لیلا جنتی

در این ظلمتکده رنجور تنها چیزی که آرامش و روشنی را به دلها ارمغان می داد تنها و تنها آیات هدایتگر قرآن مجید و تفاسیر آن است که برگرفته از سخنان ائمه اطهار علیهم السلام است. این بخش را از ابتدا قرآن به مدد خداوند، «خیرالناصرین» شروع و تقدیم خوانندگان محترم می نماییم
اعوذبالله من الشیطان الرجیم
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین*الرحمن الرحیم*مالک یوم الدین*ایاک نعبد و ایاک نستعین*اهدناالصراط المستقیم*صراط الذین انعمت علیهم غیرالمغضوب علیهم والضالین
این سوره تبلوری است از ارتباط نزدیک و بی واسطه خدا با انسان و مخلوق با خالق در اینجا تنها او را می بیند با او سخن می گوید پیام او را با گوش جان می شنود حتی هیچ پیامبر مرسل و فرشته مقربی در این میان واسطه نیست و عجب اینکه این پیوند و ارتباط مستقیم خلق با خالق آغاز گر قرآن مجید است.(1)
سوره فاتحه را کلید بهشت می دانند از آن رو که درهای بهشت هشت است و این سوره هم هشت قسم است تا آن هشت قسم تحصیل نکنی و به آن معتقد نشوی این درها برتو گشوده نشود. نخست: (الحمد)یاد ذات خداوند، دوم (الرحمن) ذکر صفات او، سوم (مالک یوم الدین)ذکر معاد، چهارم (ایاک نعبد) ذکر افعال او، پنجم(اهدنا)ذکر تزکیه نفس، ششم (صراط المستقیم) ذکر آراستن نفس به نیکیها، هفتم(صراط الذین انعمت) ذکر احوال دوستان و رضای خداوند از آنان، هشتم (غیرالمغضوب) ذکر احوال بیگانگان و نارضایی خداوند از آنها و هر یک از این هشت علم دریست از درهای بهشت. پس هرکس این سوره را به اخلاص برخواند درب هشت بهشت بر روی او باز شود، امروز بهشت عرفان و فردا بهشت رضوان درجوار رحمن.(2)
بسم الله الرحمن الرحیم

میان همه مردم جهان رسم است که هرکار مهم و پرارزشی را با نام بزرگی از بزرگان آغاز می کنند و نخستین کلنگ هرمؤسسه ی ارزنده ای را به نام کسی که مورد علاقه ی آنها است بر زمین می زنند، یعنی آن کار را با آن شخصیت مورد نظر از آغاز ارتباط می دهند.اما آیا بهتر نیست برای پاینده بودن یک برنامه و جاوید ماندن یک تشکیلات آن را به موجود پایدار و جاویدانی ارتباط دهیم که فنا درذات او راه ندارد؛ چرا که همه ی موجودات این جهان به سوی کهنگی و زوال می روند، تنها چیزی باقی می ماند که با آن ذات لایزال بستگی دارد.
اگرنامی از پیامبران و انبیاء باقی است به علت پیوندشان با خدا و عدالت و حقیقت است که کهنگی در آن راه ندارد، و اگر فی المثل اسمی از «حاتم» بر سر زبانها است به خاطر همبستگی اش با سخاوت است که زوال ناپذیر است. ازمیان تمام موجودات آن که ازلی و ابدی است تنها ذات پاک خدا است و به همین دلیل باید همه چیز و هر کار با نام او آغاز کرد و در سایه ی او قرار داد و از او استمداد نمود لذا درنخستین آیه ی قرآن آمده:«به نام خداوند بخشنده ی بخشایشگر»
خواجه عبدالله انصاری در تفسیر این آیه می گوید:آغاز کتاب خدا بر نام الله و رحمن و رحیم از آن جهت است که همه معانی در آن سه نام جمع است و آن معانی سه قسم است: قسمی جلال و هیبت و ان در نام الله است، قسمی نعمت و تربیت و آن در نام رحمن است، قسمی رحمت و مغفرت و آن در نام رحیم است. اینکه آغاز به نام الله و بعد رحمن و سپس رحیم شده جهت آنست که سرآغاز همه،آفرینش است و بعد قدرت و پرورش و سپس رحمت و آمرزش. یعنی که به قدرت بیافریدم و به نعمت بپروردم و به رحمت بیامرزیدم.
«عبدالله بن یحیی»از دوستان امیرالمؤمنین(ع)به خدمتش رسید و بدون گفتن بسم الله برتختی که در آنجا بود نشست، ناگهان بدنش منحرف شد و بر زمین افتاد و سرش شکست، علی(ع) دست بر سر او کشید، زخم او التیام یافت بعد فرمود: آیا نمی دانی پیامبر از سوی خدا برای من این حدیث را نقل کرد: هر کاری که بدون نام خدا شروع شود بی سرانجام خواهد بود. گفتم: پدر و مادرم به فدایت باد می دانم و بعد از این ترک نمی گویم، فرمود: در این صورت بهره مند و سعادتمند خواهی شد. امام صادق(ع) هنگام نقل این حدیث فرمود:بسیار می شود: بعضی از شیعیان ما بسم الله را آغاز کارشان ترک می گویند و خداوند آنها را با ناراحتی مواجه می سازد تا بیدار شوند و ضمناً این خطا از نامه ی اعمالشان شسته شود.»
الحمدلله رب العالمین

