طبق روایات اسلامی کودک در 7 سال اول امیر و سید، در 7 سال دوم مطیع و فرمانبردار و در 7 سال سوم وزیر و مشاور است لذا والدین در هر یک از این مراحل باید به نکاتی توجه کنند.
مواردی که والدین بایستی در مراحل سیادت (هفت سال اول) فرزندان رعایت کنند.
1. ابراز محبت به کودکان
2. دادن آزادی و استقلال به فرزندان (منظور از این آزادی ها سخت گیری نکردن، تعلیم به موقع و متناسب با سن کودک، کمک های لازم به کودک در رفع نیازهایش، دادن ابتکار عمل و آزادی به او به خصوص در اموری مثل غذا خوردن، لباس پوشیدن، بازی کردن، شانه زدن مو، مسواک کردن و …. است. وظیفه والدین اینست که کودک را در انجام عملیات آزاد گذاشته و حتی بعضی مواقع تحریض و تشویق کنند که مستقلاً عمل کند ولی هر جا که ناتوان شد و یا اشتباه کرد به او کمک کنند).
1. عدم مبارزه با حس کنجکاوی کودک
2. دادن پاسخ های مناسب به سؤالات او
3. تخطئه نکردن کودک در برابر سؤالات بسیار ساده و یا سؤآلات تکراری او
4. ایجاد شخصیت در کودکان و احترام به شخصیت آنان
5. نادیده گرفتن بعضی از اشتباهات آنان
6. احتراز از پرخاشگری و لجاجت در برابر آنان
7. رفع بعضی از نیازهای آنان
8. پرهیز از محبت ها و حمایت های افراطی و بی جا
9. امر و نهی کودکان به موقع با حفظ آبرو و شخصیت آن ها
10. آماده کردن کودکان برای رفتن به دبستان و ….
نظر به این که قبل از شروع هر کار و فعالیت آماده شدن برای آن کار از اهمیت ویژه ای برخوردار است لذا مختصری درباره آمادگی توضیح می دهیم:
آمادگی: امروزه ثابت شده که قبل از شروع هر فعالیت فرد باید قبلاً خود را برای آن آماده کرده باشد تا در اجرای آن موفقیت بهتری نصیبش گردد. به عنوان مثال فردی که قادر است از ارتفاع یک متری به راحتی سقوط کند، اگر همین فرد در شب و به هنگام تاریکی پایش در گودالی به عمق 10 سانتیمتر برود آسیب می بیند. چرا؟
واضح است این فرد قبل از سقوط و پرش از سکوی یک متری بدن خود را آماده می کند به عبارت دیگر «گارد» و ژست لازم را می گیرد همه عضلات و اندام بدن خود را آماده می کند و پس از آن از یک متری سقوط می کند و بدون آسیب دیدن در پرش خود موفق می شود.
امّا به هنگام شب چون بدون آمادگی قبلی در چاله 10 سانتی متری می افتد پایش آسیب می بیند و رنجور می شود. همین طور وقتی که قصد داریم به منزل یکی از آشنایان به مهمانی برویم قبل از مهمانی رفتن خود را از هر لحاظ باید آماده کنیم. لباس مناسب مهمانی می پوشیم. وسیله لازم برای رفتن به مهمانی را تدارک می بینیم و اگر قرار باشد هدیه ای با خود ببریم، هدیه مناسبی تهیه می کنیم و بعد از فراهم کردن این مقدمات به مهمانی می رویم. بدیهی است اگر مقدمات خوب فراهم شده باشد این مهمانی موجب خوشحالی و انبساط خاطر میزبان، مهمان و سایر افراد شرکت کننده خواهد شد. ولی اگر بدون آمادگی و تهیه مقدمات به چنین مهمانی برویم آن مهمانی چیزی جز ناراحتی، خستگی، پشیمانی و بالاخره رنج روانی چیزی به بار نمی آورد.
