نویسنده: احسان رضایی

مروری بر برکات وجود مبارک امیرالمومنین(ع) تا به امروز و شکل گیری تاریخ شیعه
مردان بزرگ، تاثیراتشان هم در تاریخ و تمدن بزرگ است. بیشتر از همه، تاثیر پیامبران بوده که حتی مبدأ تاریخ های بشری هم امور مربوط به آنهاست. پیشوا و مولای ما، امیرمومنان علی (ع) هم که طبق عقاید ما شأنی هم تراز پیامبران دارد، دقیقا همین طور است. 14 قرن از درگذشت آن حضرت گذشته است و هنوز هم بحث و گفت و گو و پژوهش درباره ابعاد شخصیتی آن حضرت ادامه دارد. در این 14 قرن، از یمن تا تونس و از آنجا تا کشمیر(یعنی محدوده ای که تمام شهرهای باستانی بشر جز روم را شامل می شود)، جایی نبوده است که اثری از آن حضرت نمانده باشد. این سال شمار کوچک، مروری است سریع بر همه ماجراهایی که درباره آن مردبزرگ، آن بزرگ ترین، در طول 14 قرن گذشته رفته است. عدد سال ها را همه به تاریخ هجری قمری آورده ایم. برای اینکه تصور دقیق تری از این اعداد داشته باشید، باید بدانید که امسال(سال 1390 خورشیدی)سال 1432 قمری است.

23 قبل از هجرت:

امام علی (ع) در خانه کعبه به دنیا آمد. در اینکه آن حضرت تنها مولودی است که در این مکان مقدس زاده شده، تمام مورخان اتفاق نظر دارند. اسم «علی» هم اولین بار برای ایشان گذاشته شد.

13 قبل از هجرت:

درباره اینکه امام علی(ع) و حضرت خدیجه(ص)، کدامیک اولین مسلمان به پیامبر خاتم است بین مورخان اختلاف نظر است؛ ولی در اینکه اولین مرد مسلمان امام علی (ع) است کسی تشکیکی ندارد.

1ق:

امام علی (ع) بعد از فراهم کردن مقدمات خروج پیامبر از مکه، خانواده ایشان را به مدینه برد که تا 35 سال بعد در همین شهر زندگی کردند .

10ق:

حضرت به دستور پیامبر (ص) برای تبلیغ اسلام به یمن رفت. افتخار شیعیان یمن این است که به دست خود حضرت اسلام آورده اند.

11ق:

پیامبر (ص) در آخرین حج خود، امام علی (ع) را به عنوان جانشینی خود معرفی فرمود. این واقعه به اسم محلی که در آن اتفاق افتاد، واقعه غدیر نام گرفته. بعد از رحلت پیامبر(ص)، صحابه با توجیهاتی(که هنوز هم مورد قبول اهل سنت است) این نص صریح را نادیده گرفتند و خلافت را به کسی جز امام علی (ع) سپردند.

35ق:

بعد از قتل عثمان، مسلمانان با امام علی(ع) بیعت کردند و دوران خانه نشینی 25 ساله آن حضرت پایان یافت.

36ق:

آن حضرت برای فرونشاندن فتنه طلحه و زبیر که خلافت امام (ع) را بعد از بیعت اولیه رد کرده بودند، به عراق آمدند و پایتخت را به شهر کوفه منتقل کردند.

37ق:

معاویه که ادعای خلافت داشت، بزرگ ترین جنگ داخلی عالم اسلام را به راه اندخت. جنگ صفین 10 ماه طول کشید.

40ق:

آن حضرت توسط یکی از خوارج به نام عبدالرحمن بن ملجم مرادی در مسجد کوفه به شهادت رسید. مردم با امام حسن(ع) بیعت کردند ولی با لشکرکشی دوباره معاویه و سستی مردم کوفه در جنگ، امام حسن(ع) ناگزیر از صلح با معاویه شد.

61ق:

بعد از مرگ معاویه، طبق مفاد صلح باید خلافت به امام حسین(ع) واگذار می شد؛ اما او یزید را به جای خود نشاند. امام حسین (ع) به دلیل شهرت یزید به فساد، زیر بار بیعت با او نرفت و قیام کرد. بعد از چهارماه، مردم کوفه که خودشان امام (ع) را دعوت کرده بودند، به جنگ او آمدند و آن حضرت را به شهادت رساندند.

66ق:

مختار ثقفی-یکی از یاران امام علی(ع) در صفین-به خونخواهی امام حسین (ع) قیام کرد و یک دولت شیعی را در کوفه مستقر کرد این دولت یک سال دوام داشت.

