تقوا و پرهیزگارى
1- قال علیه السلام : ((من استغنى بالله افتقر الناس الیه ، و من اتقى الله اءحبه الناس و ان کرهوا.
امام جواد علیه السلام فرمود: هر کس خود را در کنار خدا بى نیاز بداند، مردم محتاج و نیازمند او شوند. و هر کس با تقوا باشد، مردم او را دوست خواهند داشت ، اگر چه خودشان اهلش نباشند(442).
2- امام جواد علیه السلام در پاسخ کسى که تقاضا نمود تا پند و موعظه اى جامع و کوتاه به وى بیاموزد، فرمود: ((صن نفسک عن عار العاجله و نار الاجله )). جان خویش را از ننگ و عار دنیا، و آتش آخرت حفظ کن (443).
3- قال علیه السلام : لو کانت السموات و الارض رتقا على عبد، ثم اتقى اللّه تعالى لجعل منها مخرجاً.
امام جواد علیه السلام فرمود: اگر درهاى آسمانها و زمین بر کسى بسته شود، با پرهیزکارى و خوف از خدا راهى براى نجاتش گشوده مى شود(444).
آثار و نتایج دانش طلبى
1 – قال علیه السلام : علیکم بطلب العلم ! فإ ن طلبه فریضه ، و البحث عنه نافله ، و هو صله بین الا خوان ، و دلیل على المروه ، و تحفه فى المجالس ، و صاحب فى السفر، و اءنس فى الغربه .
امام جواد علیه السلام فرمود: علم و دانش بیاموزید، زیرا دانش پژوهى واجب ، و گفتگوى آن مستحب ، و عامل ارتباط و پیوند برادرى ، راهنماى جوانمردى ، نقل محافل و مجالس ، رفیق سفر، و مونس غریبى و تنهایى انسان است (445).
2 – قال علیه السلام : العلمإ غربإ لکثره الجهال بینهم .
امام جواد علیه السلام فرمود: عالمان و دانشمندان به سبب زیادى افراد جاهل و نادان در میان آنان ، همیشه غریب و تنهایند(446).
3 – قال علیه السلام : اءقصد العلمإ للمحجه الممسک عند الشبهه ، و الجدل یورث الریإ ، و من اءخطا وجوه المطالب خذلته الحیل ، و الطامع فى و ثاق الذل ، و من اءحب البقإ فلیعبد للبلا قلباً صبوراً.
امام جواد علیه السلام فرمود: براى نجات از شبهه ها به دانشمندان روى آورید، مجادله سبب ریا مى شود، کسى که از دلیل و برهان روشن سرپیچى کند نیرنگ ها او را بیچاره کند، طمع کار در پناه ذلت و بیچارگى قرار مى گیرد، کسى که ماندن و بقاى خویش را مى خواهد باید براى مصیبتها و فتنه ها دلى صبور داشته باشد(447).
4 – قال علیه السلام : الشریف کل الشریف من شرفه علمه ، و السؤ دد حق السؤ دد لمن اتقى الله ربه ، و الکریم کل الکریم من اءکرم عن ذل النار وجهه .
امام جواد علیه السلام فرمود: همه ى شرافت و بزرگى از آن کسى است که از راه علم و دانش به دست آورده است ، و حقیقت سیادت و سرورى نصیب پرهیزگاران مى شود، و برترین درجه کرامت و بزرگوارى از آن است که بتواند، چهره خویش را از خوارى و ذلت گرفتارى از آتش عذاب خدا نجات دهد(448).
5 – قال علیه السلام : العلم علمان : مطبوع و مسموع ، و لا ینفع مسموع إ ذا لم یکن مطبوع ، و من عرف الحکمه لم یصبر على الازدیاد منها، الجمال فى اللسان و الکمال فى العقل .
امام جواد علیه السلام فرمود: علم و دانش دو علم است یکى علم شنیده شده که از خارج گرفته مى شود، و یکى علم مطبوع که از طبیعت و سرشت انسان سر چشمه مى گیرد، و شنیده ها بدون ذخیره هاى سرشت انسان ، مفید نخواهد بود، و هر کس حکمت را بشناسد، براى مطالبه ى بیشتر آن ، درنگ نمى کند، آرى زیبایى در زبان ، و کمال در عقل و اندیشه است (449).
اخلاص در عمل
1 – قال علیهماالسلام اءفضل العباده الاخلاص .
امام جواد علیهما السلام فرمود: اخلاص برترین عبادت هااست (450).
2 – عن اءبى جعفر علیه السلام اءنه قال : الابقإ على العمل ، اءشد من العمل .
قال : و ما الایقإ على العمل ؟
قال : یصل الرجل بصله و ینفق نفقه لله وحده لاشریک له ، فکتب له سراً، ثم یذکرها فتمحى ، فتکتب له علانیه ، ثم یذکرها فتمحى ، و تکتب له ریإ .