بنابر این قبل از رفتن به دبستان هم اگر مقدمات رفتن به دبستان خوب فراهم شده باشدو به عبارت دیگر کودک از قبل آماده شده باشد، امکانات لازم فراهم شده باشد. رفتن به مدرسه موفقیت آمیز خواهد بود. خوبست والدین قبل از فرستادن کودکان به مدرسه و آغاز تعلیم و تربیت رسمی حداقل نکات زیر را در نظر داشته باشند.
1ـ فرزند آنان از لحاظ رشد جسمی و روانی به حدی رسیده باشد که بتواند تعلیم و تربیت رسمی را پذیرا باشد بنابر این به والدین توصیه می شود از بزرگتر گرفتن شناسنامه بچه ها که اصطلاحاً «کَبرَ سن» نامیده می شود و گذاشتن کودکان قبل از رسیدن به سنّ لازم جداً خودداری نمایند. و همچنین است در مورد رشد روانی و عقلی. (در این مورد از مشاوران آگاه می توان کمک گرفت).
2ـ کودکانی که دوره کودکستان و آمادگی را ندیده اند و به عبارت دیگر از خانه و خانواده و آغوش مادر جدا نشده اند، نمی توانند رفتن به مدرسه و ساعت ها دوری از محیط خانواده را به خوبی تحمل کنند. لذا والدین این قبیل کودکان باید قبل از ورود به مدرسه بچه ها را با محیط مدرسه و مقررات آن آشنا کنند و در صورت امکان پا گذاشتن کودکان در دوره های آمادگی آنان را برای رفتن به دبستان آماده کنند.
3ـ وابستگی کودک را به والدین و خانه به روش های مقتضی کم کنند (مثل بردن کودک به پارک و بازی با کودکان همسن و سال ـ گذراندن ساعتی در منزل اقوام بدون حضور پدر و مادر و غیره)
اصولی که والدین باید در مرحله اطاعت (هفت سال دوم) مراعات کنند
علاوه بر اصولی که در دوران «سیادت» گفته شد و نکاتی که در بالا مختصراً توضیح داده شده والدین هنگام برخورد با فرزندان خود در «دوره اطاعت» لازم است اصول دیگری را در نظر بگیرند. لذا بعضی از مهم ترین آن ها را فهرست وار خاطر نشان می کنیم.
1ـ عدم تبعیض در خانواده:
والدین باید به اثرات سوء تبعیض از لحاظ روانی، عاطفی، اجتماعی و غیره کاملاً آگاه بوده و از اعمال تبعیض اجتناب ورزند.
2ـ هماهنگی در تربیت:
والدین باید با یکدیگر هم آهنگ باشند بدین ترتیب دستوراتی که از طرف مادر صادر می شود و یا روش هایی که به کار گرفته می شود از طرف پدر و سایر افراد خانواده باید تأیید شود و بالعکس.
3ـ همکاری با مدرسه:
والدین باید با مدرسه همکاری کامل داشته و در اجرای روش های تربیتی و آموزشی با معلمان کاملاً هماهنگ باشند. (فرض بر اینست که درباره این موضوع در جلسات انجمن اولیا و مربیان در مدارس به حد کافی بحث می شود.[1])
4ـ وفای به عهد
والدین باید وعده هایی که به فرزندان می دهند وفا کنند و از وعده هایی که امکان انجام آن ها مقدور نیست و یا به صلاح کودک نیست پرهیز کنند. در وفای به عهد باید به گونه ای عمل کند که فرزندان حتی احتمال پیمان شکنی و خلف وعده در مورد والدین ندهند.
5ـ گفتار نیک
والدین باید ضمن رعایت محبت به هنگام صحبت با فرزندانشان عفت کلام داشته باشند و به هنگام نافرمانی فرزندان از رفتارهای مستبدانه و زیاده روی در ملامت بپرهیزند.
6ـ انتخاب الگو
والدین باید الگوهای مناسبی برای فرزندان خود انتخاب کنند ـ الگو باید شرایط لازم و مربوط به خود داشته باشند ـ و از مقایسه کودک با همسالان به خصوص به قصد ملامت، اهانت، تحقیر، تمسخر و …. جداً خودداری کنند.