99ق:

عمر بن عبدالعزیز ، نهمین خلیفه اموی، پس از رسیدن به خلافت دستور داد تا سنتی که در بین مسلمانان شامی شکل گرفته بود که در منابر امام علی (ع) را لعنت کنند لغو بشود. او هر کسی را که در مورد حضرت سخن ناپسندی می گفت، به شدت مجازات می کرد.

120ق:

زیدبن علی، پسر امام سجاد(ع) در کوفه علیه بنی امیه قیام کرد. مردم کوفه او را تنها گذاشتند و او به شهادت رسید.

125ق:

یحیی بن زید، نوه امام سجاد (ع) سومین قیام بزرگ آل علی را در خراسان به راه انداخت. او به دست نصر بن سیار-والی معروف خراسان که بعدا به دست ابومسلم کشته شد-به شهادت رسید. مردم خراسان در این سال، اسم تمام پسران تازه متولد خود را یحیی گذاشتند.

129ق:

طبق عقیده شیعیان هزاره، در این سال که ابومسلم خراسانی قیامش را علیه بنی امیه آغاز کرد، گروهی از عیارانش را به نجف فرستاد تا پیکر مطهر حضرت را از نجف به بلخ بیاورند تا اگر جنگ طولانی شد و شهرها دست به دست شد، پیکر مطهر از دست بنی امیه و مخالفان محفوظ باشد. طبق عقاید این گروه، پیکر مبارک حضرت اکنون در مزار شریف دفن است.

168ق:

در زمان هارون الرشید، در جریان یکی از شکارهای او، محل تدفین امام مشخص شد. ماجرا از این قرار بود که هارون دید آهوها روی تپه خاصی که می روند، دیگر سگ ها و بازهای شکاری دنبالشان نمی کنند. هارون متوجه شد که این منطقه، محل خاص و مقدسی است. بعد از پرس و جوهای متعدد فهمیدند که این محل، محل دفن امام علی(ع) است.

170ق:

اولین منازل مسکونی نجف در اطراف مزار امام (ع) شکل گرفت.

حدود 250ق:

اولین مجموعه از سخنان امام علی(ع) توسط دانشمند بزرگ بصری، جاحظ که به ذوق و سخن شناسی معروف است گردآوری شد. او صد کلمه از کلمات قصار امام (ع) را انتخاب کرده و آن را «مطلوب کل طالب من کلام امیرالمومنین علی بن ابی طالب» نامیده است. جاحظ اولین کسی بود که در کتاب معروف «البیان و التبیین» به تشریح بلاغت امام (ع) پرداخته.

247ق:

بعد از به قدرت رسیدن طغرل سلجوقی، گروهی از تاجران شیعه شیرازی، از ترس آزار او به زنگبار رفتند. هنوز هم مراکز تشیع درآفریقا، کشور تانزانیا و بخصوص جزیره زنگبار است.

260ق:

غیبت امام دوازدهم شیعه(عج) آغاز شد.

270ق:

حسن بن زید علوی، نقیب (بزرگ خاندان) علویان در طبرستان قیام کرد و به اسم امامان شیعه، دولتی محلی تشکیل داد.

316ق:

حکومت علویان طبرستان با حمله آل زیار منقرض شد.

320ق:

پسران بویه ماهیگیر با تصرف شهر ری و اصفهان که از مراکز اصلی شیعه در ایران بودند، دولت شیعی آل بویه را تشکیل دادند.

334ق:

آل بویه بغداد را فتح کردند و اولین دسته عزاداری روز عاشورا را در مرکز خلافت سنی مذهب به راه انداختند.

338ق:

عضدالدوله دیلمی، گنبد و بارگاهی برای مزارشریف امام (ع) در نجف ساخت.

حدود 350:

مجدالدین ابوالحسن کسایی مروزی-از پیشگامان شعر فارسی بعد از اسلام-برای اولین بار اشعاری فارسی در مدح و ستایش آن حضرت سرود: «مدحت کن و بستای کسی را که پیمبر/بستود و ثنا کرد و بدو داد همه کار/ آن کیست بدین حال و که بوده است و که باشد/جز شیر خداوند جهان، حیدر کرار؟/این دین هدی را به مثل دایره ای دان/پیغمبر ما مرکز و حیدرخط پرگار/علم همه عالم به علی داد پیمبر/چون ابربهاری که دهد سیل به گلزار».

