
[8] جواهرالکلام،ج31،ص147.
[9] وسایل الشیعه، ج7،ص112.