اماکنى فراوان به قدوم مبارک امام زمان(عج) زینت یافته اند که هر کدامشان امروزه به صورت نمادهاى انتظار تبلور نموده اند و به شیعیان منتظر تأکید شده است که در آن مکان ها حضور یابند و از غیبت طولانى و وضعیّت آشفته جهان با حضرت درد دل کنند و از خداوند تعجیل فرج حضرت را بخواهند اینک برخى آنها به صورت اختصار بیان مى شود:
1) مسجد مقدس جمکران: مسجد جمکران در 6 کیلومترى شهر مقدس قم به طرف جادّه ى کاشان واقع شده است این مکان با عظمت، تحت توجّهات و عنایات خاصّه حضرت قرار دارد و خود آن حضرت از شیعیانش خواسته اند که به این مکان روى آورند و آن را عزیز بدارند. حضرت به حسن بن مُثله خطاب فرمود:
«به مردم بگو به این موضع (مسجد مقدس جمکران) رغبت کنند و آن را عزیز دارند…»
آنگاه نماز تحیّت مسجد و نماز امام زمان(عج) را تعلیم داده سپس فرمودند:
«هرکس این دو نماز را بخواند همانند این است که در خانه کعبه نمازگزارده باشد».[1] از دیر زمانى است که منتظران عاشق و دل باخته، از سراسر ایران اسلامى و جهان اسلام در شب هاى چهارشنبه هر هفته، با چشمان اشک بار و قلب هاى مالامال از محبّت اهل بیت(علیه السلام) در مسجد مقدّس جمکران، مشرف مى شوند و اعمال مسجد و نماز امام زمان(عج) را بجا مى آورند و دست به دعا بر مى دارند و از طولانى شدن دوران غیبت، مظلومیّت شیعیان و وضعیّت آشفته ى جهان با حضرت درد دل مى کنند و براى حل مشکلات جوامع اسلامى و شفاى مرض ها به حضرت متوسّل مى شوند و تعجیل فرج حضرت را مصرّانه از خداوند مى خواهند.
2) مسجد کوفه: مسجد کوفه، از مکانهاى مقدس و بارزترین نماد انتظار است. این مسجد مقدس در هنگامه ى ظهور، پایگاه تبلیغاتى امام زمان(عج) قرار مى گیرد. روزگارى شیفتگان خاندان عصمت در مسجد اعظم کوفه پیرو آن منبر مولاى متقیان(علیه السلام) گرد مى آمدند و از بیانات گهربارش کسب نور مى کردند. در هنگامه ى ظهور نیز پیرامون منبر آخرین امام نور، گرد مى آیند و از سخنان گهربارش فیض مى برند. امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:
«گویى به سوى قائم(عج) مى نگرم که بر فراز مسجد کوفه قرار گرفت، تعداد 313 تن یارانش در اطراف او حلقه زده اند که پرچم داران، و فرمان روایان خداوند بر فراز گیتى در میان بندگان خدایند».[2] امام باقر(علیه السلام) نیز در همین رابطه مى فرماید:
«مهدى(عج) وارد کوفه مى شود سه گروه درگیر در یک صف براى او گرد مى آیند او بر فراز منبر مى رود خطبه مى خواند و مردم آن قدر أشک شوق مى ریزند که متوجّه سخنان او نمى شوند».[3] فضیلت عبادت در مسجد کوفه: از حضرت ابى جعفر(علیه السلام) در مورد فضایل مسجد کوفه نقل شده که:
«اگر مردم به فضیلتى که در مسجد کوفه است واقف بودند از راه دور توشه برداشته و بر مرکب سوار شده و به آنجا مى رفتند و سپس فرمودند: یک فریضه در آن بجا آوردن مساوى با یک حج بوده و یک نافله در آن خواندن معادل با یک عمره مى باشد».[4] نیز آن حضرت فرمودند:
«یک نماز واجب در مسجد کوفه معادل با یک حج مقبول بوده و یک نماز مستحبى در آن برابر با یک عمره قبول شده مى باشد».[5] شیوه صالحین از علماء و شیعیان منتظر بر این استوار است که تشرّف به دیدار حضرت قائم(عج) را از دیرباز درخواست مى کرده اند به طورى که بعضى از آنان چهل شب جمعه از مسجد کوفه به مسجد سهله رفته و یا چهل شب چهارشنبه در مسجد سهله بیتوته کرده و تضرّع و زارى و عبادت مى نمودند تا به این فیض عظیم نایل شوند[6] و با حضرت قائم(عج) درد دل نماید و پایان غیبت او را از خدا بخواهند.
3) مسجد سهله: مسجد سهله، مهمترین مسجد پس از مسجد کوفه است که در حدود سه کیلومترى شمال غربى مسجد کوفه(در کشور عراق) قرار دارد. و از نمادهاى انتظار به شمار مى آید. منتظران ظهور حضرت، در مسجد سهله که خانه امام قائم(عج) است حضور مى یابند و از خداوند تعجیل ظهور حضرت را مى طلبند.
در مسجد سهله بُقعه اى معروف به مقام مهدى(عج) وجود دارد و زیارت آن حضرت در آن محل شریف براى منتظران مناسب است و از بعضى کتب مزاریه نقل شده که شایسته است حضرت ولى عصر(عج) را در این محل در حالیکه ایستاده باشند با این استغاثه زیارت کنند: «سلام الله الکامل التام الشّامل العام و…».[7] امام صادق(علیه السلام) فرمود:
«گویا حضرت قائم را در مسجد سهله همراه خانواده خود مى بینیم».
سپس فرمود:
«هیچ پیامبرى مبعوث نشد مگر اینکه در این مسجد نماز خواند».
یکى از یاران حضرت به نام ابوبصیر عرض کرد:
«آیا امام قائم(عج) همواره در این مسجد خواهد بود؟ فرمود: «آرى مسجد سهله خانه امام قائم(عج) است».[8] 4 – مسجد صعصعه: مسجد صعصعه، از مساجد شریف کوفه است; جماعتى از منتظران حضرت قائم(عج) را در ماه رجب در آن مسجد مبارک مشاهده کرده اند که دو رکعت نماز بجا آورده و این دعا را خوانده است:
«اللهم یا ذالمن السابغه والالاء الوازعه…» ظاهر عمل آن است که این دعاء مخصوص این مسجد شریف و از اعمال آن است، نظیر دعاهاى مسجد سهله و… و لیکن چون در ماه رجب بوده که آن حضرت این دعا را خوانده اند، احتمال داده شده که شاید این دعا از دعاهاى ایام رجب باشد و لذا در کتب علما در اعمال ماه رجب نیز ذکر شده است.[9] در مسجد صعصعه نیز منتظران دل باخته حضور مى یابند دست به دعا و نیایش بر مى دارند و در فراق امام غایب شان اشک مى ریزند و از خداوند تعجیل ظهور حضرت را مى خواهند.
5- وادی السلام: یکی از بزرگترین قبرستان ها در جهان اسلام، قبرستان وادی السلام در نجف اشرف می باشد. این گورستان علاوه بر وسعت از لحاظ قدمت نیز کهن ترین گورستان جهان می باشد. وجود مقام هود و صالح و تصریح معصومان بر دفن آن دو بزرگوار در این مکان، از قدمت بسیار زیاد این مکان حکایت می کند.[10] دفن آدم ابوالبشر و نوح پیامبر در نجف اشرف و در داخل ضریح امیرمؤمنان ـ علیه السلام ـ دلیل روشنی است بر این که قدیمی ترین مقبره بر فراز کره خاکی در همین منطقه است.[11] وادی السلام در دوران عهد حضرت امیر ـ علیه السلام ـ بارها و ساعتها راز و نیاز حضرت علی ـ علیه السلام ـ را به خود دیده است و این مطلب در احادیث فراوانی بیان شده است[12].
امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: هیچ مؤمنی در شرق یا غرب دنیا نمی میرد، جز این که روحش را خداوند متعال به سوی وادی السلام گسیل می دارد.[13] راوی پرسید وادی السلام کجاست؟ فرمود: در میان صحرای کوفه و نجف می باشد، گویی با چشم خود می بینم که مخلوقات بسیاری بر فراز منبرهایی از نور نشسته با یکدیگر سخن می گویند.
