به علم روانشناسی و علوم تربیتی علاقه دارم. تعدادی از اصطلاحات آن ها را (50 واژه) شرح دهید.
تصور کنید فردی که تحصیلات غیرپزشکی دارد برود و تعدادی کتاب داروشناسی تهیه کند اسم داروها را از آن کتاب یاد بگیرد که چه دارویی برای چه بیماری ای قابل استفاده است. این اطلاعات اگر چه مفید و خوب است ولی هیچ گاه این فرد که اطلاعات خوب دارویی دارد به عنوان پزشک شناخته نمی شود. چون پزشکی فراتر از آشنایی با چند دارو است و قسمت عمده‌آن بر می گردد به شناسایی بیماری و… به عنوان مثال تفکیک سردردها از هم دیگر با توجه به نشانه ها و علائم هر بیماری تنها از تخصص پزشکی بر می آید که سال های متمادی دروس مرتبط با آن را گذارنده. لذا او می داند این سردرد با سردرد دیگر فرق دارد و داروی خاص خود را می طلبد یا به عنوان مثال فردی که الان دارویی دیگر مصرف می کند نمی توان فلان دارو را تجویز کرد، چون اثر آن را خنثی می کند و یا برعکس باعث تشدید بیماری می شود و غیره.
علم روان شناسی دارای شاخه های متعددی است و نیاز است که کتاب های مربوط به آن رشته خوانده شود تا با صاحب نظران و دیدگاه های آنها که مبتنی بر سال ها تدریس، تحقیق، کار میدانی، آزمایشگاهی است آشنا شد. بنابراین صرف حفظ کردن چند واژه روان شناسی کافی نیست. لذا بهتر است ابتدا با کتاب هایی که درباره روان شناسی عمومی نوشته شده آشنا شوید.[1]
به نظر می‌رسد که شما به دلیل تمایل خود به علم روانشناسی، می‌خواهید در باره این علم اطلاعات بیشتر داشته باشید. ولی باید توجه داشته باشید که با شرح دادن تعدادی از اصطلاحات این علم، شما اطلاعات قانع کننده و رضایت بخشی به دست نمی‌آورید. به جای شرح واژه‌ها، شاخه‌ها یا گرایش‌های این علم را برای شما توضیح می‌دهیم تا شما بیشتر با این علم آشنا شوید. در واقع با مجزا کردن این شاخه‌ها کاربردهای مختلف روانشناسی نیز مشخص می‌شود.
شاخه‌ها و کاربردهای روانشناسی
روانشناسی یک علم است که دارای چندین گرایش یا شاخه است و هر کدام از شاخه‌ها کاربرد خاص خود را دارند.
1. روانشناسی بالینی
روانشناسی بالینی به تشخیص و درمان بیماری‌ها و اختلالات روانی می‌پردازد. کسانی که در این گرایش تخصص دارند افراد مبتلا به اضطراب، افسردگی، وسواس، هیستری و تنیدگی را درمان می‌کنند با استفاده از تخصص خود به بیماران کمک می‌کنند. انواع روش‌های درمانی در این شاخه مورد بحث قرار میگیرند و کارآیی هر کدام از روش‌های درمانی به صورت تجربی آزموده می‌شوند.
2. روانشناسی اجتماعی
روانشناسی اجتماعی اثرات حضور دیگران را بر فرد بررسی می‌کند. روشن است که تأثیر دیگران بر فرد مستلزم روابط متقابل با دیگران است. بنابراین روانشناسی اجتماعی علم رفتار متقابل بین انسان‌ها یا علم مطالعه تعامل و ارتباط با دیگران است[2].
در روانشناسی اجتماعی اثر فرد بر جمع و اثر جمع بر فرد بررسی می‌شود. لذا مسائلی مثل جاذبه میان فردی، تبلیغات، پویایی گروه، نفوذ یک فرد در دیگران، رهبری و مدیریت، اطاعت و فرمانبری، ارزش‌های اخلاقی، پرخاشگری و … بررسی می‌شوند. این شاخه روانشناسی با جامعه شناسی ارتباط نزدیک دارد.
3. روانشناسی مرضی
روانشناسی مرضی علم مطالعه اختلالات و ناهنجاری‌های روانی است. در این علم بیماری‌های روانی شناخته می‌شوند. این شناخت مستلزم دسته بندی بیماری‌ها، شناخت علائم آنها و بررسی علل آنهاست. کسی در این شاخه از روانشناسی تخصص دارد به خوبی می‌داند که چند نوع بیماری روانی داریم، علایم هر کدام چیست و چه عواملی باعث این‌بیماری‌ها می‌شوند. این شاخه روانشناسی با روان‌پزشکی قرابت نزدیک دارد.
4. روانشناسی تربیتی
این شاخه از روانشناسی اصول و قوانین را روانشناسی را در مسائل آموزش و یادگیری به کار می‌گیرد. در این علم روش‌های بهتر یادگیری، کارکرد حافظه، مسائل مربوط به روش‌های تدریس، مدیریت کلاس، انگیزه تحصیلی و سازگار کردن سطح کتب درسی با توانایی ذهنی دانش‌آموزان می‌پردازد. پس کاربرد این شاخه در مسائل آموزشی و تحصیلی است. این شاخه از روانشناسی با علوم تربیتی رابطه نزدیک دارد.
