چه راه‎هایی برای جلوگیری از دین گریزی جوانان پیشنهاد می‎کنید؟

میل فطری به دین در تمام انسانها وجود دارد و جوانان ما نیز از این قاعده مستثنی نیستند و جای خوشحالی دارد که طبق آمار، نوجوانان تهران در کل، ارزش دینی را به عنوان اولین ارزش در میان شش مقوله ارزش انتخاب کرده‎اند و رتبه دوم تا ششم به ترتیب مختص ارزشهای اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، زیبائی و نظری است.[1] قبل از ورود به بحث باید ابتدا علل دین گریزی جوانان را بشناسیم.
دین گریزی می‎تواند از نقص در آموزش دینی، کمبودهای خانواده و مدرسه، ناکار آمدی مبلغان دینی، سوء استفاده برخی دولت مردان از موقعیت خود در جمهوری اسلامی و فساد اجتماعی ناشی شود. لذا راه حل هایی در مقابل این مشکلات ارائه می‎شود.

الف: راه حلهای آموزشی :
1. ارائه مفاهیم دینی باید در قالب نو و جذاب و به زبان روز مطرح شوند.
اگر کودکان را دائماً در معرض آموزشها و توصیه‎های تکراری و یکنواخت مفاهیم دینی قرار دهیم و پیوسته آنها را از این گونه تعالیم اشباع سازیم تا حدی که همه مفاهیم دینی برای آنها یکنواخت و عادی جلوه‎گر شود دیگر انگیزه و تحرک و شوق درونی برای دریافت بینش و احساس دینی در خود نخواهند داشت. بنابراین باید ذهن کودک را همواره در هاله‎ای از نیاز، سؤال و تشنگی نگاه داشت، تا آنها به میل درونی و به تبع اصل «تعادل جویی» مشخصاً با حرص و ولع و شوق و اشتیاق به دنبال آن بگردند.[2] 2. ارائه مفاهیم دینی باید غیر مستقیم باشد.
در ارائه پیامها و طرحها و مفاهیم و ارزشهای تربیتی باید به گونه‎ای رفتار شود که کودک با شوق و اشتیاق، با کنجکاوی و تجسس، با میل و اراده و با نیاز و عشق به آن گرایش یابد. هرگز نباید پیام را هر چند که ارزش مطلق و گوهری ناب باشد به طور مستقیم در اختیار جوان یا نوجوان قرار داد. باید اجازه داد تا او کشف کند، تصاحب کند، اختراع کند، بیافریند و این مهم موقعی حاصل می‎شود که ما همان مفاهیم آشنا و عادی را به صورتی نو و تازه در موقعیتی مبهم و تحریک کننده قرار دهیم.[3] 3. روابط آموزش مذهبی باید براساس انس و الفت، دوستی و محبت، اطلاع و آگاهی و استدلال منطقی صورت گیرد.[4] 4. مسائل مذهبی باید متناسب با دوره جوانی مطرح شود.
5. فلسفه اصول عبادی برای جوان مطرح شود.[5] 6. عبور دادن منطقی جوانان از احساسات خام مذهبی به بینش مذهبی تثبیت شده که با تعقل و تفکر همراه باشد.
7. ارائه کردن دین در قالبهای تنگ و نارسای فکر بشری و تفسیرهای غیرواقعی، موجب آسیب اساسی به دین و دینداری می‎شود.[6] 8. اگر فهم و ارائه دین در مقام انکار نیازهای طبیعی و ضروری زندگی بشر برآید این فهم آسیب زاست.[7] 9. مطالب دینی باید به تدریج و متناسب با قدرت فهم مخاطب ارائه شود تا موجب دلزدگی نشود.[8] 10. لزوم آسان گرفتن در هدایت و تربیت.
11. عقاید خرافی، غلو آمیز، بی‎معنا و سست که به دین بسته شده باید حذف شوند.
12. ارائه مفاهیم دینی بر پایه منطق و استدلال بدون تحکم و زور. بسیاری هستند در موقعی که می‎خواهند مثلاً عقاید اسلامی را برای جوانان مطرح کنند می‎خواهند به جای آنان انتخاب کنند در حالی که این اشتباه است من باید مسائل را منطقی مطرح کنم جوان باید خودش انتخابگر باشد.[9] 13. آموزشها باید در حدی باشد که جوان را در مقابل شبهات واکسینه کند و او توانایی دفاع از عقاید خود را داشته باشد زیرا ضعف دفاع از دین و شکست در بحث ناچار جوان را تسلیم رأی مخالف می‎کند.[10] 14. دور نگه داشتن جوان از شبهات یا اگر درگیر شبهات می‎شود باید جواب آن هم ارائه شود.[11] 15. باید از سخت گرفتن و احتیاطها و حرام کردنهای بی‌مورد پرهیز کرد. ما اگر مدام مسائل مختلف را به خاطر لوازمی که ممکن است داشته باشد احتیاطاً بگوئیم حرام است روش درستی نیست. زیرا در این جا واقعا احتیاط در ترک احتیاط است، اگر جوان از احتیاط کاری‌های زیاد ما خسته شد بند از زیر بار می‌کشد.[12] 16. یافتن کوتاهترین راه؛ مؤثرترین روش و پایدارترین اثر تربیتی در شریطی فراهم می‌آید که از قبل هیچ شرطی وجود نداشته باشد، هیچ قالبی ساخته نشده و هیچ برنامه تحمیلی و اقدام تصنعی صورت نگرفته باشد.[13] 17. توجه به راهها و ابعاد تهاجم فرهنگی.
18. توجه به اصل زمان شناسی؛ در نامه امیرالمومنین-علیه السلام- به امام حسن- می خوانیم: فرزندانتان را به آداب و رسوم زمان خود مجبور نکنید چرا که آنها در زمان دیگری غیر زمان شما آفریده شده اند.
19. استفاده از ابزارهای عملی و علمی. مثلاً استفاده از یافته های روان شناسی و علوم تربیتی و ابزارهای هنری.
20. توجه به آمادگی نسل جوان که امیرالمومنین-علیه السلام- فرمودند: قلب جوان مثل زمین مساعد و بکر آماده قبول پیامهای تربیتی است.

