راهکارهایی در جهت تقویت روحیه دینی، در بین دانشجویان دانشگاهها بیان نمائید؟

دانشجویانی که از روحیه دینی پایین برخوردارند و یا فاقد این روحیه می باشند، به چند دسته عمده تقسیم می گردند:
1. گروهی که فاقد بینش دینی می باشند؛
2. گروهی که نگرش غلط نسبت به دین دارند؛
3. گروهی که با وجود داشتن نگرش صحیح، از انگیزه و انرژی کافی برخوردار نیستند؛
4. گروهی که بر اثر برخوردهای ناصحیح و ناشایست، از دین زده شده اند و یا حداقل، تحت تأثیر برخورد مناسب قرار نگرفته اند که به مسائل دینی تمایل پیدا کنند؛
5. گروهی که تحت تأثیر جوّ ناسالم و آلوده، روحیه دینی خود را از دست داده اند. بر این اساس برای تقویت روحیه دانشجویان راهکارهایی در چهار بخش ارائه می گردد.
الف ـ تقویت بُعد شناختی(اقناع فکری)
ب ـ تقویت بعد عاطفی(اقناع روحی)
ج ـ تقویت و تصحیح رفتارها و برخوردها.
د ـ سالم سازی محیط.
الف ـ تقویت بُعد شناختی(اقناع فکری):
اساسی ترین، وسیع ترین، عمیق ترین، و ماندگارترین، تأثیری که می توان در جامعه ای بوجود آورد و به وسیله آن زندگی عقلانی و انسانیِ افرادِ آن جامعه را متحول کرد، تأثیر در جهان بینی و ارزشگذاری و باور آن جامعه می باشد. تأثیر انبیاء ـ صلّی الله علیهم ـ در جامعه ها از این نوع بوده است؛ و جانشینان و پیروان آنان نیز باید فعالیتشان را در این کانون متمرکز نمایند.[1] تقویت روحیه دینی دانشجویان نیز از این رهگذر تأمین می شود. رشد فکری و علمی در مسائل دینی، مهمترین عامل پرورش دین و ایمان بشمار می رود. لذا دین اسلام بر پرورش نیروی عقلانی افراد، تأکید فراوان نموده است.
برای تحقق این هدف باید رشد فکری دانشجویان را بالا برده، و به آنان قوه تجزیه و تحلیل داده شود راهکارهای تقویت این بُعد از این قراراند:
1. بیان کارکردهای روان‌شناختی و اجتماعی دین
علاقه‌مندی به چیزی ارتباط زیادی به مفید بودن آن دارد. کسانی که به دین علاقه ندارند احساس می‌کنند که دین در زندگی او نقشی ندارد. این در حالی است که در علم روان‌شناسی از طریق تجربه فوائد متعددی برای دینداری بیان شده است. از جمله اینکه دینداری سبب آرامش روان، سلامت روان، رضایت از زندگی، کاهش اختلافات، معنادار شدن زندگی، احساس شادی و نشاط در افراد می‌گردد. همچنین در علم جامعه‌شناسی نقش دین کاهش بزهکاری، کاهش جرم می‌گردد. این مطالعات جنبه علم تجربی دارند بیان این مسائل دانشجویان را زودتر قانع می‌سازد. زیرا آنان به سبب دانشجو بودن خود به مسائل علمی و تجربی به دیده مثبت نگاه می‌کنند.
2. ارتباط دادن کشفیات علوم تجربی به خداوند
پیچیدگی‌هایی را که علم فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی، فیزیولوژی و نجوم در باره عالم خلقت به دست آورده‌اند، می‌توان در ارتباط با خالق عالم مطرح کرد. و این اسرار و رموز عالم را ناشی از او دانست.
3. تشویق به دینداری از سوی اساتید دانشگاه
اگر یک روحانی دانشجو را به دین تشویق کند، ممکن است تأثیر کمی داشته باشد. اما اگر اساتید دانشگاهی یعنی کسانی که در رشته‌های تجربی و ریاضی تخصص دارند، دانشجویان را به دینداری تشویق کنند و نکاتی را سر کلاس‌ها بیان کنند، بیشتر اثر دارد.
4. استفاده از اساتید قوی برای درس معارف
در مورد تعیین و استفاده از استادهای قوی و دانشمند در زمینه معارف، نقش اساسی را مسئوولین دانشگاهی دارند ولی خود دانشجویان نیز در این زمینه، بدون نقش نمی باشند. به هر حال با توجه به سطح فکری دانشجویان، و اهمیت موضوع، باید اساتیدی برای تدریس در درسهای معارف انتخاب گردند که دارای سطح بالایی از دانش دینی باشند. به عبارت بهتر متخصص در مسائل دینی باشند و بتوانند در زمینه های اعتقادی و کلامی، فقهی و اخلاقی و …. پاسخگوی دانشجویان باشند و مطالب صحیحی به آنان ارائه دهند.