امام صادق(ع)می فرماید: شکر نعمتها اجتناب از گناهان است و اتمام شکر به گفتن الحمدلله است.(3)
الرحمن الرحیم

اصل، در خدا رحمت است.اگر شما غضب می بینید غضب خدا نوعی رحمت است؛ مثلاً جراح که در اتاق عمل شکم را پاره می کند آیا خشم و غضب دارد یا رحمت؟ عمل او رحمت است و مزد هم می گیرد.
خدا گاهی انسان را تنبیه می کند تا بیدار شود.«اخذناهم بالبأساء و الضراء لعلهم یتضرعون»(انعام/42)گرفتارشان می کنیم تا آن ها را بیدار کنیم. گاهی آنچه ما مصیبت می نامیم چوب رحمت خداست. این بیدار باش وسیله ی نجات ماست. بهشت ، رحمت خداست و جهنم، عمل ماست. «ما بکم من نعمه فمن الله»(نحل/53)هر نعمتی به شما برسد از جانب خداوند است.
در قرآن «سی» مرتبه رحمان و«سی» مرتبه رحیم به کار رفته است، هر جا کلمه ی رحمان در قرآن آمده منظور فقط خداست، رحمان برای غیر خدا بکار نرفته است. اما «رحیم هم به خدا، هم به پیغمبر و هم به مؤمنین گفته شده است.
«محمد رسول الله و الذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم» (فتح/29)محمد(ص)رسول خداست و کسانی که با او هستند بر کفار سختگیرند و بین خودشان مهربانند.(4)
مالک یوم الدین

امام رضا(ع) می فرماید: مالک یوم الدین؛ اقرار به برانگیخته شدن بعد از مرگ، محاسبه و مجازات است.(5)
ممکن است گفته شود که مگر خدا فقط مالک یوم قیامت است؛ جواب می دهیم: خیر، بلکه در دنیا هم، مالک حقیقی و اصلی خداست. در دنیا افراد دارای ملکیتی اعتباری و غیرحقیقی هستند درحالی که روز قیامت همین را هم از دست می دهند؛ همان جا که مال و زبان و چشم و گوش علیه انسان شهادت می دهند و انسان دیگر بر آنها تسلط و ملکیتی ندارد.این اموال در حقیقت امانت است که خداوند به ما داده است.پست و مقام می دهد تا ببیند پشت میز ریاست چه می کنی، در اصل ثروت و فقر همگی برای امتحان است.
ایاک نعبد و ایاک نستعین