ب. راه‌حلهای خانوادگی :
یکی از بزرگترین مشکلات این است که خانواده‌ها آموزش وپرورش اخلاقی فرزندان خود را به جامعه واگذار کرده و از مسئولیت شانه خالی کرده‌اند و فرزندان را در این مسأله رها کرده‌اند. لذا این راه‌ حلها پیشنهاد می‌شود :
1. والدین باید طرح و برنامه برای تربیت مذهبی داشته باشند.[14] 2. ضروری است والدین آگاهی‌های مذهبی و روانشناسی برخورد با کودک را یاد بگیرند.[15] 3. لازم است والدین مذهبی انتقادپذیر باشند و از تحکم و زورگویی به جوان پرهیز کنند.[16] 4. برنامه نیایش در خانواده‌ها وجود داشته باشد.[17] 5. والدین مذهبی نباید جوان را به خاطر عمل نادرستش شدیداً سرزنش کنند.[18]

«زیرا بسیاری از کارهای جوانان ناشی از شورو هیجان دوران جوانی است پس نباید عمل آنها را فوراً حمل بر شرارت نمود. لذا باید جو اعتماد و خوش بینی به جوان وجود داشته باشد».[19] 6. والدین مذهبی باید محبت خود را به فرزندان ابراز کنند.
7. خود والدین مذهبی باید در خانه با یکدیگر تفاهم داشته باشند و احترام یکدیگر را حفظ کنند و الگوی مناسبی برای فرزندان باشند.
8. پرهیز از روشهای آمرانه و تحکم آمیز برای پذیرش عقیده.[20] 9. در ارتباط با جوان از افراط در عبادت باید پرهیز کرد.[21] 10. والدین مذهبی تفریح خانوادگی را همراه فرزندان خود جدی بگیرند و فاصله خود را با فرزندان کم کنند.

ج. راه حلهایی برای تربیت دینی در مدارس :
1. سرمایه گذاری بیشتر دولت و آموزش و پرورش برای بازنویسی کتب دینی در قالبهای جذاب و هنری.
2. جذب و پرورش معلمان دلسوز و توانمند در دروس دینی.
3. ارائه درس دینی در کنار اردوها و برنامه‌های جذاب.
4. مشارکت دادن جوانان در کارهای دسته جمعی، گردشهای علمی، تفریحی، تحقیقات و مطالعات گروهی با صبغه مذهبی.[22]

د. راه‌حلهایی چند برای مبلغان دینی :
1. لازم است روحانیون حرفهایشان با عملشان یکی باشد و از دنیاطلبی دوری کنند. زیرا جوان به اقتضای طبعش که آرمانگرا و عدالت خواه است بیش از هر قشر دیگری مراقب وضع زندگی روحانیون محترم است.[23] 2. مبلغان و بزرگان دینی از اختلاف و چند دستگی دوری کنند.
زیرا جوان اگر دریابد که بین داعیان مذهب اختلاف و درگیری است اگر چه آنان برای این اختلاف محملی بسازند برای جوانان پذیرفتنی نیست.[24] 3. روحانیون باید ویژگی‌ها، روحیات و نیازهای جوان را بشناسند و به مقتضای آن تبلیغ کنند.[25]