5. برگزاری جلسات سخنرانی در شکل های تخصصی
می توان در این جلسات از مبلغان و علماء حوزه علمیه که دارای تخصص در رشته های خاصی مانند عقاید، تاریخ، فقه، قرآن، حدیث، اخلاق و …. هستند استفاده نمود. مثلاً جلساتی در زمینه مسائل اعتقادی برگزار کنیم و از علمای متخصص در این زمینه دعوت کنیم تا دانشجویان مسائل خود را در این زمینه کسب نمایند.
6ـ برگزاری جلسات پرسش و پاسخ با حضور اساتید دینی.(استفاده از پیشنهاد دانشجویان برای دعوت اساتید)
7. برگزاری میزگرد با کمک گرفتن از خود دانشجویان، که برای آنها نیز جذاب خواهد بود.
تذکر: در تمام مراحل بالا از افرادی که متخصص در دین نیستند نباید استفاده شود و این که «دیندار بودن شخص به معنی داشتن تخصص در دین نمی باشد.»
8. جمع آوری شبهات و فراهم آوردن پاسخ آنها.
گاهی در زمینه های مختلف و به صورت سازماندهی شده و به منظور سست کردن پایه های دینی دانشجویان، شبهاتی در سطح دانشگاه ها رواج پیدا می کند. به عنوان مثال چندی پیش شبهاتی پیرامون حماسه عاشورا در سطح دانشگاههای کشور رایج گردید که آیه الله مصباح یزدی به پاسخگویی آن شبهات پرداختند.[2] (که غالباً نشر این شبهات از سوی افراد مغرض است البته در بسیاری از موارد نیز ذهن جوالّ و تیز افراد دقیق به این شبهات توجه می کند)
9. فراهم نمودن فرصت مکاتبه با مراکز پاسخ گو به شبهات دینی مانند نهاد رهبری در قم و همین مرکز.
10. طراحی اجرای سیر مطالعاتی به عنوان نمونه در طی برنامه ای منظم، کتب شهید مطهری مطالعه شود و یا در زمانبندی مشخص، کتابهایی با موضوع حجاب (به عنوان نمونه) مطالعه گردد.
می توانیم به عالمان و متخصصان دینی مراجعه کنیم و ابهامات احتمالی را رفع نماییم.
11. پخش نوارهای سخنرانی در زمینه های معارف اسلامی و متناسب با نیاز.
12. اجرای مسابقه کتابخوانی.
توجه : در تمام موارد بالا باید ظرفیت فکری دانشجویان مسائل مورد نیاز و مناسب، موضوع کار قرار گیرد.
10. معرفی و فراهم نمودن فرصت های مشاوره مکاتبه ای و حضوری.
ب ـ تقویت بعد عاطفی(اقناع روحی)
برای تقویت روحیه مذهبی، غیر از مسائل شناختی(اقناع فکری)، تقویت بُعد عاطفی و اقناع روحی نیز لازم می باشد. در رفتارهای انسان غیر از عوامل شناختی، عوامل دیگری به نام انگیزش ها و هیجانات نیز نقش ایفا می کنند. که عامل این انگیزشها و هیجانات، احساسات و عواطف می باشد.[3] بنابراین برای تقویت روحیه دینی دانشجویان، بعد عاطفی آنان نیز باید تقویت گردد و آنان از نظر روحی نیز باید اقناع بشوند. برای این قسمت نیز راهکارهایی پیشنهاد می شود:
1. تشکیل جلسات سخنرانی(جلسات وعظ).
معنای موعظه استفاده از عواطف انسانها برای دعوت آنان به حق می باشد.[4] موعظه کلامی است که به دل نرمی و دقّت می دهد، قَسْوَتْ را از دل می برد، خشم و شهوت را فرو می نشاند، هواهای نفسانی را تسکین می دهد، به دل صفا و جلا می دهد.
مقام معظم رهبری در رهنمودهایی که به دانشجویان داشته اند، فرمودند:«باید همیشه نصیحت شنید. همه باید بشنوید. هر وقت احساس کردید که دل و روحتان سنگین شده، مدتی آن لطافت را ندارید، میل به عبادت ندارید، میل به دعا ندارید، یک نفر را پیدا کنید، بگویید شما را نصحیت کند.»[5] قرآن کریم نیز می فرماید: «با حکمت و اندرز نیکو(موعظه) به راه پروردگارت دعوت کن.»[6] بنابر این لازم است با دعوت از مبلغان محبوب، پرشور، جذاب و صادق، جلسات سخنرانی و وعظ رونق دوباره، بخشیده شود.
2. برگزاری مراسم‌های در ایام ویژه و استفاده از مداحان خوب و معروف:
در این میان ایجاد و تعمیق محبت اهل بیت ـ علیهم السلام ـ از اهمیت والایی برخوردار است. چرا که محبت آنان موجب معرفت آنان خواهد گردید.
3. برگزاری دعای کمیل و توسل و زیارت عاشورا و مقام معظم رهبری در توصیه های خود به دانشجویان آنان را به دعا و توسل و تضرع هوشمندانه و خردمندانه توصیه فرمودند.[7] 4. جلسات خودمانی با علماء(روحانیانی که دارای ویژگی جذب و روحیه مناسب باشند) مخصوصاً اگر روحانی بتواند در خوابگاه ها حاضر شود و طبق برنامه هر شبی را با عده ای باشد و قسمتی از جلسه از درد و دل های آنها بشنود.)