362ق:

با فتح قاهره توسط شیعیان اسماعیلی (شیعیان شش امامی) دولت شیعی فاطمیون در شمال آفریقا تاسیس شد.

حدود400ق:

سیدرضی، دانشمند و شاعر بزرگ شیعه، مجموعه ای از زیباترین سخنان آن حضرت را در یک کتاب جمع کرد و روی آن اسم گذاشت؛ شیوه شیوایی یا «نهج البلاغه».

448ق:

شیخ طوسی، شاگرد سیدمرتضی (برادرسید رضی) و شیخ مفید، به خاطر آزار و اذیت های سنیان در بغداد، مجالس درسش را از بغداد به نجف منتقل کرد. این کار سنگ بنای حوزه علمیه نجف شد که دیرسال ترین و مهم ترین مرکز علمی شیعه است.

482ق:

یک ایرانی شیعه به نام دانشی طوسی، منظومه ای حماسی بر وزن شاهنامه درباره امام علی (ع) و جنگ های آن حضرت به نظم درآورده است. همچنین این منظومه کهن ترین اثر حماسی شیعه محسوب می شود. این منظومه «علی نامه» نام دارد و کاملا وفادار به متن تاریخ است.

565ق:

دولت فاطمیان مصر، به دست صلاح الدین ایوبی (که برای جنگ های صلیبی به آن منطقه آمده بود) منقرض شد.

حدود 635ق:

ابن ابی الحدید، ادیب، متکلم، مورخ، شاعر و فقیه شافعی، معروف ترین و مفصل ترین شرح را بر «نهج البلاغه» نوشت. او این شرح را به خواهش ابن علقمی، وزیر دانشمند مستعصم آخرین خلیفه عباسی نوشت. جالب است که هم ابن ابی الحدید و هم ابن علقمی، مذهبی غیر از شیعه داشتند.

709ق:

سلطان الجایتوی مغول، تحت تاثیر علامه حلی – دانشمند بزرگ شیعه مسلمان – شیعه شد و نام خودش را «محمد خدابنده» گذاشت. او دین رسمی کشور را شیعه اعلام کرد.

713ق:

به دستور سلطان محمد خدابنده در نزدیکی زنجان (که پایتخت بود ) بنایی ساختند با این هدف که پیکر مطهر امامان شیعه را برای تدفین به آنجا بیاورند. این طرح البته با مرگ سلطان مغول و به قدرت رسیدن جانشینان سنی مذهب او، ناتمام ماند. گنبد سلطانیه، بزرگ ترین گنبد جهان در عصر خودش بود.

737ق:

در عصر مغول، شیعیان ایران قیام های متعددی را در خراسان و طبرستان و خوزستان ترتیب دادند . معروف ترین و موفق ترین این قیام ها، قیام سربداران در شهر باشتین بود که ساکنانش از قدیم الایام شیعه بودند.

781ق:

میرسیدعلی همدانی-عارف و عالم بزرگ شیعی-در سفرش به کشمیر باعث گرویدن اکثریت مردم ایندیار به مذهب تشیع بود.

783ق:

دولت سربداری که دچار اختلاف درونی شده بود، با حمله تیمور منقرض شد.

828ق:

شاه نعمت الله ولی، صوفی و شاعر معروف شیعه در کرمان در گذشت. این شاعر بزرگ از دلایل رواج مذهب شیعه در این بخش از ایران است.

859ق:

در دوره پادشاهی سلطان حسین بایقرا، مسجد کبود بر محلی که شیعیان افغان معتقدند پیکر مطهر به آنجا آورده شده، ساخته شد. مردم محلی می گویند در زمان حمله مغول خودشان بارگاه قبلی را خراب کرده بودند تا مغولان به بارگاه آسیبی نرسانند. منطقه ای که مسجد کبود بر فراز آن ساخته شده، «مزار شریف» نام گرفته. مردم افغان به امام علی (ع) «سخی جان» و «شریف جان» می گویند.

874ق:

محمدبن حسام خوسفی، شاعر خراسانی مثنوی «خاوران نامه» را بر وزن شاهنامه و به تقلید از آن در مناقب آن حضرت سرود. این منظومه معروف 22500 بیت دارد و شامل حکایت آنچه «رشادت های امام اول (ع) شیعیان و یارانش همچون مالک اشتر در برابر شاه خاور به نام قباد و شاهان بت پرست دیگر به نام طهماس شاه و صلصال شاه و سپاه دیوان و اژدها در سرزمین خیالی خاوران» نامیده شده است. در واقع مجموعه ای است از قصه هاهی عامیانه ای که درباره رشادت های امام (ع) نوشته شده.