امام جواد علیه السلام فرمود: حفظ و نگهدارى نتیجه اعمال انسان سخت تر از انجام دادن خود اعمال است ، پرسشگر توضیح بیشترى در خواست کرد، فرمود: شخصى کار نیکى در حق دیگران انجام مى دهد، و یا براى خوشنودى خدا بخشى از اموالش را صدقه مى دهد، خداوند پاداش وى را مى نویسد، سپس به زبان مى آورد و دیگران را از کارش با خبر مى کند، به عنوان عملى ریاکارانه ثبت مى شود(451).
یاد خدا پس از طلوع فجر
عن اءبى جعفر علیه السلام قال : ذکر الله بعد طلوع الفجر، اءبلغ فى طلب الرزق من الضرب فى الاءرض .
امام جواد علیه السلام فرمود: یاد خدا بعد از طلوع فجر روزى را زودتر از تلاش و فعالیت به انسان مى رساند(452).
توکل بر خدا
1 – قال علیه السلام : الثقه بالله تعالى ثمن لکل عال ، و سلم الى کل عال
امام جواد علیه السلام فرمود: اعتماد به خدا بهاى هر چیز گرانبها و نردبانى به سوى هر بلندایى است (453).
2 – قال علیه السلام : القصد الى الله تعالى بالقلوب اءبلغ من اتعاب الجوارح بالاءعمال .
امام جواد علیه السلام فرمود: آهنگ و توجه نمودن به وسیله دلها به سوى خدا رساننده تر از به رنج و زحمت انداختن اعضا و جوارح بدن به وسیله اعمال است (454).
3 – قال علیه السلام : کیف یضیغ من الله کافله ؟! و کیف ینجو من الله طالبه ؟! و من انقطع الى غیر الله و کله الله الیه ، و من على غیر علم . افسد اءکثر مما یصلح .
امام جواد علیه السلام فرمود: چگونه تلف و ضایع مى شود، کسى که خدا متعهد او است ، و کسى که خداوند در تعقیب او است ، چگونه نجات مى یابد، و کسى که از خدا جدا شد و به دیگرى توکل کرد، خداوند او را به همان شخص واگذارش مى نماید، و کسى که بدون علم و دانش کارى را انجام دهد، فسادش بیشتر از صلاح آن خواهد بود(455).
سید ابوالفضل طباطبایى اشکذرى ، مهدى اسماعیلى
منبع: غدیر
442- کشف الغمه : 2/347. بحارالانوار: 75/79 ح 62. حلیه الابرار: 4/597. احقاق الحق : 12/429. و 19/603. نورالابصار: 331.
443- احقاق الحق : 12/439.
444- فصول المهمه : 273. نور الابصار: 332. احقاق الحق : 12/435، و 19/605.
445- کشف الغمه : 2/347 س 12، بحارالانوار: 75/80 ح . 63. حلیه الابرار: 4/598.
446- کشف الغمه : 2/349. بحارالانوار: 75/81 ح . حلیه الابرار: 6/600. فصول المهمه ابن صباغ : 274. نور الابصار: 331. اخلاق الحق : 19/604.
447- کشف الغمه : 2/348 س 20، بحارالانوار: 75/81 ح 71. حلیه الابرار: 4/600. فصول المهه ابن صباغ : 274. نور الابصار: 331. احقاق الحق : 12/433، و 19/604.
448- کشف الغمه : 2/350 ص 8، بحارالانوار: 75/82 ح 82. فصول المهمه ابن صباغ : 275.
449- کشف الغمه : 2/347. بحارالانوار: 75/80 ح 64. حلیه الابرار: 4/598. فصول المهمه (ابن صباغ ): 273. نور الابصار: 331. احقاق الحق : 12/430.
450- تفسیر منسوب به امام حسن عسکرى علیه السلام : 329 ح 186، بحارالانوار: 67/245 ح 19. عده الداعى : 233. مجموعه ورام : 2/428.
451- کافى : 2/296، ح 16. بحارالانوار: 67/233، و 69/292 ح 16. تفسیر برهان : 4/254 ح 12. وسایل الشیعه : 1/75 ح 167.
452- تفسیر عیاشى : 1/240 ح 119. نور الثقلین : 1/475 ح 221. بحارالانوار: 5/147 ح 7.
453- اعلام الدین : 309. بحارالانوار: 75/364 ح 5. انوار البهیه : 264. نزهه الناظر: 136 ح 9. اعیان الشیه : 2/36.
454- نزهه الناظر: 134 ح 2، بحارالانوار: 75/364 ح 4. انوار البهیه : 264. احقاق الحق : 19/600، فصول المهمه ابن صباغ : 272. کشف الغمه : 2/368.
455- اعلان الدین : 309، بحارالانوار: 1/208، و 75/364 ح 5. انوار البهیه : ص 265. نزهه الناظر: 134 ح 1، فصول المهمه ابن صباغ : 275. احقاق الحق : 12/436، و 19/600. اعیان الشیعه : 2/36.
