برای موفقیت در امتحانات مدرسه چگونه مطالعه کنم؟

از آنجا که در این سئوال از مطالعه برای امتحان پرسیده شده است، نخست چند نکته را در خصوص مطالعه برای امتحان مطرح نموده و سپس به مطالبی در مورد مطالعه به طور کلی می‌پردازیم:
1ـ مطالعه مفید نیاز به آرامش دارد. لذا کسی که برای امتحان آمادگی می‌گیرد، اگر مطالعه را زودتر شروع نکند، دچار فشار روانی می‌شود. زیرا باید مطالب زیاد را در وقت کم فرا گیرد. این امر آرامش روانی لازم برای مطالعه را از او سلب می‌کند.
2ـ پرداختن به مطالعه فقط در روزهای امتحان علاوه بر اینکه خسته کننده است و موجب فشار روانی می‌شود، سبب می‌شود که مطالب به خوبی درک نشود.  زیرا خواندن زیاد در وقت کم به انباشتگی معلومات منجر می‌شود، نه فهم و درک آنها.
3ـ بهتر است فرد از زمانی که برای امتحان شروع به مطالعه می‌کند، تمام صفحات کتاب را بشمارد و تعداد ساعات (روزهای) باقی مانده تا امتحان را نیز بشمارد. سپس صفحات کتاب را تقسیم بر ساعات (روزهای) باقی مانده نماید و در هر ساعت (روز) به هر نحو ممکن همان صفحات را به پایان برساند و بیشتر یا کمتر از آن مطالعه نکند. این امر ضمن اینکه یک برنامه ریزی دقیق برای خواندن تمام مطالب است. آرامش روانی لازم برای مطالعه را ایجاد می‌کند.
توجه به دو نکته در این نوع برنامه‌ریزی ضروری است. نخست اینکه سعی کند که حتما مطالب اختصاص یافته به یک ساعت (روز) را حتما در همان ساعت (روز) تمام کند. اگر در آن ساعت (روز) مشکلی برایش پیش آمد، یک ساعت (روز) جایگزین برای آن در نظر بگیرد. دوم اینکه چند ساعتی (روز) پیش از امتحان را برای مرور در نظر بگیرد.
4ـ مطالعه زمانی لذت‌بخش، جذاب و مفید است که حس کنجکاوی انسان را ارضاء کند. لذا اگر کسی حتی برای امتحان مطالعه می‌کند، نخست در خود کنجکاوی ایجاد کند. به طور فعال با مطالب کتاب بر خورد کند. یعنی در باره صحت مطالب، دلایل و شواهد آنها، انسجام و سازماندهی مطالب و کاربرد آنها در زندگی خود بپرسد. آنگاه به صورت اکتشافی و کنجکاوانه به مطالعه بپردازد و در صدد پاسخ به سؤالات خود باشد.
این نکاتی بود در مورد مطالعه برای امتحان اما مطالعه به طور کلی دارای معنا و اهداف و شرایطی است که در زیر مطرح می‌شوند:
معنای مطالعه: مطالعه در لغت به معنی:[1] تأمل، تفکر،‌اندیشه، نگریستن برای وقوف یافتن بر آن و در اصطلاح مطالعه، نگریستن و دقت نظر در چیزی برای فهمیدن و آگاهی یافتن از آن است. از این رو همواره، مطالعه با نگرش و دقت و با فهم و آگاهی همراه خواهد بود. و بالاخره، مطالعه راهیابی به باغستانِ «معلومات» برای دستیابی به مجهولات است.[2] اهداف مطالعه:[3] مطالعه باید فعالیتی هدفدار و کوششی جهت دار باشد. خواندن مبدأ می خواهد و مقصد. بنابراین هدف از مطالعه باید «کمال پویی» و مقصد آن باید «تعالی خواهی» باشد. زیرا انسان به هیچ بهانه ای، حق ندارد عمر و وقت خویش را تلف کند، بلکه باید در آنچه که می خواند، فایده و هدفی را دنبال کند. پس اهداف کلی مطالعه عبارتند از:
1. آموختن و افزودن دانستنیها و دستیابی به حقایق و معارف.
2. نقد اندیشه ها و تفکرات دیگران.
3. تقویت افکار و تجدید نظر تعالی بخش در اندیشه های خود.