905ق:

شاه اسماعیل صفوی 17 ساله، توانست ایران را (که بعد از دو حمله چنگیز و تیمور دیگر دولت مرکزی نداشت) متحد بکند . او مذهب رسمی را شیعه اعلام کرد و بزرگ ترین دولت شیعه تاریخ را بنیان گذاشت.

1033ق:

شاه عباس صفوی، در جنگ با عثمانی موفق شد شهر مقدس نجف را از کنترل عثمانی آورد و بنای حرم را توسعه بدهد.

1049ق:

سلطان مراد چهارم عثمانی، در جنگ با صفویان دوباره کنترل عراق و از جمله نجف را به دست آورد.

حدود 1080ق:

سومین منظومه حماسی معروف درباره آن حضرت به نام « حمله حیدری» توسط باذل مشهدی سروده شد. این منظومه هم بر وزن و به تقلید شاهنامه است و در آن اعمال قهرمانانه فراوانی به امام (ع) نسبت داده شده است. بعدها بعضی شعرا برای «حمله حیدری» دنباله هایی سرودند.

1135ق:

حمله افغانی های سنی مذهب که مورد آزار و اذیت افراطیون شیعه بودند، موجب سقوط دولت صفوی شد. اما بعد از صفویه هم در ایران تمام دولت ها شیعه مذهب بودند.

1215 تا 1225ق:

وهابیون که توانسته بودند در عربستان قدرت را به دست بگیرند، به سرکردگی سعود بن عبدالعزیز (نوه محمد بن عبدالوهاب، بنیانگذار وهابیت) به شهرهای مقدس عراق حمله بردند. آنها در 1215 به کربلا و حرم مطهر امام حسین (ع) تعرض کردند اما سه بار حمله آنها به نجف موفقیت آمیز نبود و هرگز نتوانستند وارد شهر بشوند.

1307ق:

در پی واگذاری انحصار تنباکو در ایران به انگلیس، میرزای شیرازی-مرجع تقلید وقت-با فتوایی یک خطی باعث به راه افتادن یک جنبش مقاومت مدنی در میان شیعیان ایران شد که موجبات عقب نشینی ناصرالدین شاه فراهم شد. مورخان این ماجرا را ریشه و انگیزه اولیه قیام مشروطیت می دانند.

1345ق:

سلطان الواعظین شیرازی، عالم شیعه، در سفرش به کراچی (که آن زمان متعلق به هند بود) جلسات مناظره معروفش با علمای اهل تسنن را برگزار کرد. این مناظرات که بر سر حقانیت شیعه بود، چنان مورد توجه واقع شد که خبرنگاران جراید به طور مرتب گزارش جلسات را منعکس می کردند و یک بار هم مهاتماگاندی برای تماشای مناظره حاضر شد. متن این مناظرات در کتابی با نام «شب های پیشاور» چاپ شده.

1350ق:

علامه امینی، نگارش کتاب «الغدیر» را آغاز کرد. کتاب 20 جلدی «الغدیر» دایره المعارفی است درباره واقعه غدیرخم که در آن راویان حدیث غدیر، شاعرانی که در این باره شعر گفته اند، مورخانی که واقعه را ثبت کرده اند، شبهاتی که در این باره وارد شده و جواب آنها و کلاً هر چیز مربوط به غدیر گردآوری شده است.

1351ق:

بعد از شکست عثمانی در جنگ جهانی اول و تکه تکه شدن این امپراتوری، حاکمیت عراق به دست انگلیس افتاد. شیعیان عراق در این سال با انگلیسی ها جنگیدند که البته به خاطر عدم همراهی اهل سنت شکست خوردند. بسیاری از علمای اهل نجف در این قیام شرکت داشتند؛ از جمله آیت الله سیدابوالقاسم کاشانی که فرمانده یک واحد نظامی بود.

1391ق:

دکتر محمد تیجانی سماوی، متفکر تونسی شیعه شد. تشیع او باعث به راه افتادن بحث های متعددی در بین مسلمانان آفریقا شد. او 11 کتاب درباره دلایل گرایشش به مذهب شیعه نوشته است.

1399ق:

انقلاب مردم ایران به رهبری امام خمینی (ره) پیروز شد و یک دولت انقلابی شیعی دیگر در تاریخ شکل گرفت.
منبع:نشریه همشهری جوان شماره 313 .