نویسنده: علی محمد رفیعی محمدی

عوامل تحکیم خانواده (2)
الف: ضرورت تکریم و احترام متقابل
ب: حفظ شخصیت زن و مرد
ج: اهمیت حفظ حرمت
چه عواملی باعث حفظ حرمت است
الف: خویشتن داری
ب: قطع وابستگی

الف: ضرورت تکریم و احترام متقابل
یکی از حقوقی که به طور مشترک بین زن و مرد وجود دارد. احترام و تکریم یکدیگر است. مرد و زن باید همیشه احترام همسر خود را نگه دارند، خواه در محیط خانه و یا در مهمانی باشند. این اساسی ترین نکته ای است که زن و مرد هر دو به رعایت آن موظف هستند. چرا که بسیاری از جنگ و جدال ها در محیط خانوادگی وقتی شروع می شود که حرمت و احترام زن یا مرد از بین رفته باشد و در چنین وضعی است که نزاع و درگیری بین آن دو آغاز می گردد. در حالی که اگر زن و مرد احترام یکدیگر را رعایت می کردند و پرده ها کنار نرفته بود، هرگز به نزاع نمی پرداختند احترام و تکریم زن و مرد، بخصوص در برابر دیگران امری بسیار ضروری و حیاتی است. زیرا انسان ها در برابر دیگران حساسیت خاصی دارند و روی این اصل زن و مرد باید در تمامی دوران زندگی از بیان هر گونه جملاتی که منافی با احترام و تکریم است جداً اجتناب کنند.
رعایت احترام و تکریم بین زن و مرد ایجاب می کند که وقتی یکی از آن دو دچار خطا و اشتباه شد، فرد مقابل با گذشت و کرامت از کنار آن بگذرد و خطا و اشتباه وی را آشکارا بیان نکند. بدیهی است که همین تفاضل می تواند همانند یک عامل تربیتی شخصی را که به خطا و اشتباه افتاده است بیداد و متنبه گرداند.
« زن و مرد همیشه باید در برخورد و ارتباط با یکدیگر از کلمات و الفاظ احترام آمیز استفاده کنند. مسلماً این شرایط وقتی فراهم می آید که زن و مرد حد وجودی و ارتباطی خویش را حفظ کنند و از گلیم خود قدمی فراتر نگذارند ». (1)

ب: حفظ شخصیت زن و مرد
تمام افراد دارای ارزش و شخصیت هستند. و هرگز هیچ انسانی نباید تحقیر گردد. پروردگار متعال در قرآن به صورت های گوناگون کرامت و شرافت انسان را بازگو کرده و در جایی می فرماید:
( وَ لَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَ حَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلَى کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلاً ). (2)
فرزندان آدم را گرامی داشتیم و در خشکی و دریا برنشاندیم و از چیزهای پاکیزه روزی شان دادیم و آنان را بر بسیاری از آفریدگان خویش برتری بخشیدیم.
بدون تردید، انسان ها نیازمند حفظ شخصیت خویش هستند و همه ی افراد دوست دارند رفتار و کردارشان مورد تأیید دیگران قرار گیرد. زیرا تأیید شدن از سوی دیگران به آدمی جان تازه ای می بخشد. نکته ی بسیار ظریف و حساسی که نوعاً از آن غفلت داریم این است که تمامیت وجودی هر فرد وابسته به شخصیت اوست، یعنی اگر فردی از نظر شخصیت لطمه ببیند، همه ی هستی خود را از دست می دهد.
امام هادی علیه السلام:
« من هانت علیه نفسه فلا تأمن شره ». (3)
هر کس خود را پست و بی شخصیت دید. هیچ کس از شر او در امان نیست.
یکی از مسایل زیر بنایی و بسیار حساس که رعایت آن در زندگی خانوادگی لازم و ضروری به نظر می رسند حفظ شخصیت زن و مرد به وسیله ی یکدیگر است. زن و مرد به خاطر استحکام خانواده هر دو موظف هستند حرمت یکدیگر را حفظ کنند و هرگز رو در روی یکدیگر قرار نگیرند، زیرا دشواری های خانوادگی وقتی آغاز می گردد که زن و مرد در برابر یکدیگر ایستاده، پرده ی حرمت از میان آنان برداشته شود. بدیهی است که این کار بسیار ظریف و دقیق است و هنرمندی و هوشمندی لازم دارد.
در زندگی خانوادگی نیز روابط زن و مرد باید به گونه ای تنظیم شود که ضمن وجود صمیمیت و صفا، شخصیت طرفین حفظ گردد. (4)
معمولاً در محیط خانواده بین زن و مرد شرایطی حاکم می گردد که به شدت نسبت به هم صمیمی شده و رابطه ی دوستانه بین آنها حاکم می شود. باید دقت کرد که صمیمیت ها مانع احترام نگردد. در حالات حضرت امام قدس سره نقل شده است که همسر امام می فرمودند: « من وقتی وارد اطاق می شدم ایشان جلوی پای من بلند می شدند ». (5)
و یا « وقتی سر سفره من حضور نداشتم، امام غذا میل نمی کردند و می فرمودند تا خانم نیایند من غذا نمی خورم ». (6)
و یا نقل شده که خانم امام می فرمودند: « اگر وارد اطاق امام می شدم و فراموش می کردم درب اطاق را ببندم. امام بدون جسارت و یا اینکه دستور به من بدهند که درب را ببندم، خودشان بلند می شدند و درب اتاق را می بستند ». (7)

