غریزه جنسی یکی از غرایز نیرومند و حساس در زندگی انسان است. و در حیات روانی و جسمانی او تأثیرات بسزایی دارد. بسیاری از رفتارها حتی بیماریهای جسمانی و روانی از اختلال در این غریزه مایه می گیرد. از همین رو، اگر پرورش عاقلانه و درستی داشته باشد، زندگی را قرین خوشی و آسایش می گرداند؛ و اگر در طریق افراط و تفریط واقع شود، ممکن است صدها ضایعه جسمانی و روانی به دنبال بیاورد.[1]
غریزه جنسی در کودکان نابالغ نیز وجود دارد و چنین نیست که این غریزه در زمان بلوغ پیدا شود؛ بلکه از زمان کودکی در نهاد انسان نهفته است، اما به صورت مبهم و تاریک بوده و به شکل های گوناگون بروز می نماید. کودک تا ده، دوازده سالگی با همین حال زندگی می کند. اما از دوازده تا پانزده سالگی با سرعت بیش تری پرورش می یابد و تقریباً‌بیدار می شود.
امر تربیت، هدایت و تعدیل غریزه جنسی کودکان و نوجوانان امری بس خطیر و بزرگ است، که ظرافت های خاصی را می طلبد و باید با علم و درایت کافی صورت پذیرد.
صلاح فردی و اجتماعی کودکان نیست که غریزه جنسی پشت پرده آنها، قبل از بلوغ بیدار و تحریک شود؛ زیرا اگر این غریزه به طور زودرس بیدار گردد، مشکلاتی را در زندگی کودکان به وجود خواهد آورد، که ممکن است اسباب بدبختی و انحرافشان را فراهم سازد. اصلی که در این دوره حاکم است،اصل سکوت و عدم اقدام جدّی برای بیان مسایل جنسی است. این روند ادامه دارد، تا وقتی که در ذهن کودک سؤالی آماده شده و آن را از شما بپرسد.[2]
ضرورت پرسش کودکان:
پرسش کودکان از خواص و اسرار پدیده ها امری طبیعی است. و هرگز نمی توان طفلی را به خاطر سؤال او مورد تحقیر و سرزنش قرار داد. شاید برخی از والدین و مربیان در برابر سؤالات اخلاقی کودکان دچار این توهم شوند که او قصد بدی دارد؛ در حالیکه اگر نیکو تأمل شود، در می یابیم که طفل چنین قصدی ندارد.
اولیاء و مربیان نباید محیط وحشتی را به وجود آورند، تا کودکان نتوانند پرسشهای خود را مطرح کنند، بلکه آنها باید این آزادی را داشته باشند که بدون احساس محدودیت و بیم از تحقیر و یا تنبیه، اگر چیزی را نمی دانند بپرسند. اگر با صفا و صمیمت و در حد درک و شعور کودکان یک جواب ساده و شرع پسند بدهیم، اغلبشان قانع خواهند شد، و لازم نیست مسائل پیچیده زناشویی را به زبان بیاوریم.
در عین حال، حتی برای کودکانی که سؤالات جنسی ندارند، لازم است گاهگاهی در قالب داستان، تمثیل و در قالب شرح واقعه مجلس عروسی، اطلاعات مختصری به آنها بدهیم، دادن این طلاعات به صورت کلی و اجمالی خود این نفع را دارد که اگر کودکی از معاشران خود مباحثی در این زمینه ها شنید، احساس غریبی نکرده و خود را نبازد.
کودکانی که در دوران نزدیک نوجوانی هستند، و به زودی به مرحله بلوغ وارد خواهند شد، لازم است از مسائلی چون قاعدگی و احتلام و وظایفی که در این رابطه دارند، سردرآورند. اما به تدریج و در سطح درک و فهمشان و درلای لفّافه باید بیان شود.
