الف) حقوق فرزندان بر والدین؛
از وظایف اصلی پدر و مادر، حفظ و نگهداری فرزند و تربیت صحیح آنها است. در رابطه با اهمیت تربیت و اصلاح  و رعایت حقوق آنان، مسأله در حدّی مهم است که همانگونه که اگر فرزند به وظیفه خود در برابر والدین عمل نکند، عاق والدین خواهد بود، اگر والدین هم به وظایف خود عمل نکنند، آنها نیز از طرف فرزندان خود عاق خواهند شد. رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ در این باره می‌فرماید: «همانگونه که فرزند بخاطر عمل نکردن به وظایف خود در برابر پدر و مادر عاق آنها می‌شود، اگر والدین هم به وظایف خود عمل نکنند، از طرف اولاد خود عاق خواهند شد.»[1] عاق والدین در برابر فرزندان نیست مگر آنکه والدین به وظایف خود برای تربیت فرزندانشان درست عمل نکنند. از نظر اسلام، والدین امانت‌دار خداوند هستند. والدین وظیفه دارند، موجبات خیر و صلاح فرزندان را فراهم آورند و با ایجاد محیط صفا و خلوص و شرایط امن، کانون خانواده را گرم نگه دارند. بنابراین عمده‌ترین وظایف پدر و مادر در برابر فرزند از دوران کودکی تا بزرگسالی عبارتند از:
1. قرائت اذان و اقامه در گوش کودک؛ رسول خدا فرمود: پس از ولادت فرزند، مستحب است در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه بگویند که این امر باعث حفاظت او از شیطان خواهد بود.»[2] 2. پذیرش کودک؛ از مسایل مهم حقوق کودکان، مسأله پذیرش کودک است. کودک در هر وضع و به هر صورتی که هست، باید پدر و مادر پذیرای او باشند. دختر یا پسر، زشت یا زیبا، سالم یا ناقص.
3. انتخاب نام زیبا برای کودک؛[3] پدر و مادر وظیفه دارند که اسم نیکو برای فرزند انتخاب نمایند.
4. احترام به کودک؛ رسول خدا فرمود: «به فرزندانتان احترام و محبت کنید و با ادب و روش پسندیده با آنها معاشرت نمایید.»[4] 5. تغذیه کودک؛ پدر و مادر وظیفه دارند که فرزند را با غذای حلال و در ایام کودکی با شیر مادر تغذیه نمایند.[5] 6. محبت نسبت به کودک؛ کودکان به محبت، بسیار نیاز دارند لذا رسول خدا فرمود: «نسبت به کودکان محبت ورزیده و به آنان ترحُّم کنید.»[6] 7. آموزش و تعلیم فرزند؛ از جمله وظایف والدین، ارایه آموزش‌های اساسی به فرزندان است، آموزشی که موجب سازندگی و خیر و صلاح حال و آینده فرزند باشد. ادب‌آموزی، تحصیل علم و دانش و تربیت مذهبی از مهم‌ترین وظایف پدر و مادر محسوب می‌شود. برای والدین نسبت به فرزندان‌شان وظایف دیگری هم هست البتّه به بعضی از این وظایف به صورت فهرست‌وار اشاره می‌کنیم. مانند: عادت دادن فرزندان به عادات و آداب نیکو، رفتار عادلانه نسبت به فرزندان به صورت عملی و الگویی.
8. فراهم نمودن زمینه ازدواج فرزند پس از بلوغ.[7]

ب) حقوق والدین بر فرزندان؛
پدر و مادر دو وجود ارزشمندی هستند که در تمام ادیان آسمانی و حتّی مکاتب غیرالهی مورد احترام و تکریم می‌باشند. در قرآن کریم اطاعت و احترام به پدر و مادر در کنار اطاعت پروردگار بیان شده[8] و این نشان‌دهنده این مطلب است که حق پدر و مادر از بزرگترین حقوق و بعد از اطاعت خداوند، از همه چیز مقدم است. آنچه که از آیات و روایات درباره حقوق والدین استفاه می‌شود، به طور فهرست‌ و اجمال، عبارتند از:
1. رعایت اخلاق خوش و برخورد مناسب با والدین در همه حالات و شرایط.
2. دعا برای والدین و درخواست رحمت و عنایت از خدای بزرگ برای آنان.
3. تواضع و فروتنی در برابر آنان به گونه‌ای که به تعبیر قرآن کریم بال و پر خود را برای آنان بگستراند.[9] 4. خودداری از اهانت به آنان حتّی با گفتن کلمه‌ای چون «اُف»[10] یا خطاب کردن آنان به اسم.
5. باید مراقب بود که صدای خود را بلندتر از صدای آنان نکرده و در پیشاپیش آنان قدم نزند و در جلسات پیش روی آنان ننشیند. شخصی از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) پرسید که حق پدر بر فرزند چیست؟ حضرت فرمود: او را به اسم نخوانده و در راه رفتن پیشاپیش او نرود، و در نشستن پیش روی او ننشیند، و کاری نکند که مردم به پدرش ناسزا گویند.»[11] 6. احترام و کمک‌رسانی به والدین لازم است، هرچند که آنان مخالف، فاجر و یا کافر باشند.
7. و بالاخره خداوند را بخاطر نعمت وجود والدین سپاس گوید و برای سلامتی آنان و بقای عمرشان در صورت حیات و طلب مغفرت در صورت ممات، دایماً دعا نماید، تا خود بدین وسیله مشمول رحمت حق گردد.
شما با توجه به آن چه بیان شد، هم نسبت به پدر و مادر خود وظیفه و مسئولیت دارید تا از زحمات آنان قدردانی نمایید و هم نسبت به فرزندان خود وظیفه بس بزرگی بر عهده دارید تا با کمال دقّت و تربیت به اصلاح آنها بپردازید. در واقع پدر و مادرها هستند که فرزندان مسئول و متعهد تحویل جامعه می‌دهند، امید است شما یکی از چنین پدران وظیفه‌شناس و مسئولیت‌پذیر باشید که فرزندان شایسته و مؤمن تحویل جامعه دهید. انشاءالله.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. احمد بهشتی، خانواده در قرآن‌، دفتر تبلیغات اسلامی‌، 1377.
2. محمد نصر اصفهانی، اخلاق دینی در اندیشه شیعی، نهاوندی، 1378.
3. حمید اسماعیلی، والدین و تربیت نسل جوان، مؤمنین، 1378.

پی نوشت ها:
[1] . حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل‌الشیعه، ج 15، ص 199.
[2] . همان، ج 15، ص 136.
[3] . همان، ص 126.
[4] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج 23، ص 114.
[5] . پیشین، وسایل الشیعه، ج 15، ص 201.
[6] . همان.
[7] . برای مطالعه بیشتر درباره حقوق فرزندان مراجعه شود به؛ طیبی، محمدجواد، حقوق فرزندان در مکتب اهل‌البیت ـ علیهم السلام ـ ، دفتر تبلیغات اسلامی، 1376.
[8] . اسراء/23ـ24.
[9] . اسراء/23.
[10] . همان.
[11] . کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج 3، ص 158.