پسر نوجوانم که در مقطع دبیرستان تحصیل می کند، چند ماهی است که دوستان زیادی پیدا کرده که این مساله باعث افت تحصیلی او شده است. و دیگر آنکه بدون اجازه از خانه پول بر می دارد و به دورغ گفتن نیز عادت کرده است؛ نسبت به نماز و امور دینی نیز توجهی ندارد. لطفاً دراین رابطه مرا راهنمایی فرمایید.
تربیت فرزند رسالت بزرگی است که خداوند متعال بر عهده پدر و مادر قرار داده است. اهتمام و عنایت شما نسبت به این مسئولیت سنگین، بسیار با ارزش و ستودنی است. البته به جهت حساسیت و اهمیت فراوانی که این موضوع دارد، شایسته است که در مسیر کسب اطلاعات در این زمینه، استمرار، استقامت و تلاش همیشگی داشته باشید. ضمن آنکه ان شاء الله در مکاتبات بعدی خود اطلاعات دقیق تر و بیشتری (از قبیل سن فرزند، نوع ارتباط شما ـ به خصوص پدر ـ با او و… ) در اختیار ما قرار دهید تا در حل سریعتر و دقیقتر مشکل، شما را یاری دهیم. دوره نوجوانی به جهت ویژگی های منحصر به فرد آن، حساس ترین مرحله عمر آدمی است که نوع گذر از این دوره، تأثیر فراوانی در سعادت و موفقیت و یا عدم موفقیت و ناکامی انسان در مراحل دیگر از خود بر جا خواهد گذاشت.
ویژگی های دوره نوجوانی
تغییرات سریع و آشکار بدنی، دگرگونی عواطف، توانایی ها، اندیشه و رفتار، تغییر رفتار اطرافیان و انتظارات جدید آنان از او و مواردی دیگر از این قبیل همگی از خصوصیات ویژه دوران نوجوانی است که اگر به خوبی مورد درک و شناخت واقع نشوند، تعامل و رفتار متناسب ما را با فرزند نوجوانمان دچار اختلال خواهد نمود. بنابراین اولین و مهمترین اقدامی را که شما ـ مادر گرامی‌ـ باید در نظر داشته باشید همین «شناخت صحیح و درک واقعی از خصوصیات و نیازهای نوجوان» است. این نکته را نیز توجه بفرمایید که در تمام این مراحل و مواردی که ذکر می کنیم، نقش پدر نیز بسیار با اهمیت و تأثیر گذار خواهد بود، به خصوص در ارتباط با پسر نوجوان که نوع ارتباط او با فرزند پسرش و آگاهی از نکات کلیدی در این رابطه، اهمیت بسیار جدی، مضاعف و انکار ناپذیر دارد. لذا تا آنجا که می توانید ایشان را در این امر حساس مشارکت دهید.
همان گونه که بیان شد نوجوانی دوره توأم با بحران و همراه ویژگی های خاصی است. نوجوان به جلب محبت و دوستی همتایان و همسالان خود بیش از هر چیزی اهمیت می دهد. می کوشد تا افراد گروه مورد علاقه اش او را بپذیرند یا به اصطلاح قبول داشته باشند؛ به این جهت غالباً مانند آنان آرایش می نماید، لباس می پوشد و رفتار می کند. و این مسأ له ای کاملا طبیعی است چرا که او به دنبال کسب «هویت خود» و «شناخت هر چه بهتر خویش» است که این نیاز را در تعاملات اجتماعی خود جستجو می کند. او می خواهد به شخصیت، خواسته ها، قابلیت ها و… او احترام گذاشته شود و گروه همسال خود را بهترین مأوی و مرجع رفع این نیازهای خود می یابد. در عین حال در این مسیر، بسیار کم تجربه و آفت پذیر است و برای اینکه بتواند به یک ارتباط سالم و سازنده دست یابد باید او را تشویق نمود تا با دوستانی که دارای ایمان و اخلاق نیک، استعداد، هنر و سوابق تحصیلی درخشان هستند، دوستی و ارتباط برقرار کند.
وظیفه شما نسبت به فرزندتان
نقش شما پدر و مادر گرامی، نقش معلمی دلسوز و با تجربه است که او را در این مسیر با حوصله و مهربانی آگاه سازد، از اهمیت دوست برایش بگوید و اینکه یک دوست ناصالح تا چه اندازه ممکن است سرمایه های گرانمایه آدمی را تباه سازد. اما هرگز نباید او را از هر گونه روابط و دوستی برحذر داشت. ضمن آنکه شما هم می توانید و بسیار شایسته است که یکی از بهترین و بلکه بهترین دوست او باشید. آنقدر فضای توأم با صمیمت و مهربانی در محیط خانواده برای او فراهم سازید که بعضی وقت ها، درد دلها، نیازها و احساسات خود را برای شما بازگو کند و شما هم با صبر و حوصله به حرفهایش گوش دهید. شاید نیازهایی را بیان کند (حال نیازهای واقعی یا غیر واقعی و کاذب) که تا آن موقع از آن بی اطلاع مانده بودید و او هم نتوانسته برای شما بازگو کند. ایجاد این رابطه بسیار مهم است و ثمرات فراوانی را به دنبال خواهد داشت. شاید در این صورت دیگر نیازی نداشته باشد که پنهان از شما و بدون اجازه از شما مجبور به برداشتن پول باشد.