نحوه پاسخگویی به سوالات جنسی کودکان در سنین مختلف
الف) دوره کودکی
پاسخ ها می تواند مستقیم یا غیر مستقیم مثلاً از طریق آشنایی کودک با حیات حیوانات و گیاهان و زاد و ولدها باشد. ولی در هر صورت باید با زیرکی و مراقبت همراه باشد. باید مراقب باشید محیط تربیتی و نحوه پاسخ به سؤال به گونه ای نباشد که کودک را دچار بدآموزی کند و موجبات لغزش و انحراف او را فراهم آورد. و یا محیط آنچنان بدآموز و تحریک کننده نباشد که کودک را به کنجکاوی های ناروا و سؤالات بیشتر در این زمینه وا دارد. و نکته بعدی اینکه، توجه به نوع سؤال و تعمّق درباره انگیزه ها و علل آن، خود می تواند راهنمای خوبی برای والدین و مربیان باشد که بدانند، چگونه باید موضع گرفت و پاسخ گفت.
پاسخ به سؤالات جنسی کودکان باید دارای ویژگی های زیر باشد:
1. درست باشد.(آمیخته با دروغ، خرافات و اوهام نباشد.)
2. ساده و دور از ابهام باشد.
3. بدآموزو منحرف کننده نباشد.
4. محدود و اقناع کننده باشد.
5. تناسب سنی و درک و جنس مراعات شود، و در حد راهنمایی و ارضاء حس کنجکاوی کودکان باشد.
6. همراه با مسخرگی، شوخی، هرزگی و تحریک نباشد.
7. سبب آن نشود که ستر و حجاب فیمابین شما و کودک پاره گردد.
ب) دوره نوجوانی:
این مرحله که با بیداری غریزه جنسی همراه است، در حدود ، 12یا13 سالگی آغاز می شود. نوجوان به علت بلوغ، گاهی دچار تنش غریزی شده و تجلیّات جنسی در او پدید می آید. اوج حساسیت آن در حدود 15 سالگی است و تا 19 سالگی ادامه دارد. مشکل او اغلب این است که با والدین و مربیان رابطه مناسبی ندارد، تا بتواند سؤالات خویش را با آنان بی پرده در میان بگذارد. در نتیجه یا مشکلات را در دل نگه می دارد و یا از دوستان و معاشران خود سؤال میکند. باید توجه داشت که در همه نقاط جهان سن بلوغ کاهش یافته و از طرف دیگر سن ازدواج افزایش پیدا کرده، و این خود سبب عدم تعادل ها و بروز بسیاری از نابسامانی ها شده است.
هنگامی که احساس کردید غریزه جنسی نوجوان تا حدی بیدار گشته و در معرض انقلاب و دگرگونی است، میتوانید به مناسبت هایی رشته سخن را در دست گرفته و به زبان ساده به بیان مسائل جنسی بپردازید. به عنوان مثال به او بگویید: می دانم که اکنون به جایی رسیده ای که شاید افکار گوناگونی در مغزت ایجاد می شود. گاهی حالت تحریک به تو دست می دهد. و میل داری شخص دیگری را لمس نمایی و… اینها هیچ مانعی ندارد و مقدمه ای برای پدر و مادر شدن است. اما شرایط زندگی تحصیلات تو اکنون اجازه ازدواج نمی دهد، مواظب باش به دام های فساد نیفتی. و آنگاه علامت های بلوغ و احتلام های شبانه و قاعدگی و مسائل مربوط به آن و وجوب غسل را برایش تشریح کنید. و سپس عواقب و خطرات انحرافات جنسی را برایش توضیح دهید. و به او بگویید که استمنا برای بهداشت و سلامت جسم و روان انسان ضرر دارد، و از گناهان بزرگ به شمار می رود. باید به نوجوان تفهیم کنید که عفیف و خویشتندار باشد و بداند که حفظ و صیانت غریزه جنسی از سرمایه ها و امانت های الهی است و ارضاء آن به گونه ای مشروع از اهم واجبات است. او باید وظایف جنسی دوران بلوغ را بداند، از فیزیولوژی جنسی، روان شناسی جنسی و اخلاق جنسی، به صورت معقول سر درآورد و به تعدیل آن بپردازد.
ضرورت های اولیه در تربیت نوجوان:
1. شناخت نوجوان از نظر ابعاد زیستی، جسمانی،غریزی،اخلاقی، عاطفی و غیره،
2 شناخت مسائل و مشکلات و رفتار آنان و توجه به نوع فرهنگ و شرایط اقلیمی و جغرافیایی آنها.
3. تماس و ارتباط نزدیک با آنها، جهت برقراری زمینه انس و تفاهم، برای امکان پذیر بودن تربیت.
4. اعلام محبت و دوستی مکرّر به آنها، تا باور کنند که محبوب ما هستند.
5. برنامه ریزی برای تربیت آنان بر اساس اصل تدریج و مرحله ای بودن و در نظر گرفتن این که هر مرحله ای اقتضائاتی دارد.
6. توجه به شخصیت نوجوان و رعایت احترام او بر اساس اصل کرامت ذاتی انسان.
7. همزیستی و ملازم بودن با آنها که اسلام خواستار آن است.
8. داشتن باور کافی به این امر که نوجوان قابل هدایت است و شور و شر امروزی او نباید ما را مأیوس سازد.
9. انعطاف پذیر و شکیبا بودن در برابر آنها.[3]
یکی از بهترین راه های پیشگیری از اختلالات نوجوانی، پرورش و تربیت حس دوستی است. و نوجوانان نیاز دارند که به ما اعتماد کنند و ما را محرم راز خود بدانند. اگر به عنوان یک مربی احساس وظیفه می کنید، حتماً این نکته را مد نظر قرار دهید، که رده های سنی و شرایط و فرهنگ های مختلف، بیان متفاوتی را می طلبد و اگر بتوانید در محیط آموزشگاهی و با تفکیک رده های سنی به بیان مسائل جنسی بپردازید، خیلی بهتر و بلکه لازم و ضروری است.
روش ها:
تربیت را با مدارا و مماشات، با موعظه و نطق های اخلاقی و با انگشت گذاری روی نقاط فطری و وجدانی که در این سن بیدار است، آنها را با خود همراه نمایید. سعی کنید از تعریض و کنایه، داستان سرایی،به کارگیری امثال و حکم، بازگویی عبرت ها اندرز و تخویف، تبشیر، قهر کوتاه مدت استفاده کنید، و هرگز آنها را مأیوس نکنید، بلکه همیشه روح امید بر کالبد وجودشان بدمید.
پرهیزها:
1-پرهیز از رفتار تحقیر آمیز نسبت به آنان، که از علل عمده انزوا و گوشه گیری آنهاست، به ویژه که بسیار دل نازکند.
2-پرهیز از اعمال فشار و سخت گیری و سرکوب کردن آنها.
3. پرهیز از سوء ظن های بیجا و بی اساس.
4. پرهیز از سرزنش ها، انتقادها نیش دار و عیب جویی ها.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. شناخت، هدایت و تربیت، دکتر علی قائمی، انتشارات امیری.
2. روانشناسی و تربیت جنسی کودکان و نوجوانان، کوچتکف و لاییک، ترجمه محمد تقی زاده، انتشارات بنیاد.
3. کودک از نظر وراثت و تربیت، ج 2، مرحوم فلسفی، هیئت نشر معارف اسلامی.
پی نوشت ها:
[1] . امینی، ابراهیم، تربیت، قم، بوستان کتاب، 1381، ص 263.
[2] . قائمی، علی، خانواده و مسائل کودکان، تهران، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، 1373، ص 107.
[3] . قائمی، علی، دنیای نوجوانی، تهران، سازمان ملی جوانان، 1378، ص 239، و دنیای بلوغ، همان، ص 126.
