در شرایط کنونی انسان باید چگونه دوستی داشته باشد و وظیفه او در مقابل سایر دوستانش چه می باشد دوست دارم از قرآن و نهج البلاغه مرا راهنمایی کنید و یک شعر هم داشته باشد.

در ابتدای پاسخ پرداختن به دو مساله نیکو است:
اول آنکه به دست آوردن مهارت ارتباط و برخورد با دیگران، برای رشد و تکامل انسان ضروری است. در روایاتی که از معصومین ـ علیهم السلام ـ به ما رسیده است ما را تشویق به داشتن دوست می کنند. امام علی ـ علیه السلام ـ در نهج البلاغه می فرمایند: عاجز ترین مردم کسی است که در به دست آوردن دوست ناتوان باشد و عاجزتر از او کسی است که دوستانش را از دست بدهد.[1] مساله بعدی در بحث دوستی انتخاب دوستان شایسته می باشد، به همان اندازه که اصل دوستی و داشتن دوست در زندگی مهم و ضروری است، معیارها و ملاک های انتخاب دوست نیز دارای اهمیت و ضرورت است، زیرا با هر کسی نمی توان طرح دوستی ریخت. در این باره هم امیرالمومنین علی ـ علیه السلام ـ می فرمایند: دین هر شخصی از دوستش تاثیر می‌پذیرد پس هر کدام از شما باید دقت کنید با چه کسی طرح دوستی می‌ریزید.[2] دوستی باید بر اساس معیار و ملاک صحیح استوار باشد. دوستی های بی بنیاد و تصادفی پایان خوبی ندارند. تنها دوستی هایی پایدار می‌ماند و می تواند انسان را از پوچی و سردرگمی در زندگی نجات دهد که با اهداف اسلامی و رعایت اصول الهی شکل گرفته باشد. در غیر این صورت بسیارند دوستانی که مایه بدبختی انسان در دنیا و آخرت خواهند شد.
قرآن کریم در این باره می فرماید: « الاخلاء یومئذ بعضهم لبعض عدو الا المتقین»[3] در آن روز آنان که بودند دوست
عمل ها و رفتارشان چون عدو است.
به جز اندکی خلق پرهیزکار
که هستند در دوستی پایدار[4] دوست خوب در دنیای امروز هدیه ای بسیار گرانبها است. دوست خوبی گنجی است که برای به دست آوردن آن باید تلاش بسیار نمود. حال وقت آن است که بدانیم دوستان مناسب خود را با چه معیارهایی انتخاب کنیم.
ویژگی های دوست خوب از نظر اسلام:
1. با ایمان و تقوا: «واصبر نفسک مع الذین یدعون ربهم بالغداوه و العشی یریدون وجهه»[5] شکیبا همی باش و بس مهربان
به قومی که خوانند رب جهان
خدا را بخوانند هر صبح و شب
نمایند قرب خدا را طلب
از آن قوم هرگز اطاعت مکن
که غافل بگشتند از بیخ و بن[6] 2. غافل و خردمند: امام علی ـ علیه السلام ـ «بیشترین خیر و خوبی در همنشینی با افراد با خرد و آگاه است»[7] عاقبت اندیشی به زحمت نینداختن دیگران، راز داری، عیب پوشی، هدایت گری و دفاع از آبروی دوست، از ویژگی های دوست خردمند است.
3. ثابت و پایدار در دوستی: «دوست آن باشد که گیرد دست دوست              در پریشان حالی و درماندگی»
دوست خوب یار همیشگی انسان و یار خوشی ها و سختی ها است. دوست خوب دستگیر دیگران است. امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ در توصیه ای به یکی از اصحابشان فرمودند: با آنکس رفاقت کند که اگر از او خواسته ای داشتی تو را ناامید نکند و دستت را رد نکند.»[8] 4. راهنما و هدایت گر: «دوست حقیقی او است که تو را هنگام عیب نصیحت و هنگام غیب حفظ کند و تو را بر خودش ترجیح دهد»[9] دوست خوب علاوه بر اینکه با ایمان و درستکار است با زبان و رفتارش انسان را به خوبی ها هدایت می کند.
با چه کسانی نباید دوست شد؟!
