نظرکارشناسان و محققان علوم تربیتی در مورد استفاده کودکان از برنامه‌های تلویزیون این است که اگر از تلویزیون به میزان بیش از حداستفاده شود، قطعاً اثرهای منفی و زیان بار بسیاری روی کودکان بر جای می‌گذارد. لذا توصیه کارشناسان در مورد برنامه‌های تلویزیون مانند فیلم‌های کارتونی، سینمایی و… که بیشتر جنبه سرگرمی دارند و یا برنامه‌های آموزشی، خبری و… این است که نباید کودکان را به کلی آزاد گذاشت تا هر نوع برنامه‌ای را تماشا کنند.
الف) پیامدهای نامطلوب استفاده بیش از حد کودکان و نوجوانان از برنامه‌های تلویزیون:
1ـ پاره‌ای از برنامه‌های تلویزیونی حتی مواردی که ویژه کودکان است مانند فیلم‌های کارتونی، دارای صحنه‌های خشونت آمیزی است که طبعاً در ذهن و حافظه کودک تأثیر می‌گذارد. کودک به تدریج و با گذشت زمان، خشونت را رفتار عادی تلقی کرده و بعدها در روابط اجتماعی و برخورد با همسالان از خود بروز می‌دهد.[1] و یا برعکس همانگونه که روبروی صفحه تلویزیون در برابر خشونت حالت کنش پذیری دارد، در زندگی روزمره نیز آن را تحمل کرده و در صحنه‌های اجتماعی توان دفاع از خویشتن را از دست خواهد داد.
2ـ مشاهده تصاویر مبتذل: در صورتی که به کودک اجازه داده شود هر نوع برنامه‌ای را نگاه کند ممکن است بصورت تصادفی گوشه‌هایی از تصاویر مبتذل که معمولاً در فیلم‌ها و سریال‌های خارجی وجود دارد، توجه او را به خود جلب کند و ترکیب ناآگاهانه چنین تصاویری در ذهن ناپخته و تأثیرپذیر کودکان و نوجوانان ممکن است آنان را به برداشت نادرستی در خصوص برخی مسایل سوق دهد.
3ـ جلوگیری از فعالیت‌های حرکتی: یکی دیگر از پیامدهای منفی مشاهده بیش از حد تلویزیون برای کودکان این است که باعث می‌شود از جنب و جوش و فعالیت‌های کودکان جلوگیری کند و حتی باعث از بین رفتن توان‌مندی‌ها و استعدادهای درخشان کودکان شود. یعنی کودکان و نوجوانان به جای پرداختن به فعالیت‌هایی که نیازمند تلاش و کوشش و کسب قابلیت و مهارت در زمینه‌ای می‌شود، عادت کنند که در موقعیت راحت و آسوده بیننده برنامه‌های تلویزیون قرار گیرند. البته این پیامد منفی اختصاص به برنامه خاصی ندارد، حتی مشاهده بیش از حد بهترین و ایده‌آل‌ترین برنامه‌ها نیز ممکن است باعث تنبلی و ناکار آمدی کودکان شود.
4ـ خیره شدن بیش از حد به صفحه تلویزیون به خصوص در فاصله نزدیک، باعث ضعف بینایی، اختلال توجه، آسیب‌های عضوی و… خواهد شد.
با توجه به آن‌چه بیان شد، نمی‌توان کودکان را در مشاهده برنامه‌های تلویزیون از نظر گستره زمانی و گستره موضوعات مختلف، آزاد گذاشت بلکه می‌بایست برنامه‌های خاصی را که به نظر می‌رسد در رشد و شکوفایی استعداد کودکان و آموزش مهارت‌های اجتماعی در آنان کمک می‌کند، برای آنان انتخاب نمود و به محض این‌که برنامه مورد نظر به پایان رسید کودکان را تشویق به فعالیت‌های خوشایند دیگر نمود البته این کار در صورتی امکان پذیر است که از قبل برنامه‌ریزی شده باشد. و اساساً می‌توان استفاده از برنامه‌های تلویزیون را وسیله‌ای برای انجام دیگر وظایف کودکان قرار داد.
ب) اثرات منفی محدودیت بیش از حد در برنامه های تلویزیون
اگر محدودیتی که والدین ایجاد می‌کنند گسترده و انعطاف‌ناپذیر باشد به گونه‌ای که اصلاً به کودک اجازه ندهند برنامه‌های تلویزیون را ببیند و یا مثلاً در روز یک ساعت یا کمتر اجازه دهند، این قطعاً تأثیر منفی روی کودک خواهد گذاشت چون طی چند دهه اخیر تلویزیون جایگاه مهمی را در خانواده‌ها و در اکثر منازل احراز کرده و به صورت عامل مهم برای سرگرمی و کسب اطلاعات در آمده و از جاذبه زیادی برخوردار گردیده است. محدویت بیش از حد ممکن است پیامدهای زیر را بدنبال داشته باشد:
1ـ منع و یا محدودیت بیش از حد باعث می‌شود کودکان از این منبع مهم آموزشی که به صورت الگوی تصویری ایفای نقش می‌کند محروم شوند و کم کم در رفتارها و تعاملات میان فردی دچار مشکل شوند. چراکه نقش مثبت برخی از برنامه‌های آن را نمی‌توان نادیده گرفت. لذا چندین محقق گفته‌اند تلویزیون به طور کلی وسیله‌ای آموزشی است.[2]
2ـ ایجاد محدودیت بیش از حد باعث تضادورزی در کودک می‌شود. طبیعت کودک به گونه‌ای است که تفریح، بازی و برنامه‌های شاد و سرگرم کننده را دوست می‌دارد و اگر این نیاز کودک به صورت صحیح و مطلوب ارضا نشود و همیشه با برخوردهای خشک، جدی و آمرانه والدین روبرو شود، تصویر نادرستی از آن‌ها در ذهن کودک شکل می‌گیرد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ رشد و شخصیت کودک، پاول هنری ماسن، ترجمه مهشید یاسایی، نشر مرکز، 1368، فصل 12.
2ـ نشانه‌های آموزش مناسب، گروهی از کارشناسان تعلیم و تربیت فرانسه، ترجمه دکتر عبدالحسین محمدکاری، انجمن اولیاء و مربیان، 1378.
پی نوشت ها:
[1] – اتکینسون، زمینه روان‌شناسی، ترجمه محمدنقی براهنی و همکاران، ج1، ص 583.
[2] – پاول هنری ماسن، رشد و شخصیت کودک، ترجمه مهشید یاسایی، نشر مرکز، 1368، ص 514.