5. روانشناسی شخصیت
روانشناسی شخصیت به مطالعه ویژگی‌های شناختی، عاطفی و رفتاری افراد می‌پردازد. البته منظور از ویژگی‌های شخصیتی ویژگی‌های پایدار افراد است. در این شاخه از روانشناسی مسائلی مانند نحوه شکل‌گیری شخصیت، عوامل مؤثر بر شخصیت، نقش عوامل محیطی و ارثی، رابطه تن و روان، مؤلفه‌های و فاکتورهای شخصیت، تفاوت‌های فردی و ماهیت انسان مورد بررسی قرار میگیرند.
6. روانشناسی صنعتی
این شاخه از روانشناسی به کاربرد اصول روانشناسی در صنعت می‌پردازد. طراحان محصولات صنعتی سعی می‌کنند فرآورده‌های خود را با گرایش‌ها و سلیقه‌های افراد منطبق بسازند و توانایی روان‌شناختی افراد را در استفاده از محصولات مد نظر داشته باشند.
7. روانشناسی انگیزش و هیجان
در این شاخه از روانشناسی به عوامل درونی بروز رفتار می‌پردازد. در این شاخه علمی نیازهای فطری، نیازهای اکتسابی و اجتماعی، نیازهای عالی، تحلیل فرایند انگیزش، نحوه شکل‌گیری انگیزه‌ها، عوامل مؤثر بر انگیزه، نحوه تقویت و تضعیف انگیزه می‌پردازد. هیجان‌های اصلی و فرعی انسان مورد بررسی قرار می‌گیرد. رابطه شناخت با هیجان بحث می‌شود.
8. روانشناسی سازمانی
در این شاخه از روانشناسی اصول و قوانین روانشناسی در ادارات، کارخانه‌ها و کارگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. بر اساس اصول روانشناسی میزان تولید را افزایش می‌دهند. در کارمندان و کارکنان انگیزه ایجاد می‌کنند. بر اساس اصول روانشناسی رابطه مدیران و کارکنان را بهبود می‌بخشند.
9. روانشناسی سیاسی
در این شاخه از روانشناسی اصول قوانین روانشناسی را در علم سیاست به کار میگیرند. در این شاخه روانشناسی مطالعه روانشناسی شخصیت‌های سیاسی و نحوه برخورد دیپلمات‌ها، جنگ‌های روانی و مانند آن مورد بررسی قرار می‌گیرد.
10. روانشناسی عمومی
این شاخه از روانشناسی در واقع مخرج مشترک همه گرایشات دیگر است و به نوعی از هر شاخه‌ای به مقدار مورد نیاز مورد بحث قرار می‌گیرد.
11. روانشناسی دین
این شاخه از روانشناسی باورها و مناسک دینی را بر اساس اصول روانشناسی مورد مطالعه قرار می‌دهد. در این گرایش اعمال و رفتارهای دینی از نظر روانشناسی تحلیل می‌شوند. یعنی به پایه‌ها و مبانی آن عمل، آثار آن، ویژگی‌های فردی که آن عمل را انجام می‌دهد و همچنین نقش این اعمال در سلامت و بیماری روانی مورد مطالعه قرار می‌گیرد.
12. روانشناسی سلامت
این شاخه از روانشناسی به کاربرد اصول روانشناسی در علم پزشکی می‌پردازد. توجه پرستاران و پزشکان را به اصول روانشناسی هنگام برخورد با بیماران مورد بررسی قرار می‌دهد. تأثیر فرایند‌های روانی را در سلامت جسمی افراد مطالعه می‌کند. تأثیر منفی بیماری‌های روانی را در سلامت جسمی افراد مورد توجه قرار می‌دهد.
علاوه بر موارد فوق زیر شاخه‌های متعدد دیگری نیز برای روانشناسی وجود دارد مانند روانشناسی خانواده، روانشناسی ورزش، روانشناسی هنر، روانشناسی حقوق و… نیز وجود دارند که با توجه به انتساب هر کدام از به یک حوزه خاص از زندگی کاربرد آنها نیز مشخص می‌شود.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. زمینه روان شناسی، نوشته هیلگارد.
2. اصول روان شناسی، دکتر محمد ساعتچی، انتشارات امیرکبیر.
3. خانواده متعادل، دکتر محمد رضا شرفی، انجمن اولیاء و مربیان.
4. روان شناسی رابطه ها، دکتر غلامعلی افروز، انتشارات نوادر.
5. روان شناسی کمرویی، دکتر غلامعلی افروز، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
6. روان شناسی تربیتی کاربردی، دکتر غلامعلی افروز، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان.
7. فرهنگ توصیفی روان شناسی اجتماعی، ژانست صلیبی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
8. فرهنگ توصیفی علوم تربیتی، محسن فرمهینی فراهانی، اسرار دانش.
9. واژه نامه روان شناسی، تالیف محمد تقی براهنی و همکاران، نشر فرهنگ معاصر و … .
پی نوشت ها:
[1] . ساعتچی، محمود، اصول روان شناسی (در دو جلد)، نشر امیرکبیر و هیلگارد، زمینه روان شناسی.
[2] – کریمی، یوسف، روانشناسی اجتماعی، نظریه‌ها، مفاهیم و کاربردها، ص8.