هـ . راه حلهایی مربوط به دولتمردان :
1. دولتمردان اسلامی در عدالت اجتماعی و برآوردن آن تلاش کنند.
2. حاکمان نظام اسلامی اجازه ندهند که از شعائر مذهبی استفاده ابزاری شود.
3. دولتمردان بکوشند که حقوق شهروندان رعایت شود و به آنان ستم و اجحافی نشود .
4. فضای انتقاد سالم را درجامعه فراهم کنند.
و. راه حلهای اجتماعی:
1. فضای اعتماد و خوش بینی در جامعه نسبت به جوانان وجود داشته باشد.
2. از انتشار افکار متضاد و پراکنده که باعث تحیر و سرگردانی جوان می‌شود جلوگیری شود، ‌یا این که برای هر کدام جوابی قانع کننده ارائه گردد (توسط کتابهای خوب و اساتید خوب).
3. با روشهای علمی و آزمون شده درجهت گسترش ارزشهای الاهی و انسانی در جامعه تلاش کنند.
4. با فراهم نمودن فضای گفتگو و مباحثات علمی بخصوص در دانشگاهها و مراکز علمی بستر مناسب تعامل دین وعلم را گسترش وعمق بخشند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. جوانان و مشکلات فکری . مجموعه سخنرانی در سمینار وحدت حوزه و دانشگاه . نشر خرم .
2. دلشاد تهرانی . مصطفی . رهزنان دینی . آسیب شناسی دین و دینداری در نهج البلاغه . انتشارات دریا . چ اول . 1379 .
3. زهادت . عبدالمجید . تعلیم و تربیت در نهج البلاغه . دفتر تبلیغات اسلامی . 1379 .
4. دلشاد تهرانی . مصطفی . مبانی تربیت در نهج البلاغه . انتشارات دریا . 1379 .
5. کریم . عبدالعظیم . تربیت طبیعی در مقابل تربیت عاریه ای . انجمن اولیا و مربیان . 1375 .
6. آیت الله مصباح یزدی . تهاجم فرهنگی . انتشارات موسسه امام خمینی .
7. اکبری . ابوالقاسم . مشکلات نوجوانی و جوانی . نشر ساوالان .

پی نوشت ها:
[1] . گیلک . عبدالامیر . مجموعه مقالات سومین سمپوزیوم (جایگاه ترتبیت نوجوانان و جوانان در آموزش و پرورش) . ص 202. ناشر : دبیرخانه سمپوزیوم . چاپ اول . 1373 .
[2] . کریمی . عبدالعظیم . رویکرد نمادین به تربیت دینی ، با تأکید بر روشهای اکتشافی . ص 123 و 124 . انتشارات قدیانی . چاپ دوم . 1378 .
[3] . همان . ص 127 .
[4] . خدا یاری فرد . محمد . مسائل نوجوانان و جوانان . انتشارات انجمن اولیا و مربیان . چاپ سوم . 1373 .
[5] . همان .
[6] . دلشاد تهرانی . مصطفی . رهزنان دین ، آسیب شناسی دین و دینداری در نهج البلاغه . انتشارات دریا . چاپ اول . 1379.
[7] . همان .
[8] . همان .
[9]. مکارم شیرازی . ناصر . جوان و مشکلات فکری . مجموعه سخنرانیها در سمینار وحدت حوزه و دانشگاه . نشر خرم . چاپ اول . 1370 .
[10] . قائمی . علی . دنیای جوان . ص 192 . انتشارات سازمان ملی جوانان . چاپ دوم . 1381 .
[11] . همان . ص 82 .
[12] . حائری شیرازی . محی الدین . جوان و مشکلات فکری . مجموعه سخنرانی در سمینار وحدت حوزه و دانشگاه . ص119 . نشر خرم . چاپ اول . 1375 .
[13] . همان . ص 136 .
[14] . زرهانی . سید احمد و تاجیک اسماعیلی . عزیزالله . نگاهی به نقشهای تربیتی خانه و مدرسه . انتشارت انجمن اولیا و مربیان . چاپ چهارم . 1380 .
[15] . همان .
[16] . همان .
[17] . همان .
[18] . همان .
[19] . پور علی فرد . محمد مهدی . نکته‌ای درباره روش تربیت دینی نسل جوان و نوجوان . ج 1 . ص 31 . انتشارات شاکر . چاپ اول . 1376 .
[20] . ایازی . محمد علی . زمینه‌های دین آوری و دین گریزی از دیدگاه قرآن . ص 84 . گلستان قرآن .
[21] . مجموعه مقالات سومین سمپوزیوم . جایگاه تربیت نوجوانان و جوانان در آموزش و پرورش . همان . ص 57 و 58 .
[22] . همان .
[23] . همان .
[24] . جوانان و مشکلات فکری . همان . ص 192 .
[25] . همان . ص136 .