5. ترویج فرهنگ انتظار و فرهنگ مهدویت.(با برنامه های متنوع مانند مسابقات کتابخوانی) اهدا جزوه، اردو به جمکران و …)
6. احیای فرهنگ ایثار و شهادت. با برنامه های مانند پخش فیلم های دفاع مقدس، شب خاطره، شب شعر، تجلیل از شهداء، اردو مناطق جنگلی و …
ج ـ تقویت و تصحیح رفتارها و برخوردها
اگر نگاهی به تاریخ صدر اسلام داشته باشیم، موارد فراوانی خواهیم یافت که افرادی به خاطر برخورد صحیح و رفتار درست به اسلام گرویده اند. بر همین اساس امام صادق ـ علیه السّلام ـ می فرمایند:«مردم را به غیر زبان(بلکه با کردار) خود به  خیر و نیکی دعوت کنید».[8] در نقطه مقابل نیز افرادی را مشاهده می کنیم که به دلیل یک برخورد نامناسب و ناصحیح، از متدینان از دین گریزان شده اند.
در برخوردها با دانشجویان و امر به معروف و نهی از منکرها، حتماً باید به نکات زیر توجه گردد:
1. اول خودمان را اصلاح نمائیم:
مقام معظم رهبری در توصیه هایی در جمع تشکلهای دانشجویی می فرمایند:«اول خودتان را اصلاح کنید، مراقب باشید گناه نکنید. بعد این مسؤلیت را نسبت به محیط دانشجویی و به کمیت عظیم دانشجویان احساس نمائید.»[9] 2. در گفتار و در اعمالمان صادق باشیم.
3. رعایت ادب و تواضع در برخوردها.
ادب و فروتنی در برخوردها و در گفتار، دلها را به هم نزدیک می سازد و باعث تأثیر در دیگران می گردد. گاهی اوقات، تأثیری که ادب و تواضع بر جای می گذارد از دهها استدلال بر نمی آید.
4. برخورد کریمانه و بزرگوارانه در مقابل اشتباهات دیگران.[10] (تقویت ابعاد مثبت استفاده از صفات مثبت اشخاص برای محو کردن صفات زشت آنها)
5. جلوگیری از کارهای بد دیگران، با کارهای نیک.[11] و عدم اجبار و فشار نسبت به مسائل دینی این کار باعث
می شود کسی که با ما دشمنی دارد، همانند دوست صمیمی گردد.[12] 6. نرمخویی: که از ویژگی های شخصیت پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ بود.[13] د ـ سالم سازی محیط
یکی از عوامل مهم شکل گیری شخصیت و تغییر انسان، شرایط مختلف محیطی است.[14] محیط فاسد زمینه فساد زمینه فساد را برای افراد ایجاد می کند و محیط سالم زمینه رشد و تعالی آنها را.[15] بنابراین برای تقویت و حفظ روحیه دینی دانشجویان لازم است محیط دانشگاه سالم و دور از هر گونه مظاهر فساد باشد.
برای این هدف مهم، بهترین راهکار امر به معروف و نهی از منکر است. برای مقابله با مسائلی که محیط سالم دانشگاه را تهدید می کنند باید ابتدا با اخلاق نیکو و رفتار مناسب تذکر دهیم و در صورت عدم تأثیر، وارد مراحل بعد گردیم.[16]

پی نوشت ها:
[1] . مصباح یزدی، محمد تقی؛ جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی، 1378، ص 242.
[2] . مصباح یزدی، محمد تقی؛ آذرخشی از آسمان کربلا، انتشارات مؤسسه امام خمینی ـ رحمه الله علیه ـ
[3] . مصباح یزدی، محمد تقی؛ آذرخشی از آسمان کربلا، انتشارات مؤسسه امام خمینی ـ رحمه الله علیه ـ
[4] . آذربایجانی، مسعود و … ؛ اخلاق اسلامی، نشر معارف، 1380، ص 289.
[5] . دانشگاه و دانشجو در آئینه رهنمودهای مقام معظم رهبری، دفتر مقام معظم رهبری، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، 1376، ص 197.
[6] . نحل/ 125.
[7] . دانشگاه و دانشجو در آئیینه رهنمودهای مقام معظم رهبری، ص 206.
[8] . اصول کافی، دفتر نشر و فرهنگ اهل بیت، جلد 3، ص 162. (کتاب ایمان و کفر، باب راستگویی و اداء امانت).
[9] . دانشگاه و دانشجو در آئینه رهنمودهای مقام معظم رهبری، ص 110.
[10] . فرقان/ 72.
[11] . مؤمنون/ آیه 96، و رعد/ 22.
[12] . فصلت/ 34 و 35.
[13] . آل عمران/ 159.
[14] . اخلاق اسلامی، ص 266.
[15] . مبانی انسان شناسی در قرآن، نشر بنیاد انتقالی به تعلیم و تربیت اسلام،  1361.
[16]. اسلامی؛ سید حسین؛ امر به معروف و نهی از منکر، نشر خرم، چاپ دوم، 1376.