4. عمل به یافته ها و معلومات سودمند و رشدآور.
5. انتقال حقایق و معارف به حقیقت گرایان و معرفت جویان.
6. خرسندی خدا و خدمت به خلق خدا.
7. رشد بهداشت روح و روان و جسم.
شرایط مطالعه:
الف. شرایط مطالعه کننده:[4] 1. هدف:
نخستین مسئله ای که در هنگام برنامه ریزی در هر زمینه ای، به ذهن خطور می کند، هدف است. در مطالعه نیز طرح مسئله، بدین گونه است که به چه منظور و برای نیل به کدامین هدف اقدام به مطالعه می کنیم؟
2. تصویر ذهنی مثبت:
از ویژگی های عمده ای که یک مطالعه کننده باید در خود متبلور سازد، تصویر ذهنی مثبت است. بدین صورت که، «باور داشته باشد» که می تواند به راحتی از عهده کتاب در دستِ مطالعه خویش، برآید و تمامی آن مطالب را درک کند و به خاطر بسپارد و در مواقع لزوم به بازیابی آن مطلب بپردازد.
3. بهداشت تن و روان: والاترین هدفی که فرد می بایست در تمامی شئون زندگی، در صدد تحقق آن برآید، کسب آرامش است. چون بدون آرامش، نیل به هر هدفی، دشوار و گاه ناممکن می نماید. فرد دارای آرامش، امکان بهره برداری بهینه از شرایط و موقعیتها، را به جهت توانایی کنترل خود دارد. در کنار کسب آرامش، مقابله با آشفتگیهای روحی بازدارنده، همچون افسردگی که بروز اختلال در یادگیری را موجب می شود، ضروری است. از دیگر مواردی که به کاهش بازدهی در مطالعه می انجامد، خستگی و خواب ناکافی و نامناسب است. انجام 6 تا 8 ساعت خواب شبانه، برای سلامتی و کارکرد درست دستگاههای بدن و تحت کنترل داشتن آن، برای اجرای برنامه مطالعه ضروری است. بهداشت تن و روان، مسئله سلامتی، تغذیه و ورزش را نیز تحت پوشش خود دارد.
4. علاقه:
علاقه در هنگام مطالعه موجب بذل توجه و دقت به متن مورد مطالعه و افزایش تمرکز حواس می گردد، و  درک و یادگیری افزایش می یابد. و حجم مطالعه نیز افزون می گردد، که به معنای افزایش حجم اطلاعات و دانش است.
ب. شرایط مطالعه:
1. زمان مطالعه:[5] از مسایل مهم در زمینه مطالعه، این است که، باید تشخیص داد، از اوقات مختلف شبانه روز برای چه نوع مطالعاتی باید استفاده کرد. در این جا نمی توان از قانون کلی سخن گفت، چون زمان مناسب برای مطالعه در خصوص افراد مختلف با ویژگیهای متفاوت، امری متغیر است. آنهایی که اهل مطالعه جدی هستند، از هر زمانی در شب و روز می توانند، بهترین استفاده را ببرند. اما برخی افراد شب تا دیر وقت به مطالعه می پردازند و برخی عکس این حالت را دارند. به طور کلی، «بهترین زمان برای مطالعه، زمانی است که به انجام مطالعه در آن زمان تمایل داریم».
2. مکان مطالعه:[6] بهترین مکان مطالعه، خانه است، در صورتی که عوامل مختل کننده مطالعه در آن وجود نداشته باشد. پس از خانه، مکان مناسب برای مطالعه، کتابخانه می باشد. در مجموع یک مکان ایده آل برای مطالعه باید واجد ویژگی های ذیل باشد.
الف. مکان مطالعه باید آرام و بی سر و صدا باشد.
ب. ساده و بی پیرایه تر باشد. چون مکان های مزین و پررنگ، باعث عدم تمرکز حواس است.
ج. صندلی و محل نشستن، نرم و راحت باشد.
د. دمای محل مطالعه، مناسب باشد. مغز بیشتر افراد در 18 درجه سانتیگراد حرارت، بهترین عملکرد را از خود نشان می دهد.