عبادت می کنیم نه عبادت می کنم؛ در اسلام من معنی ندارد. اسلام ما را به دعای دسته جمعی، نماز جماعت و کلاً ما را به جماعت و دیگرخواهی و حتی تقدم دیگران برخود؛ یعنی ایثار و انفاق دعوت می کند. خدا دوست دارد دیگران مخصوصاً اهل بیت (ع) را در دعا شریک کنیم، لذا از شرایط استجابت دعا این است که صلوات بفرستیم و برای فرج امام زمان (عج) دعا کنیم و همچنین به دیگران دعا کنیم.
در قرآن نیز دعا به جمع آمده است «ربنا اتنا فی الدنیا حسنه ی و فی الاخره الحسنه»(بقره/201). این دعای ما نیست که باید جمع باشد دعای خدا و ملائکه نیز همینطور است «ان الله و ملائکه یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما»(احزاب/56)
در وجه جمع بودن ایاک نعبد و ایاک نستعین این نکته مهم است که ما می توانیم نماز را به فرادا بخوانیم؛ اما اسلام تأکید زیادی بر جماعت دارد و همین آیه به خودی خود دال بر برتری نماز جماعت است.
اگر بندگی خدا نکردیم بندگی غیر،خواهیم کرد.(6)
اهدناالصراط المستقیم

مؤمنان می گویند:بار خدایا راه خود بما بنما و آنگاه ما را بر آن روش دار و آنگاه از روش به کشش رسان. پس نمود راه به آنست که خداوند آیات خود را نمایش داد، روش آنست که مرتبه به مرتبه مقرر داشت، کشش آنست که او را نزدیک خود خواست.مؤمنان در این آیت، نمایش و روش و کشش هر سه می خواهند، که هر که راه دید در راه برفت وهر که رفت بمقصد رسید.
صرات الذین انعمت علیهم غیرالمغضوب علیهم والضالین

شخصی خدمت امام باقر(ع) عرضه داشت: یابن رسول الله(ع) صراط چیست؟ حضرت فرمود: دو صراط وجود دارد یکی در دنیا و دیگری در آخرت. صراط دنیا ولایت ما اهل بیت است. آری دوست داشتن آنها مقدمه ی اطاعت آنهاست. «قل ان کنتم تحبون الله فاتبعونی یحببکم الله» (تسنیم/ج/ص506)
ولایت حقیقی مصداقش پیروی و اطاعت است. امام صادق(ع) می فرمایند: «کونوا لنا زیناً و لا تکنوا علینا شیناً» برای ما زینت و آبرو باشید نه مایه ی شرم. کاری نکنید که مردم به یک ارمنی بیشتر از یک مسلمان اعتماد داشته باشند.
طبق این آیه راه ها سه نوعند: راه کسانی که متنعم به نعم الهی شده اند که همان راه انبیا، اولیا، شهدا و صدیقین است. دوم؛ راه کسانی که مورد غضب خدا قرار گرفته اند و سوم؛ راه گمراهان. راه دو گروه، راه ضلالت است.(7)
بنی اسرائیل زمانی بر تمام مردم روزگار خویش برتری داشتند و قرآن درباره آنها فرموده است: “فضلتکم علی العالمین” لکن بعد از آن فضیلت به خاطر کردار ورفتار خودشان دچار قهر و غضب خداوند شدند که قرآن در این باره می فرماید: «و باووابغضب من الله”(8)
خداوندا ما را از آنان مگردان که بخودشان بازگذاشتی تا به تیغ هجران خسته و به میخ رد بسته شدند آری چه باری کشد حبل گسسته؟(9)
پی نوشت :
1-تفسیر نمونه/آیت الله مکارم شیرازی.
2-تفسیر ادبی و عرفانی/ خواجه عبدالله انصاری.
3-بحارالانوار؛ج96،ص57.
4-تفسیر کلمه طیبه/سید مجتبی میردامادی.
5-من لایحضره الفقیه،ج1،ص296.
6-تفسیر کلمه طیبه .
7-همان.
8-تفسیر نور،حجهالاسلام قرائتی .
9-خواجه عبدالله انصاری/تفسیر ادبی و عرفانی قرآن مجید.
منبع: مجله راه قرآن شماره 22 /س