آیا تبعیت از والدین حد و مرزی دارد یا مطلق است؟ در صورتی که والدین فرزندان خود را به امور ناشایست وادار کنند و فرزندان از آن سرپیچی کنند، آیا رنجش والدین و نفرین آنان، سبب عاق والدین خواهد شد؟

احترام به پدر و مادر و نکوداشت آنان از نکاتی است که در مکتب اسلام بسیار بر آن سفارش شده است به گونه‌ای که پس از وظایف الهی، بزرگترین و مهم‌ترین وظیفه، وظیفه فرزندان در برابر والدین است. در آیات قرآن به ویژه در سوره شریفه اسراء، به پاره‌ای از شیوه‌های برخورد فرزندان با والدین اشاره شده است که در اینجا به طور گذرا به آن اشاره می کنیم:
1) احسان به پدر و مادر، به ویژه هنگام پیری
2) پرهیز از سخنان درشت و دور از ادب
3) بر زبان آوردن سخنانی آمیخته با احترام و از روی لطف و رأفت
4) داشتن نهایت تواضع و فروتنی در برابر والدین
5) دعا و طلب رحمت برای آنان
6) فریاد نزدن بر سر آنان
7) پرهیز از برخوردی که والدین احساس کنند، فرزندان از خدمت کردن به والدین خود خسته شده‌اند. در روایات نیز به شیوه های بر خورد فرزندان با والدین اشاره شده است.
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمودند: نظر به چهره پدر و مادر از روی رأفت و رحمت، عبادت است.[1] احترام به پدر و مادر سبب آسان شدن مرگ است و چنین فردی در دنیا دچار تنگدستی نمی‌شود.[2] امام صادق (ع) فرمودند: کسی که شکرگزار والدین خود نباشد، سپاسگزار خداوند نخواهد بود.[3] فردی از رسول خدا (صلی الله علیه وآله ) پرسید: «ما حق الوالدین علی ولدهما؟» حق پدر و مادر بر فرزند چیست؟ حضرت فرمودند: «هما جنتک و نارک» پدر و مادر (عامل به) بهشت رفتن و جهنم رفتن تو هستند.[4] عاق پدر  و مادر عبارت است از خشمگین نمودن و شکستن دل آنان که طبق روایات چنین فردی، در دنیا و آخرت خیر نمی‌بیند. در آیات قرآن نسبت به احترام، احسان و پاسداشت مقام و جایگاه والدین قیدی به نام ایمان نیامده است، بنابراین باید به همه پدران و مادران احسان کرد؛ حتی اگر مشرک و کافر باشند. اما زمانی که سخن از اطاعت و فرمانبرداری به میان می‌آید، صریح آیه قرآن و روایات است که این اطاعت حد و مرز دارد و نباید توهم کرد که فرزند باید به طور کامل تسلیم والدین باشد.
خداوند در این باره می فرماید: «ما انسان را نسبت به پدر و مادرش به نیکی توصیه می کنیم ولی اگر پدر و مادر تلاش کردند تا به من (خداوند) از روی جهل و نادانی،  شرک بورزی، از آنان اطاعت مکن.»[5] بنابراین در صورتی که والدین  فرزندان را به رفتارهای ناشایست فرا ‌خوانند و فرزندان از آن سرپیچی کنند، ممکن است والدین به نفرین و عاق فرزند بپردازند، اما این نفرین و رنجش خاطر، هیچ تأثیری بر جای نخواهد گذاشت؛ زیرا عاق والدین از حقوق است و آنان را در زمینه فراخوانی به نافرمانی خداوند حقی نیست تا فرزندان در صورت نافرمانی، مستحق عاق والدین شوند. برای مثال، وقتی که والدین فرزندش را به سوی رفتارهای ناشایست مانند ترک نماز، روی آوردن به مواد مخدر و … دعوت ‌کنند، فرزندان می‌توانند سرپیچی نموده و دستورات آنان را نادیده بگیرند؛ زیرا اطاعت از والدین و ادای حق آنان دائر مدار اطاعت از دستورات خداوند است و در صورتی که بین اطاعت از پدر و مادر و اطاعت از خداوند تعارض ایجاد شود، اطاعت از فرامین الهی مقدم است. امّا باید به این نکته توجه شود که اطاعت نکردن از آنها در چنین شرایطی هرگز به معنی بدرفتاری با آنان نیست بلکه حتی در این شرایط نیز باید آنان را مورد احسان و احترام قرار داد.

پی نوشت ها:
[1] . صابری یزدی، علی رضا، الحکم الزاهره، مترجم: محمد رضا انصاری محلاتی، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1375، ص448.
[2] . همان، ص 448.
[3] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 74، ص 68، ب 2،  ح40.
[4] . الترغیب و الترهیب، ج 3، ص 316.
[5] . عنکبوت/8.