ج: اهمیت حفظ حرمت
یکی از وظایف اخلاقی که رعایت آن در زندگی مشترک لازم است حفظ حرمت هاست. منظور از حفظ حرمت پرهیزکردن از رفتار و گفتاری است که باعث فروریختن شخصیت انسان در محیط خانواده می گردد و از ارزش و اعتبار انسان در نزد اعضای خانواده می کاهد.
در آموزه های دینی ما هم سفارش شده که حفظ حرمت مؤمن واجب است. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود:
« هرکس مؤمنی را تحقیر کند اعلان جنگ با خدا کرده است ». (8)
حفظ حرمت زن و شوهر در محیط خانواده عامل رشد شخصیت اعضای خانواده است. خصوصاً اگر در حضور فرزندان زن و مرد نسبت به هم بی حرمتی کنند، آن ها هم یاد می گیرند نسبت به والدین و خواهران و برادران خود بی حرمتی نمایند.

چه عواملی باعث حفظ حرمت است
رفتار انسان از صفات اخلاقی او ریشه می گیرد. می توان عامل اصلی حفظ حرمت انسان را در صفات روحی و اخلاقی او جست و جو کرد. صفات پسندیده ای مانند عزت نفس، سخاوت، مناعت طبع و متانت که عامل حفظ حرمت است، و صفاتی مانند بخل، کینه، دشمنی، تند خویی، ناجوانمردی، شوخی های رکیک و عدم رعایت آداب اسلامی که موجب هتک حرمت، انسان است. در اینجا به سه عامل حفظ حرمت اشاره می کنیم:
الف ) پرهیز از درگیری های بیهوده
در زندگی خانوادگی، مواردی پیش می آید که زمینه ساز مشاجره و درگیری های لفظی است و در این موارد اگر انسان جلوی زبان خود را نگیرد و برای اثبات اشتباه همسر و یا توجیه خطای خود با او به مجادله و بگو و مگو بپردازد، به تدریج حرمت خویش را خدشه دار می سازد. لذا در چنین مواقعی فرد برای دفاع از حیثیت خود گاهی متوسل به بدزبانی و بدخلقی می گردد که عامل حرمت شکنی در خانواده است.

الف: خویشتن داری
گاهی رفتار همسرتان مورد پسند شما نیست. در این صورت از خود واکنش سریع نشان ندهید و نسبت به رفتار همسرتان عصبانی نشوید. در اینجا فرد نیازمند صبر و حوصله و خویشتنداری است و گاهی تغافل کردن و ندیدن رفتار بد همسر زمینه های حفظ حرمت را در خانواده فراهم می نماید.
علی علیه السلام می فرمایند:
« لا عز ارفع من الحلم؛ هیچ عزتی بلندتر از خویشتن داری نیست ». (9)

ب: قطع وابستگی
گاهی وابستگی شدید به همسر زمینه های هتک حرمت را به وجود می آورد، افرادی که به یکدیگر وابستگی شدید دارند، سطح توقع آنان نسبته به هم بالا می رود؛ لذا وقتی نتوانستند انتظارات یکدیگر را برآورده نمایند، به هم جسارت کرده، زمینه های حرمت شکنی را فراهم می آوردند.
روایاتی در زمینه ی احترام همسر بیان شده است.
امام صادق علیه السلام فرمودند:
« روزی پیامبر صلی الله علیه و آله نشسته بودند شتری آمد و خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله زانو زد و به شدت ناله سر داد؛ عمر عرض کرد: یا رسول الله! این حیوان برشما سجده کرد؟ اگر چنین کرد ما به سجده بر شما سزاوارتریم! پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: نه! فقط برای خدا سجده کنید. . . اگر لازم باشد شما برای کسی غیر خدا سجده کنید دستور می دهم زن ها برای شوهرها سجده کنند »(10)
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:
« یکی از وظایف زن این است که چراغ خانه را روشن کند، غذا آماده نماید، وقتی شوهر وارد می شود تا نزدیک درب به استقبال شوهر بیاید و به او خوش آمد بگوید ». (11)
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:
« خیرکم خیرکم لاهله و انا خیر لاهلی ». (12)
بهترین شما کسی است که با خانواده اش نیکوتر رفتار کند و من از همه شما بیشتر نسبت به زن و اهل خانه خود خوش رفتارترم.
امام حسن علیه السلام به مردی که در مورد ازدواج با حضرت مشورت کرد فرمودند:
« دخترت را به مرد با تقوا شوهر بده؛ اگر دختر تو را دوست داشته باشد او را احترام می کند و اگر دوست نداشته باشد به او ظلم نمی کند ». (13)
امام کاظم علیه السلام:
« جهاد زن شوهرداری نیکوست ». (14)
پیامبر صلی الله علیه و آله:
« نشستن مرد نزد زن و فرزندش، نزد خدای متعال محبوبتر از اعتکاف در این مسجد من است ». (15)
امام سجاد علیه السلام:
« خداوند از آن کسی خوشنودتر است که خانواده ی خود را بیشتر در رفاه و نعمت قرار دهد ». (16)
پیامبر صلی الله علیه و آله:
« هر کس وارد بازار شود و هدیه ای بخرد و آن را برای خانواده خود ببرد، همانند کسی است که برای گروهی نیازمند صدقه ای برده و باید از دختران شروع کند ». (17)

