از مهم ترین ویژگی های رشد و تکامل عقلی در مرحله جوانی، ظهور استعدادهای خاص است از این رو، دوره جوانی را «مرحله ظهور استعدادها» می خوانند. میل انتخاب حرفه و هدف، هنگام رسیدن به دوره نوجوانی و بلوغ آشکار می شود. مراحل انتخاب شغل در سن های گوناگون از این قرار است:
1ـ مرحله انتخاب خیالی: هنگامی است که آرزوهای حرفه ای کودک، نا مشخص و غیر واقعی است و کودک می خواهد مشاغلی را دانسته باشد که بزرگسالان مخصوصاً والدینش انجام می دهند. این دوره تا یازده سالگی ادامه دارد.
2ـ مرحله انتخاب آزمایش: که از یازده تا هفده سالگی است. در این دوره، سلیقه شغلی ابتدا بر رغبت های فرد مبتنی است، سپس استعداد و شایستگی، اساس انتخاب شغل می شوند و سرانجام ارزش ها و آرمان های شخصی جانشین آن ها می شوند.
3ـ مرحله انتخاب واقعی: این دوره بعد از هفده سالگی آغاز می شود و نوجوان از روی هدف روشن و با استدلال، شغلی را بر مشاغل دیگر ترجیح می دهد.
جوان در انتخاب هدف زندگی و شغل آینده اش باید به عوامل زیر توجه کند:
1ـ خصایص روانی: هر فرد باید بر حسب چگونگی هوش، رغبت، شخصیت، ارزش ها و نیازهای خویش شغل انتخاب کند.
2ـ خصایص بدنی: در انتخاب شغل باید به ویژگی های جسمی خود از قبیل قد، وزن، بهداشت و سلامت عمومی، محاسن یا معایب بدنی خاص توجه کند.
3ـ تجارب شخصی: انسان در انتخاب شغل می تواند از تجارب شخصی از قبیل کیفیت تربیت آشنایی با شرایط حرفه کمک بگیرد.
4ـ وضع اجتماعی: وضع اجتماعی خانواده در رغبت شغلی نوجوان و جوان مؤثر است و نباید از آن غفلت کرد.
5ـ دوستان و خویشان: نوجوان در انتخاب حرفه از گرایش و نظر و شغل دوستان وخویشاوندانش متأثر می شود و بیشتر به شغلی تمایل دارد که آن ها از آن تعریف و تمجید می کنند؛ لذا جوان باید مواظب باشد که به طور صد در صد تحت تأثیر القاءات آن ها قرار نگیرد بلکه استعدادها و توانمندی ها و شرایط خاص خود را نیز لحاظ کند.
6ـ مطالعه: جوان باید درباره انواع گوناگون مشاغل مطالعه نماید و اطلاعات لازم را درباره آن ها کسب نماید.
7ـ بحث و گفتگو: جوان می تواند با بحث و گفتگو با صاحبان یا نمایندگان حرفه های مختلف، از جنبه های مختلف شغلی یک حرفه مطلع شود تا با دید باز و آگاهی کامل واردآن حرفه شود.
8ـ بازدید از کارگاهها: بسیار مناسب و به جا است که جوان از کارگارههای مختلف هنگام کار بازدید نماید تا با سختی ها، جذابیت ها و …. از نزدیک آشنا شود.
9ـ استفاده از فیلم: استفاده از فیلم یا سایر وسایل برای مشاهده چگونگی انجام گرفتن مهارت های شغل های گوناگون که در واقع یک نوع آموزش حرفه ای نیز خواهد بود، بسیار کار آمد و مفید است.
10ـ وضع عمومی: علاوه بر مسائل فوق، وضع مالی، جغرافیای محلی، دین و مذهب نیز در انتخاب شغل باید مورد توجه قرار گیرد.
11- آموزش عملی و کارآموزی: آموزش عملی در دوره ای کوتاه مدت (مثل تابستان) زیر نظر متخصص، زمینه و تجربه خوبی برای سنجش و تطبیق شغل با استعداد و علاقه است.
عباس آئینه چی – مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه