با هر کس رفاقت می‌کنم در آخر به ضد من به پایان می‌رسد و مرا گرفتار می‌کند لطفاً مرا راهنمایی کنید؟
دوستی و دوست‌یابی موضوعی است که توجه به آن راه سعادت را برای انسان هموار می‌کند و بی‌توجهی بدان باعث وارد شدن خسارت و پشیمانی می‌گردد. انتخاب آنانی که شایسته دوستی باشند و لیاقت همراهی و همدلی با انسان را داشته باشند، دارای چند مرحله است، با هم این مراحل را با رعایت اختصار مرور می‌کنیم:
اول: انتخاب
مسأله بسیار مهم در موضوع دوستی انتخاب دوستان شایسته است. به همان اندازه که اصل دوستی و داشتن دوست در زندگی مهم و ضروری است، معیارهای انتخاب دوست نیز از اهمیت به سزایی برخوردار است؛ چرا که با هر کس نمی‌توان طرح دوستی ریخت. دوستی بایستی بر اساس «معیار و ملاک صحیح» استوار باشد. دوستی‌های بی بنیاد و تصادفی پایان خوبی ندارد. تنها دوستی‌هایی پایدار می‌ماند و می‌تواند انسان را از انزوا، پوچی و سردرگمی در زندگی نجات دهد که با انگیزه الهی و رعایت اصول و معیارهای اسلامی انجام شده باشد؛ وگرنه چه بسا دوستانی که مایه بدبختی انسان در دنیا و آخرت خواهند شد. «الأخلاءُ یومئذٍ بعضهم لبعضٍ عدو»[1] در قیامت همه دوستان دشمنان یکدیگرند؛ مگر متقین.
نکته:افراط و تفریط در دوست‌یابی
بعضی با توجه به تأثیرات دوست در انسان یک نوع ترس و بدگمانی در خود ایجاد کرده و با کسی دوست نمی‌شوند و حالت انزوا را پیشه خود قرار می‌دهند؛ اما عده دیگری بدون حساب و کتاب با هرکس دوست می‌شوند. این دو روش هر دو اشتباه است. بایستی برای رهایی از این دو پرتگاه، دوستانی را انتخاب کنیم که دارای ملاک‌های دوستی باشند.
دوم: ملاک دوستی از نظر اسلام
دوست خوب از نظر اسلام دارای چه ویژگی‌هایی است و اسلام برای یک دوست خوب چه خصوصیاتی را معرفی می‌کند؟ برخی ویژگی‌هایی که اسلام معرفی می‌کند عبارتند از:
1. ایمان و تقوا: پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: حواریون به عیسی گفتند: یا روح الله با چه کسی همنشین شویم؟ فرمود: با کسی که دیدارش شما را به یاد خدا اندازد و گفتارش، علم شما را زیاد کند و کردارش شما را به آخرت مشتاق کند.[2]
2. عاقل و با درایت: امام علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: بیشترین خیر و خوبی در همنشینی با صاحبان خرد و اندیشه است.[3]
برخی از خصوصیات دوست عاقل عبارتند از: سرّ نگهدار و عیب پوش است، دفاع از دوست و آبروی او می‌کند، راهنما و هدایت‌گر است، عاقبت اندیش است آیینه دوست است و عیوب او را به خودش می‌گوید.
3. دستگیر:
دوست آن باشد که گیرد دست دوست
در پریشان حالی و درماندگی
در برخی روایات آمده که دوست حقیقی کسی است که در موقع احتیاج و نیاز، تو را تنها نگذارد.[4]
4. خوش خلق: اخلاق نیکو، صفات آراسته، عطوفت و مهربانی و… از مصادیق خوش خلقی هستند.
برای مطالعه بیشتر در مورد ملاک‌های دوست خوب کتاب‌های زیر را پیشنهاد می‌کنیم:
مهاجرانی، عزت. دوستی و دوست‌یابی از دیدگاه حضرت علی علیه السّلام. نشر عابد. 1379.
بهرامی، غلامرضا. آیین دوست‌یابی. نشر مجمع الذخائر اسلامی قم. 1379.
سوم: آزمایش
قدم بعدی در راه انتخاب دوستان نمونه، آزمایش است. انسان عاقل کاری را بدون تفکر، برنامه ریزی و آزمایش انجام نمی‌دهد و در هر کاری عاقبت آن را می‌سنجد و مراقب است که ضرری متوجه او نباشد. در عرصهْ دوستی هم بایستی از راه آزمایش وارد شد. امام علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند:«لا تثقْ بالصدیقِ قبلَ الخُبره»[5] تا دوست را آزمایش نکرده‌ای به او اطمینان مکن.
قدم اول و دوم؛ یعنی دانستن معیارها در انتخاب دوست و یافتن آنها در ظاهر افراد، کافی نیست؛ بلکه برای اطمینان از پایبندی فرد به این معیارها نیاز به آزمایش او است.
راه‌های آزمایش
الف) مسافرت: یکی از راه‌های شناخت اطرافیان همسفر شدن با آنها است. در سفر انسان به راحتی با رفتار و اخلاق دیگران به خوبی آشنا می‌شود. امام معصوم ـ علیه السّلام ـ در این زمینه می‌فرماید:«سفر کردن یکی از راه‌های آزمودن دوست است.»[6]
ب) داشتن سه ویژگی: پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: دوست خود را با سه ویژگی امتحان کن، اگر از آن سه ویژگی برخوردار بود، پس او دوست راستین تو است وگرنه تنها دوست خوشی‌ها است.
ـ از او مالی بخواهی.
ـ مالی را به او به امانت بسپاری.
ـ از او بخواهی برای رفع مشکلی با تو همکاری کند.[7]
این بود گوشه‌ای از راه‌هایی که می‌توان با آن دوست حقیقی را یافت.
چهارم: پایداری در دوستی
برای پایدار شدن دوستی لازم است به نکاتی توجه کنیم، برخی از این نکات عبارتند از:
1. رعایت حقوق دوست مانند: راز داری، دعا برای او، همدردی و برآوردن حاجات او و چشم پوشی از اشتباهات احتمالی.
2. ابراز محبت مثل: سلام و احوالپرسی گرم و خوشرویی، فروتنی و تواضع، هدیه و سوغات دادن و باخبر شدن از حال او. امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: وقتی کسی را دوست داری به او خبر ده، همانا این کار موجب ثبات بیشتر بین شما خواهد شد.[8]
3. کنترل زبان و دوری از مسخره کردن و حسادت.
4. رعایت شخصیت یکدیگر و دوری از افراط و تفریط در دوستی.
5. اعتدال در شوخی نسبت به همدیگر.
پنجم: حدود دوستی
دو فرد پاکدل و با فضیلت که صمیمانه رفیق و محرم یکدیگر شده‌اند و در کمال خلوص و صفا باهم رفتار می‌کنند، اگر عاقبت اندیش و دور نگر باشند به این نکته توجه می‌کنند که گاه پیش آمدها رشته دوستی‌ها را سست و یا قطع می‌کند. بنابراین دوستان همدل بایستی همواره از زیاده‌روی بپرهیزند و بی‌حساب به یکدیگر اعتماد نکنند. حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرمایند: با دوست خود در دوستی از اندازه تجاوز مکن؛ مبادا روزی دشمنت شود و با دشمنت هم در دشمنی اندازه نگهدار، شاید روزی دوست تو گردد.[9]
کوتاه سخن آن که: با توجه به اهمیت دوست‌یابی و تأثیر آن در زندگی، برای موفقیت در این راه و انتخاب دوستانی شایسته و بایسته، پنج گام معرفی شد:
پی بردن به اهمیت انتخاب و دانستن ملاک‌ها ـ یافتن دوست بر اساس ملاک‌هاـ آزمایش ـ پایداری ـ حد نگهداشتن.
چند نکته کلیدی در گزینش دوست
– کسی را که می خواهی برگزینی برای دوستی به دوستان او هم توجه کنید که دوستان معرف شخص اند.
– در ابتدا اعتماد صددرصد نکن.
– درباره دوستی بادیگران با نزدیکان مورد اعتماد خود مشورت کن.
پی نوشت ها:
[1] . زخرف/67.
[2] . کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج3.
[3] . محمدی ری شهری، محمد. میزان الحکمه، انتشارات دارالحدیث، 1372، ج5. ص301. ح10224.
[4] . همان. ح10243.
[5] . همان. ص311. ح10317.
[6] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، المکتبه الاسلامیه. 1395هـ ق، ج78، ص10.
[7] . محمدی ری شهری، محمد. میزان الحکمه، انتشارات دارالحدیث. 1372، ج5. ص312، ح10322.
[8] . حر عاملی. محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج2. ص110.
[9] . ر.ک: شرفی، محمدرضا. جوان و نیروی چهارم. تهران، انتشارات سروش. 1380. ص89