ستم پیشگان از گناهان پست
به دندان بگیرند خود پشت دست
بگویند ای کاش ما از رسول
نمودیم دین خدا را قبول
بیایند در گفتگو و سخن
بگویند ای وای من، کاش من
نبودم همی دوست با فاسقین
نبودی فلان کس مرا همنشین
بدیدیم راهی که راه خدا است
ولی کرد گمراهم از راه راست
بلی دوستی با شیاطین پست
فقط مایه‌ گمراهی بود و هست.[10] درکلام نورانی معصومین ـ علیهم السلام ـ سفارش شده که از دوستی با برخی از افراد دوری کنید. در این قسمت به یک مورد اشاره می کنیم:
امام زین العابدین ـ علیه السلام ـ به یکی از فرزندان خود فرمودند: فرزند، مراقب چهار گروه از مردم باشد و با آنها همنشینی و رفاقت و گفتگو مکن. فرزند سوال کرد: پدر آنها چه کسانی هستند؟ فرمودند: بر تو باد که از همنشینی با دروغگو، پرهیز کنی زیرا او به منزله سراب است و حقایق را وارونه جلوه می دهد. دور را نزدیک و نزدیک را دور نشان می دهد بر تو باد که با فاسق مصاحبت نکنی، زیرا او را به یک وعده غذا و یا کمتر تو را می فروشد، بر تو باید که از شخص بخیل دوری کنی، زیرا او در شدیدترین مواقع حاجت، تو را محروم و خوار می نماید و بر تو باد که از رفاقت با احمق بپرهیزی، زیرا او می خواهد به تو سود برساند، در عوض زیان می رساند و نیز از همنشینی با کسی که با نزدیکان خود قطع رابطه کرد (قاطع رحم) بر حذر باشد زیرا او را در کتاب خدا ملعون یافتم.[11] ممکن است این سوال به ذهن برسد که با وجود داشتن معیارهای دوست خوب داشتن و دانستن خصوصیات کسانیکه نباید با آنها دوستی کرد،‌ ما دوست خوب را از کجا بشناسیم و از کجا بدانیم کسی دارای این صفات است یا نه؟
باز هم برای گرفتن جواب به سراغ ائمه ـ علیهم السلام ـ می رویم: حضرت علی ـ علیه السلام ـ فرمودند: تا قبل از اینکه دوستی را آزمایش کنی، به او اطیمنان مکن.[12] آری: انسان باید به دیگران محبت کند اما هر کسی لایق اعتماد و اطمینان صد در صد نیست، تنها کسانی شایستگی دوستی مخصوص را دارند که از آزمایش سربلند بیرون آیند و بهتر است که انسان رازها و اسرار خود را تنها به دوستان آزمایش شده بگوید تا دچار مشکلات نشود.
در قسمت دوم پرسش خواستید بدانید وظایف انسان در مقابل دوستان خود چیست. این هم نکته مهمی است که بدان توجه کرده اید ما در مقابل دوستان خود وظایفی داریم و باید به آنها عمل کنیم. در اینجا به برخی از آن وظایف اشاره می کنیم:
1. محبت کردن و خوشرویی.
2. دید و بازدید و با خبر شدن از یکدیگر.
3. خوش گمان بودن.
4. رازداری و حفظ آبرو.
5. گذشت و چشم پوشی از اشتباهات.
6. از خود گذشتن و یاری دوستان در مواقع حساس.
7. دعا برای یکدیگر.

پی نوشت ها:
[1] . دشتی، محمد، المعجم الفهرس، لالفاظ نهچ البلاغه، قم، موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین ـ علیه السلام ـ ، 13780، ص 190.
[2] . محمدی ری شهری، محمد،‌ میزان الحکمه، قم،‌ دارالحدیث، 1416، ج 2،‌ ص 1582، حدیث 10221.
[3] . زخرف/67.
[4] . کهف/28.
[5] . امید مجد، ترجمه منظوم قرآن کریم، ص 494.
[6] . همان، ص 297.
[7] . محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، قم،‌ دارالحدیث، 1416، ج 2، ص 1584، حدیث 10224.
[8] . پیشین، حدیث 1043.
[9] . همان،‌ حدیث 10310.
[10] . ترجمه منظوم ایات 27 تا 28، سوره فرقان، ترجمه منظوم، قرآن کریم، امید مجد، ص 362.
[11] . مطهری، احمد، رابطه دوستی و محبت، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ چهارم، 1375، ص 69.
[12] . محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، قم، دارالحدیث، 1416، ج 2،‌ ص 1589، حدیث 10317.