نویسنده: آیت الله سید محمد تقی مدرسی
مترجم: محمد تقدمی صابری

نگاهی به درونمایه و محورهای سوره ی نور
همانگونه که دیوار بلند، خانه، شرف و ارزشهای آدمی را نگاه می دارد، قوانین الهی در جامعه نیز، چنین اند.
خانواده همانند چراغدان است که نور فطرت و وحی را در برابر وزش طوفانهای شهوت و پلیدیهای هوای نفس در امان می دارد.
پرتوهای الهی، که از آسمان فرود آمدند، در خانه هایی جای گرفتند که خداوند چون نام او در آنها یاد شد، قدر و منزلت آن خانه ها را بالا بُرد.
موضوعات سوره ی نور، گرد این محور می گردند، امّا چگونه؟
(آیه 1) سوره، به خود سوره ی نور اشاره دارد که خداوند نزولش را بایسته ساخت و در آن، آیاتی روشن فرو فرستاد، با این هدف که مردمان را هشدار دهد. این سوره با آیات خود که دوراندیشی و قاطعیّت در آن موج می زند، از چندین راه، فطرت آدمی را نگاهبانی می کند:
اول: با واجب کردن حدّ زناکار و تهدید ضمنی به اینکه مرد و زن مؤمن، زنا نمی کنند. (آیات 2-3)
دوم: استحکام بخشیدن به خانواده در برابر تجاوزکاری فاسقان و واجب کردن حدّ قدف بر کسی که زن و مرد متأهل را به زنا متهم کند، بدون اینکه چهار شاهد ارایه کند. (آیات 4- 5)
سوم: با وضع حکم لعان میان زن و شوهر، آن هنگام که مرد، زن را به فحشا نسبت دهد، باید چهار سوگند یاد کند و در سوگند پنجم لعنت صورت می گیرد. (آیات 6-10)
قرآن بیماری شایعه پراکنی را بررسی می کند، که از نظر تاریخی بودن در پیرامون داستان افک یا هر شایعه ی باطل دیگری می گردد. (آیات 11-25)
قرآن اینگونه، جوّ آلوده موجود را پاکیزه می دارد، پس تهمت و شایعه نباید باشد. (افک، تهمتی دسته جمعی بود).
(آیه ی 26) به سازگاری اجتماعی میان مرد و زن پلید و زن و مرد پاک، اشاره دارد.
پس از آنکه آیات نخستینِ سوره، جوّ جامعه را از آلودگی زنا، تهمت و شایعه پراکنی پاک می دارد سیاق سخن به بیان «حرمت خانه» و «آزادی انسان در خانه» منتقل می شود. خداوند، انسانها را از ورود به خانه ها بازداشته، مگر پس از اینکه رخصت گیرند و بر اهل آن خانه سلام کنند، امّا اگر اجازه نیافتند باید برگردند، چه، بازگشت برای آنان سزاوارتر است لیک این رخصت، شامل اماکن عمومی و خانه های غیرمسکونی نمی شود. (آیات 27-29)
(آیات 30-31) ضرورت به کارگیری تقوای اجتماعی و جنسی در کردار و اعمال را سفارش کرده است و بر این بنیان مؤمنان را فرمان می دهد دیده فرو نهند و پاکدامنی ورزند.
در چارچوب پاسداری از خانواده، قرآن فرمان می راند تا راهها و مراکز عمومی را از گزند تیرهای شیطانی در امان نگاه داریم، همانگونه که بانوان را به این کار و نیز به حجاب و پوشش فرمان داده است.
هنگامی که دین توحیدی اسلام، درهای فساد را می بندد، دروازه ی ازدواج را می گشاید و بدان تشویق می کند و کسانی را که به زناشویی راه نمی یابند، فرمان می دهد، پاکدامنی بورزند. قرآن وضعیت بندگان و کنیزان را بررسی می کند و فرمان می دهد برای بندگانی که در آنان خیری می یابند، قرارداد کتبی بازخرید بنویسید. پروردگار می فرماید: کنیزکان خود را در صورتی که تمایل به پاکدامنی دارند، به زنا وادار مکنید. (آیات 32- 33)
برچه اساس مستحکمی، پایه های خانه ی پاک، برافراشته می شود؟ آیا این پایه ها بر اساس وحیی که بر آن خانه فرود می آید، برافراشته نمی شود؟ یا بر اساس یادی که از خدا، در آن خانه به آسمان می رود؟ آری، و از همین رو است که سوره ی نور، سوره ی خانواده است و نورِ خانه از پرتوهای وحیانی است و خانواده، چراغدانی است که در آن از نور وحی، چراغی است که درِ شیشه ای شفافی از مردان حقیقت بین یا مردان پرهیزگاری که نگاهبان خانواده اند، آن را فراگرفته است، این چراغ پرتوهایی از خورشید معرفت را می تاباند… خانه های نبوت، که خدا رخصت داد قدر و منزلت آنها رفعت یابد، دژهای متسحکمی برای وحی الهی در سطح امّت بودند، همانگونه که خانه، دژ ارزشها در سطح و اندازه ی خانواده است.