تضادهای رفتاری و الدین، سخت گیری های شدید، فضای خشک، بی روح و عاری از محبت خانه همگی در بروز چنین اعمالی از سوی نوجوان تأثیر بسیار جدی و مهمی دارد. «بالبی» روان شناسی است که طی تحقیقات خود به این نتیجه رسیده است که اختلال عاطفی و از هم گسیختگی خانواده عامل مهمی در ارتکاب نوجوان به چنین اعمالی به شمار می آید. او 44 نوجوان را که به برداشتن پول بدون اجازه والدین مبادرت کرده بودند مورد پژوهش قرار داده است؛ از این میان 14 نفر از آنها از محبت خانواده بی نصیب بودند و بقیه بدون استثناء یا مدتها به علت بیماری از خانواده دور بودند و یا در بیمارستانها بستری و یا دائماً مورد تنبیه و «سرزنش والدین» بودند.[1]
واکنش سریع در مقابل چنین عملی و تنبیه و توبیخ نه تنها در حل ریشه ای این مشکل کمکی نمی کند بلکه فضا را به گونه ای برای فرزند نا امن می سازد که او مجبور خواهد شد در موارد بعدی به دروغ گفتن، انکار و توجیه متوسل شود و بسیاری وقتها زمینه دروغ گویی همین محیط توأم با سرزنش و ملامت خواهد بود. او باید باور کند که راست گویی خطری را برای او به دنبال نخواهد داشت. ضمن آنکه هیچ وقت این مسأله را به طور مستقیم به روی او نیاورید و لازم هم نیست که پول را در جای خاصی مخفی نمایید. این نکته را در زمانی مناسب و فضایی دوستانه با او در میان بگذارید که بهتر است نیازهای خود را راحت بیان کند و ما هم با توجه به منطقی بودن آن و در حد توان خود در رفع آن به تو کمک خواهیم کرد و بدون اجازه برداشتن پول مانند استفاده از هر وسیله دیگران کار ناشایست و غیر اخلاقی است.
تعیین پول توجیبی می تواندکمک خوبی در این زمینه برای شما باشد. میزان پول توجیبی را براساس نیاز فرزندتان وبا مشورت اوتعیین نماییدوازاوبخواهید که سطح انتظاراتش را بامیزان درآمدش تنظیم کند. وهرزمان که خواسته ای از شما داشت، به آرامی به او بگویید:”شمااکنون خودت درآمدداری”،”مطمئن هستم با مدیریتی که داری درآینده می توانی خودت تهیه کنی”. اگراین روش به خوبی انجام شود، آثار بسیار مثبتی داردکه عبارتنداز:آشنایی با مدیریت مالی، احساس استقلال، درک این واقعیت که “اگرپول نداشته باشیم، نمی توانیم خرج کنیم”، آماده کردن اوبرای فعالیت اقتصادی آینده .
بنابراین توجه دارید که بسیاری از مشکلات دوره نوجوانی،گاه چون حلقه های زنجیر به هم پیوسته می شود و انباشته شدن مشکلات، خطری است که نوجوان و جوان را تهدید می کند.
افت تحصیلی
در ارتباط با افت تحصیلی، ممکن است عوامل متعددی در این میان نقش داشته باشند که معمولاً در دوران نوجوانی و جوانی بروز می یابند و همانگونه که گفته شد تنها از طریق ارتباطی دوستانه و صمیمی از آنها مطلع خواهید شد. بیان هدف و ارزش تحصیل علم، تحمل سختی ها و مشکلات آن به جهت رسیدن به آینده ای سرشار از موفقیت و سربلندی، ایجاد انگیزه از طریق ارائه الگوهای موفق علمی، مشورت با مربی و معلم او، دقت درانتخاب محیط آموزشی وقراردادن اودریک فضای رقابتی درسی سالم، و بالاخره علاقمند بودن خود شما به علم آموزی به معنای واقعی آن تأثیر مثبتی در افزایش رغبت و همت او به فراگیری دانش خواهد داشت. به این منظور می توانید طی برنامه ای منظم، ساعتی از روز را شما هم به همراه او به مطالعه بنشینید.
با فرزند خود اینگونه رفتار کنیم
روح خدا جویی و خدا پرستی در ضمیر صاف و فطرت پاک نوجوان وجود دارد، مهم آن است که از نشستن غبار و تیرگی بر این آینه زلال جلوگیری کنیم. زمینه های گناه را از محیط خانه و زندگی او دور کنیم. مراقب روابط، دوستان و همنشینان او باشیم. الگوها و اسوه های دین، ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ و علمای دین را به او بشناسانیم. عقل و اندیشه او را با سوق دادنش به مجالس مذهبی و یا تهیه کتاب های مناسب سیراب سازیم و خود نیز الگوی مناسبی در این زمینه باشیم. گاهی وقتها به همراه تمامی اعضای خانواده برای نماز اول وقت به مسجد برویم و فرزندمان را در خانه خدا با دوستان خدا و کلام خدا مانوس سازیم و تلاش کنیم که خانه ما و خانواده ما از جمله خانه هایی باشد که خداوند متعال اجازه فرموده که ذکر او در آنجا رفعت گیرد و اوج یابد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. شعاری نژاد، علی اکبر، روانشناسی نوجوانی، تهران، کتاب های حبیبی، 1351.
2. ایزدی، سیروس، مسائل نوجوانی، تهران، چاپخش، 1351.
پی نوشت:
[1] . ماهنامه تربیت، 1369، ص 9.