7ـ آزادی
والدین باید ضمن اعطای آزادی به فرزندان مراقب رفتار، گفتار، ابتکارات و …. فرزندان خود باشند. اعطای آزادی بیان و …. فرزندان را برای اجتماع فردا بهتر آماده می کند و موجب می شود تا کودکان بتوانند ابتکارات، خلاقیت ها و بالاخره لیاقت خود را بروز دهند.
والدین باید به بازی و تفریح کودکان مخصوصاً در سن اطاعت به صورت یک نیاز حیاتی توجه کنند و سعی داشته باشند تا امکانات تفریحات سالم را برای فرزندان خود فراهم کنند.
9ـ دوستی
از آن جا که فعالیت های گروهی شخص را برای زندگی بهتر اجتماع آماده می کند والدین باید اجازه دهند تا فرزندانشان دوستان مناسبی انتخاب کنند. والدین باید بر روابط دوستانه فرزندانشان نظارت داشته و راهنمای خوبی برای آنان و دوستانشان باشند.
10ـ مسئولیت
والدین باید ـ به خصوص در اواخر سن اطاعت ـ مسئولیت های مناسبی به فرزندان خود واگذار کنند و از آنان بخواهند مسئولیت های خود را به بهترین وجه انجام دهند. البته در مواقع ضروری باید آنان را ارشاد و راهنمائی کنند.
11ـ اعتنا به رفتار و گفتار فرزندان
والدین باید با دقت به اعمال رفتار، گفتار و … فرزندان توجّه کنند و عملاً به فعالیت های آنان ارج بگذارند تا بدین طریق به شخصیت در حال شکل گرفتن فرزندان احترام قائل شوند و از اعمال و عقاید درست او حمایت کنند.
12ـ دعای خیر
به منظور تقویت روحیه و اعتقادات مذهبی و قدردانی از فرزندان، والدین باید در فرصت های مناسب برای فرزندان خود دعای خیر کنند و از خدای بزرگ مسألت کنند که فرزندانشان را در تمام موارد یاری فرماید.
برخی از وظایف والدین در مرحله وزارت (هفت سال سوم)
1ـ جوانان را نسبت به مسائل مذهبی آگاه کنید و سعی نمائید که نسبت به اصول و مبانی اسلام اعتقاد درست پیدا کنند و احکام دینی عامل و مقتضیات مذهب را محترم بشمارند.
2ـ احساس مسئولیت را در جوانان بیدار و آنان را به قبول و انجام مسئولیت تشویق کنید.
3ـ جوان را در تعیین و شناخت هویت فرهنگی، مذهبی، ملی و آرمانی خود یاری کرده و تشویق کنید تا هویت فردی و واقعی و هم چنین هویتی که جامعه از او انتظار دارد بشناسند و درک کنند.
4ـ راه های صحیح زندگی مسالمت آمیز را به او نشان دهید.
5ـ کنترل و مراقبت کنیم تا جوانان به پوچ گرائی، نژاد پرستی، اعتیاد و مفاسد دیگر روی نیاورند.
6ـ جوانان را در انتخاب شغل و حرفه ای مناسب با علائق، استعدادها و امکاناتشان تشویق کنید.
7ـ جوانان را به ورزش و پرورش اندام سوق دهید.
8ـ اوقات بیکاری و فراغت جوانان را با ورزش، عبادت، گردش، مطالعه و امثال آن پر کنید.
9ـ مهارت های اجتماعی و آداب و رسوم مذهبی و متداول جامعه را به او بیاموزید.
10ـ جوانان را با اصول بهداشت و سلامت جسم و روان آشنا کنید و موجبات حفظ سلامت جسم و روان او را فراهم کنید.
11ـ در انجام فعالیت های اجتماعی و اداره خانه او را شریک و سهیم کنید.
12ـ در جوانی موجبات ازدواج ـ جوانان را ـ از هر جنسی که باشند ـ فراهم کنید.
[1] . اصولا تشکیل انجمن در مدارس برای ایجاد هماهنگی بین اولیاء و مربیان است. چان چه این هماهنگی در تربیت کودکان وجود نداشته باشد زحمات اولیاء و مربیان بی ثمر است.
یدالله جهانگرد – نحوه رفتار والدین با فرزندان