دیدن خواب در چه ساعاتی صحت دارد و اگر فردی آینده زندگی خود را در خواب ببیند آیا تعبیر دارد یا خیر؟

تعبیر خواب عبارتست از بیان، تفسیر و تأویل تصاویر، اشکال، اشخاص، اشیاء و یا حوادثی که انسان در خواب می بیند. بر اساس همه فرهنگ های کهن بشری اعم از یونانی، هندی و ایرانی، صور و تصاویری که در خواب دیده می شود، جنبه نمادین و ارزش رمزی دارد. به این معنا که آنچه در خواب دیده می شود، درست نماینده عینی همان چیزی که در بیداری وجود دارد نیست بلکه دلالت بر امر دیگری دارد.
برای مثال گریه کردن در خواب را علامت شادی در زندگی، و مرگ را در خواب، رمز طول عمر در حیات ظاهری دانسته اند. چنان که کثافات و قاذورات را نشانه مال و ثروت و کنده شدن دندان را علامت مرگ خود شخص یا یکی از نزدیکان و عزیزان او گفته اند یا دیدن شیر، و خوردن آن را در خواب، علامت کسب علم و دانش خوانده اند.[1] در فرهنگ اروپایی هم با اینکه نشانه های خواب را کاملاً شخصی و مرتبط با زندگی فرد خواب نما می دانند و اصول کلی مرتبط به تعبیر خواب را غیرقطعی و غیرجامع معرفی می کنند، با این حال به تلاشهای بسیاری برای روشمند کردن و هماهنگ کردن تعبیر خواب پرداخته اند. کیث هرن، یکی از دانشمندان