3. شرایط روحی:[7] هنگامی که انسان احساس دلتنگی و کسلی می کند و روح او تحمل هیچ گونه مطالعه را ندارد، قطعاً مطالعه نیز از کیفیت بالایی برخوردار نخواهد بود. و برعکس، در موقعی که انسان در شرایط روحی مناسبی به سر می برد، منحنی مطالعات وی نیز سیر صعودی خواهد داشت. البته، گاهی مطالعه، برای فرد، نشاط روحی می بخشد.
موانع مطالعه:[8] یکی از عوامل رشد و پیشرفت در مطالعه، شناخت موانع و آفات مطالعه و تلاش در جهت برطرف نمودن آنهاست.
1. بی علاقگی و ناآشنایی نسبت به موضوع.
2. عدم تمرکز حواس.
3. رعایت نکردن شرایط مطالعه.
4. بی نظمی در مطالعه.
5. یکنواختی موضوع و مدت مطالعه:
برخی روانشناسان بر این عقیده اند، که بهره وری کیفی و کامل از یک موضوع، با مطالعه ای در حدود «سی دقیقه» در اطراف آن انجام می پذیرد. و پس از آن، کیفیت و بهره دهی مطالعه، به تدریج، سیر نزولی خواهد داشت.
نتیجه آنکه: برای موفقیت در تحصیل و مطالعه، باید فنون و شرایط مطالعه را آموخت و در مطالعه آنها را بکار برد و عواملی که مانع مطالعه هستند از بین برد.
امتحان و نکات مربوط به آن:[9] 1. بدون دلهره و نگرانی، نزدیک به امتحانات به فهرست کتب درسی خود نگاه کنید و از خود بپرسید که همه مطالبِ کتاب را می دانید یا نه؟
2. به سؤالات ترمهای گذشته مراجعه کنید و سؤالات مشابه را پاسخ بدهید.
3. شب قبل از امتحان به اندازه نیاز بخوابید. صبح نرمش کنید و عضلات خود را به فعالیت وادارید. غذای سبک و مقوی بخورید.
4. از فشارها و استرس های گوناگون دوری کنید تا گرفتار سردرد نشوید.
5. در جلسه امتحان سعی کنید، با وضوء باشید و با امیدواری و با نام خدا کار را شروع کنید.
6. وقتی ورقه امتحانی را گرفتید به خود اعتماد داشته باشید و به خودتان تلقین کنید که «من می توانم» «من می دانم»، من بلدم». به معنی و مفهوم سؤال توجه کنید تا مطمئن شوید که سؤال از شما چه چیزی را خواسته است.
7. اول به سؤالاتی که یقیناً جواب آنها را می دانید، پاسخ بگوئید. سپس سراغ سؤالاتی بروید که ظن به جواب آنها دارید. درجواب دادن به سؤالات و دادن ورقه شتاب و عجله نکنید.
8. هیچگاه سؤالی را بدون جواب نگذارید. هرچه یادتان آمد، بنویسید.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. چگونه درس بخوانیم، چگونه امتحان دهیم، میرعابدینی، احمد، نشر چکامه، چاپ چهارم، 1373.
2. عوامل موفقیت در تحصیل، نظری، مرتضی، انتشارات مدرسه، چاپ سوم، 75.
3. روشهای صحیح مطالعه و یادگیری، قلی زاده کلان، فرض الله، شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، 75.
4. روش های تسریع در خواندن و درک، محمد حسین حق جو، مرکز فرهنگی انصار المهدی، چاپ اول، 1377.

پی نوشت ها:
[1] . موگهی، عبدالرحیم؛ روش مطالعه و تلخیص، انتشارات نمایشگاه و نشر کتاب، چاپ اول، 1369، ص 23.
[2] . همان، ص 31.
[3] . دهخدا، علی اکبر؛ جلد 45، ص 916.
[4] . شجری، ف؛ یادگیری خلاق، ناشر انجمن قلم ایران، چاپ اول، ص 112.
[5] . خادمی، عین الله؛ مطالعه روشمند، انتشارات پارسایان، چاپ اول، 1379، ص 76.
[6] . همان، ص 82.
[7] . روش مطالعه و تلخیص، ص 39.
[8] . همان، ص 58.
[9] . محمدی، اسرار موفقیت در درس و امتحانات و زندگی، انتشارات رشد، چاپ اول، ص 118.