نمونه هایی از زندگی محترمانه ی حضرت امام قدس سره در رفتار با همسرشان:
همسر شهید محلاتی به نقل از همسر بزرگوار خود می گوید:
امروز حضرت امام قدس سره فرمودند:
« طلبه های متأهل نباید شب ها مطالعه کنند. بلکه شب ها را به رسیدن به امور زندگی و رسیدگی به زن و فرزند گذرانده، سحرها را به مطالعه اختصاص دهند ». ( 18)
امام د روصیت نامه ی خود به فرزندش می فرماید:
« حقوق بسیار مادرها را نمی توان شمرد و نمی توان به حق ادا کرد. حق یک شب مادر نسبت به فرزندش از سالها عمر پدر متعهد، ارزنده تر است. (19)
همسر امام قدس سره:
« حضرت امام به من خیلی احترام می گذاشتند و خیلی اهمیت می دادند. هیچ حرف بد یا زشتی به من نمی زدند. امام حتی در او ج عصبانیت هرگز بی احترامی و اسائه ی ادب نمی کردند، همیشه در اتاق جای بهتر را به من تعارف می کردند ». (20)
دختر امام قدس سره:
« برخورد حضرت امام با همسرشان در عین صمیمیت و محبت بسیار محترمانه بود. در تمام مسایل شخصی و خانوادگی نظر خانم محترم بود. و ایشان هیچ گونه دخالتی در امور داخلی منزل نداشتند ». (21)
همسر امام قدس سره:
« من تا نمی آمدم سر سفره، خوردن غذا را شروع نمی کردند. به بچه ها هم می گفتند صبر کنید تا خانم بیاید ». (22)
دختر امام قدس سره:
« اگر بگویم که در طول شصت سال زندگی، زودتر از خانم دستشان توی سفره نرفت، دروغ نگفته ام. اگر بگویم کوچک ترین توقعی از ایشان نداشتند، دروغ نگفته ام؛ حتی در طول این سال ها یک لیوان آب هم از خانم نخواستند. (23)
قسمتی از نامه ی امام قدس سره از ترکیه در زمان تبعید به فرزندشان شهید مصطفی قدس سره:
« لازم به تذکر نیست که باید به مادر و متعلقین با کمال مهربانی و عطوفت رفتار نمایید. مخصوصاً خدمت کنید به مادر، که رضای خدای تعالی در آن است ». ( 24)
همسر امام قدس سره:
« احترام مرا نگه می داشتند و حتی حاضر نبودند که من در خانه کار کنم، همیشه می گفتند جارو نکن و اگر می خواستم لب حوض روسری بچه را بشویم، می آمدند و می گفتند: بلند شو، تو نباید بشویی. من پشت سر ایشان اتاق را جارو می کردم. یک روز وقتی ظرف می شستم امام فرمودند: فریده بدو خانم دارد ظرف می شوید؛ حتی وقتی وارد اطاق می شدم، به من نمی گفتند در را پشت سرم ببندم ». (25)
همسر امام قدس سره:
« اگر بچه ها پیش امام می رفتند، من حضور نداشتم به بچه ها می گفت: بروید داخل حیاط، مادرتان تنهاست. بروید پیش مادرتان صحبت کنید ». (26)
همسر امام قدس سره و روز زن
نوه ی امام می گوید:
« [ امام ] پول به ما می دادند، می گفتند پول را بگیرید برای روز مادر، برای مادرتان هدیه بگیرید ». (27)

پی نوشت ها :

1. جوان و تشکیل خانواده، مجید رشید پور، ص 98-97.
2. سوره اسراء، آیه ی 70.
منبع مقاله :
رفیعی محمدی، علی محمد؛ (1389)، نسیم عشق: عوامل تحکیم و تزلزل خانواده، قم: انتشارات رسول اعظم ( صل الله علیه و آله و سلم )، چاپ هفتم