اروپایی در موضوع تعبیر خواب، برای
پرده برداری از اسرار رؤیا، شیوه ای ترکیبی از جهت تبادل اطلاعات روانی براساس حروف الفبا پیشنهاد کرده است و برای مثال می گوید اشیائی که در زبان انگلیسی با حرف P شروع می شود (مثل: گوجه فرنگی Potatoe، کاغذ Paper، پلیس Police) اشاره به صبر patience دارند.[2] اکنون می توان این سؤال را مطرح کرد که آیا همه خوابها قابل تعبیرند یا نه؟
جمعی معتقدند که همه خوابها قابل تعبیر است و بعضی دیگر می گویند که تنها خوابهای هدفمند و با انگیزه، حامل پیام یا آگاهی بخش است. یعنی تنها خوابهایی که اغلب پس از استراحت کامل بدن، در ساعات آخر شب دیده می شود، حاوی پیامی جدی برای شخص خواب نما است. برعکس، خواب های سر شب، یا خوابهای روز و یا خوابهای موسمی فاقد اعتبار کافی برای تعبیر است. برابر بعضی روایات، پیامبر اسلام و امام جعفر صادق ـ علیه السّلام ـ راست ترین خوابها را خواب روز (مخصوصاً خواب قیلوله ـ حدود یک ساعت قبل از اذان ظهر ـ) و نیز خواب سحر ذکر کرده اند، یعنی غالباً این نوع خوابها تعبیر دارند، البته این را نیز باید توجه کنیم که امام صادق ـ علیه السّلام ـ در روایتی فرموده اند: خوابی که در روز ببینید تأویل و تعبیر آن در فاصله چند روز ظاهر می شود و خوابی که در شب بینید تأویل و تعبیر آن 6 ماه و بیشتر می باشد، مانند خواب حضرت یوسف ـ علیه السّلام ـ که بعد از 20 سال تعبیر شد، و خواب پیامبر اسلام ـ صلّی اللّه علیه و آله و سلّم ـ درباره کشتن امام حسین ـ علیه السّلام ـ که بعد از 40 سال تعبیر شد.[3] علامه محمد باقر مجلسی در بحار الانوار به نقل از شیخ مفید، خواب را چهار نوع ذکر کرده است و بر همین اساس، حاج شیخ عباس قمی در سفینه البحار می نویسد که خواب بر چهار قسم است:
1. رؤیای صادقه یا خواب رحمانی که قابل تأویل و دارای اثر خارجی است.
2. رؤیای کاذبه یا خواب شیطانی که وسوسه ابلیس است.
3. خوابی که نتیجه غلبه اخلاط اربعه و عدم اعتدال مزاج است.
4. خوابی که نتیجه فکر و اندیشه و تخیل و توهم خود شخص است.[4] بنابراین آن نوع از خوابهایی که در اسلام از آن به رؤیای صادقه تعبیر می شود نوعی الهام و به تعبیر روایات جزئی از اجزاء نبوت و یکی از وسائط و عوامل اتصال انسان به عالم غیب است، و فقط این خوابها قابل تعبیرند. به عنوان نمونه می توان به خوابهایی که رسول خدا دیده اند و تعبیر شده اند اشاره کرد:
خواب پیغمبر قبل از فتح مکه که نویدبخش و بشارت دهنده فتح مکه بود، که همین گونه نیز شد.
خواب پیغمبر مبنی بر اینکه بوزینه ها (بنی امیه) بعد از رحلت او بر منبر او سوار می شوند و همین گونه نیز شد و حکومت بدست بنی امیه افتاد و بر منبر رسول خدا(ص) بالا رفتند.
خواب پیامبر(ص) که از مسموم شدن امام حسن ـ علیه السّلام ـ و شهید شدن امام حسین ـ علیه السّلام ـ خبر می داد و… .
تعبیر درست خوابها، درک علامت ها، اشارت ها و رمزها، مستلزم روشن بینی و روشن ضمیری خاصی است که مهم تر از هر قاعده و ضابطه از پیش تدوین شده است. امّا معبّران از دیرباز کوشیده اند ضوابط، اصول و قواعد معیّن و مشخصی برای تعبیر خواب تدوین کنند تا هر کس بتواند با آشنایی با آنها، آن رموز و اشارات کلی تعبیر خواب را فراگیرد. با این همه، توانائی تفسیر خواب مثل اجتهاد ادبی و هنری، تا حد زیادی غیر اکتسابی است و فهم و تشخیص تفسیر کننده خواب و معبّر، در باز کردن رموز خواب مدخلیت دارد. به این دلیل ممکن است خواب واحد را معبران مختلف، به گونه های متفاوت تعبیر کنند و البته این اختلافها اولاً ناشی از یک دست نبودن قواعد و ضوابط کلی برای علامت ها و رموز تفسیر خواب است و ثانیاً ناشی از این است که تجربه و فهم اشخاص تعبیرکننده با یکدیگر متفاوت است. از اینها گذشته، با حفظ اصول کلی مقبول تعبیر خواب، باز هم در تطبیق همین موارد اتفاقی نیز اختلاف نظر بسیار وجود دارد زیرا نیت معبر از یکسو و نیت شخص خواب نما و چگونگی شرح رؤیا برای معبر از سوی دیگر، در تعبیر خواب حائز اهمیت است. در احوال ابن سیرین آمده است که مردی به او گفت: خواب دیده ام که اذان می گویم. ابن سیرین گفت: امسال به حج می روی. دیگری گفت: من هم در خواب دیدم که اذان می گویم. ابن سیرین گفت: دستت را به جرم سرقت قطع خواهند کرد. از ابن سیرین پرسیدند که این دو تعبیر مخالف برای خواب واحد از چه جهت بود. گفت: در سیمای نفر اول آثار خیر و صلاح دیدم و اذان گفتن او را به آیه «وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ[5]…» تعبیر کردم و در سیمای نفر دوم بدکرداری و خیانت دیدم و آن را به آیه «فأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ أَیَّتُهَا الْعِیرُ إِنَّکُمْ لَسارِقُونَ[6]» تعبیر کردم.[7] نتیجه سخن آنکه تعبیر رؤیا برحسب خلق و خوی شخص معبر و تعلق آنان به شهرها یا حرفه ها، مختلف خواهد شد.
ابن سیرین می گوید: تعبیر کننده، ‌هنگام تعبیر خواب باید از نام، موقعیت، مذهب، سیرت، عقل و فهم، علم و ادب سائل، اطلاع داشته باشد و بداند که وقت خواب دیدن وی روز بوده یا شب و…[8].
به همین خاطر در روایات اسلامی تأکید شده است که تعبیر خواب را باید از عالم یا شخص خیرخواه خواست «لا تقص الرؤیا الا علی عالم او ناصح[9]» زیرا خواب در گرو تعبیرکننده است.
به طور کلی می توان گفت که چه از نظر علوم تجربی (روانشناسی و روانکاوی) و چه از نظر معارف ربوبی و روایات مأثور از پیامبر اسلام و امامان معصوم، رؤیا دارای اقسام مختلف (راست و دروغ/ رحمانی و شیطانی و…) است و خواب رحمانی اگرچه از نظر قضائی و حقوقی حجیت ندارد امّا از نظر دینی، مذهبی و علم النفس قدیم، نشانی از برزخ[10]، نوعی الهام باطنی و قابل تعبیر است. به عبارت دیگر رؤیای صادقه دریچه ای به عالم ارواح و جهان غیب است که در آن، احوال انسان به طور موقت و محدود از حدود و قیود عالم ماده رها می شود و بی واسطه حواس ظاهری به کشف حقایق یا خبردار شدن از وقایع دست می یابد.
بنابراین نمی توان ادعا کرد که همه خوابها تعبیر دارند و همه ـ حتی خوابهای مشترک ـ به یک جور تعبیر می شوند بلکه اولاً تعبیر، مستلزم زمان خواب است ـ که بهترین آنها قبل از ظهر و سحر بود ـ ، ثانیاً تعبیر خواب بستگی به موقعیت جغرافیائی شخص تعبیرکننده و… دارد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. شجاعی . محمد . خواب و نشانه های آن . تهران . مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر . چاپ اول . 1379.
2. کرمانی . صابر . فرهنگ تعبیر خواب . تهران . انتشارات شهید سعیدمحبی . 1380 .
3. تفلیسی . حبیش بن ابراهیم . تعبیر خواب . قم . انتشارات نشاط . چاپ سوم . 1378 .

پی نوشت ها:
[1] . کرمانی . صابر . فرهنگ تعبیر خواب . ص44 . تهران . انتشارات شهید سعید محبی . 1380 .
[2] . همان . ص45 .
[3] . تفلیسی . جیش بن ابراهیم . تعبیر خواب . ص18 . قم . انتشارات نشاط . چاپ سوم . 1378 .
[4] . قمی . عباس . سفینه البحار .  ج4 . ص494 . تهران . انتشارات سنائی . بی تا .
[5] . حج/ 26.
[6] . یوسف/69 .
[7] . کرمانی . صابر . فرهنگ تعبیر خواب . ص50 .
[8] . تفلیسی . جیش بن ابراهیم . تعبیر خواب . ص26 .
[9] . کنزالعمال . ج15 . ص365 .
[10] . شجاعی . محمد . خواب و نشانه های آن . ص58 . تهران . مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر . چاپ اول . 1379 .