امتی که خاندان نبوت را گرامی ندارد، همانند خانواده ای است که به ارزشها اهمیتی نمی دهد، بدین سبب از گستره ی این امّت کاسته می گردد و ارزشهای آن به تاریکی شدیدی می گراید.
نور جامعه، از خاندان نبوت است و نور خانواده از پرتوی ارزشها و این دو نور از نور خدا گرفته می شوند. (آیات 34-40)
آسمانها و زمین از نور خدا روشن شده، آیا نمی نگری که هرچه در آسمانها و زمین است، خدا را تسبیح می گوید و پادشاهی از آنِ اوست و اوست که ابر را به آرامی می راند و صاعقه را می انگیزد و شب و روز را با هم جابجا می کند و اوست که هرجنبنده ای را ابتدا از آبی آفرید؟ آری؛ او همان پروردگاری است که آیاتی روشنگر فرود آورد و هر که را بخواهد به راه راست هدایت می کند. (آیات 41- 46)
سیاق سخن از رهگذر (آیات 47-54) جنبه های معنوی خانه ی رفیع را در برمی گیرد، سپس به موضوع اطاعت از خدا می پردازد که از مهمترین پایه های تربیت است. این آیات می گویند: ناگزیر باید در برابر حکم خدا و پیامبرش تسلیم شویم و به حق، خشنود باشیم، اگرچه به سود یا زیان ما باشد. قرآن پس از اینکه مؤمنان را به فضیلت فرمانبرداری از خدا متصف می کند، کسانی را به باد نکوهش می گیرد که ادّعای اطاعت از خدا را دارند و به آن سوگند یاد می کنند، لیک هنگامی که کار سخت می شود، می هراسند.
قرآن آنان را فرمان می دهد برای اینکه به هدایت برسند، از خدا و رسولش اطاعت کنند و یادآور می شود خداوند مؤمنان و نیکوکاران را وعده داده که آنها را در زمین جانشین خود قرار دهد. قرآن مؤمنان را به برپاداری نماز و پرداخت زکات و اطاعت از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمان می دهد و اینکه نباید از رحمت الهی، نومید گردند، اگر نه، کافرانی به شمار می آیند که می خواهند خدا را در زمین درمانده کنند. (آیات 55-57)
قرآن در (آیات 58-61) بار دیگر از حرمت خانواده سخن می گوید و فرمان می دهد از کودکان و خدمتکاران شرم کنیم. آنان نباید هنگام استراحت و در حالی که جامه های خود را بیرون آورده ایم، به خانه درآیند، مگر پس از اینکه رخصت بگیرند. قرآن از زنان کارافتاده، تکلیف پوشش و حجاب را برمی دارد، همانگونه که بر نابینا، لنگ و بیمار سخت نمی گیرد. همچنین از دیدگاه قرآن، مشکلی نیست که درخانه ی نزدیکان و یا دوستان غذا بخوریم. نیز قرآن فرمان می دهد هنگام واردشدن به خانه، سلام کنیم.
کلام وحی برخی آداب جامعه را بیان کرده، می گوید: هنگام بسیج شدن برای جنگ یا کارزاری شبیه به آن، نباید به خانه رویم، مگر پس از اجازه گرفتن از رهبری، قرآن ما را باز می دارد که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را آن گونه خطاب کنیم که برخی از ما دیگران را خطاب می کنند و پس از تمامی این گفتارها، کسانی را که دزدانه از نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) می گریزند، با بلا یا عذابی دردناک بیم می دهد. قرآن سخن خود را با یادآوری این نکته به پایان می برد که علم خدا مردمان را در برگرفته و او آنان را از کاری که انجام می داده اند، آگاه می کند. (آیات 62-64)
منبع مقاله :
مدرسی، سید محمدتقی؛ (1386)، سوره های قرآن: درونمایه ها و محورها، ترجمه: محمد تقدمی صابری، مشهد: مؤسسه چاپ آستان قدس رضوی، چاپ اول.