از ویژگیهای وادی السلام این است که هر کس در آن جا دفن شود عذاب قبر و سؤال نکیر و منکر از او برداشته می شود زیرا تربت امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ چنین خاصیتی را دارد[14] و به همین علت بسیاری از بزرگان وصیت می کردند که جنازه شان را به نجف اشرف منتقل کنند و در جوار حرم ملکوتی حضرت علی ـ علیه السلام ـ در بهشت روی زمین (وادی السلام) به خاک بسپارند.
6- مقام صاحب الزمان در وادی السلام: محدث نوری در مورد تاریخچه مقام حضرت مهدی (عج) می نویسد: در بیرون شهر نجف در سمت غربی قبرستان معروف وادی السلام مقام مقدس حضرت مهدی (عج) واقع است که از برای آن، صحن، گنبد، مقام و بارگاهی است و در آنجا محرابی است منتسب به حضرت مهدی (عج) که علت این انتساب معلوم نیست، نمی دانیم که آیا در آن جا کسی آن سرور (امام) را دیده است، یا کرامتی از آن حضرت در آن مکان مقدس ظاهر گشته؟ جز آن که این مقام شریف از قدیم الایام وجود داشته است.[15] مرحوم محمدتقی مجلسی (ره) در کتاب (لوامع صاحب قرانی) که در سال 1066 هجری قمری نوشته است سفر به عتبات عالیات را به طور مشروح آورده و در ضمن آن فرموده: 28 سال پیش از این به زیارت امام علی ـ علیه السلام ـ مشرف شدم … اکثر ایام در مقام حضرت صاحب الامر ـ علیه السلام ـ می بودم که در خارج نجف اشرف واقع است … شب ها پروانه وار بر دور روضه مقدسه می گشتم … روزها در مقام حضرت صاحب الامر …[16] در کتاب لؤلؤ الصدف فی تاریخ النجف تألیف سید عبدالله مشهور به ثقه الاسلام، که در تاریخ 1322 هجری قمری تألیف شده[17] آمده است که در مقام حضرت مهدی (عج) سنگ مرمری هست که زیارتنامه آن حضرت بر آن حک شده است و تاریخ کنده کاری آن 912 هجری می باشد.
از این نوشته ها نتیجه می گیریم که این مقام در طول قرون و اعصار به عنوان مقام حضرت مهدی (عج) اشتهار داشته و همه روزه پذیرای خیل عاشقان حضرت بوده است. و کرامات و معجزات بی شماری از آن بزرگوار در این مقام مشاهده شده، بیماران صعب العلاجی با نفس مسیحایی اش شفا یافته است.
داستان سرداب
امام مهدی (عج) در کجا و چگونه غایب شد؟ آیا در سرداب منزل پدرش غایب شد و هنوز نیز در آنجاست؟ در این باره به شیعه تهمت هایی زده اند؛ می گویند شیعه معتقد است مأموران خلیفه عباسی به منزل حضرت در سامرا هجوم آوردند تا او را دستگیر کنند و آن حضرت در آن هنگام در (سرداب) از دیده ها پنهان شد این داستان چنان شهرت یافته که وی را (صاحب سرداب) لقب داده اند.[1] . میرزا حسین طبرسى نورى، نجم الثاقب، چاپ اسلامیه، ص 212.
[2] . محمد باقر مجلسى، بحار الانوار، (بیروت، مؤسسه الوفاء) ج 52، ص 326.
[3] . ابى الحسن على بن عیسى بن ابى الفتح الاربیلى، کشف الغمه، قم، مکتبه بنى هاشم، المطبعه العلمیه، ج 2، ص 463.
[4] . جعفر بن محمد بن قولویه، کامل الزیارات، مترجم جواد ذهنى تهرانى، ناشر، گنجینه ذهن، چاپ اول 1381، ص 703.
[5] . همان، ص 74، ح 5.
[6] . شیخ عباس قمى، مفاتیح الجنان.
[7] . همان.
[8] . علامه مجلسى، بحار الانوار، پیشین، ج 4، ص 436.
[9] . شیخ عباس قمى، مفاتیح الجنان- حسین کریمى بیدگلى، فرهنگ موعود. قم، انتشارات حر، ص 222.
[10] . تهذیب الاحکام، ج 6، ص 34.
[11] . همان.
[12] . کلینی، کافی، ج 3، ص 243.
[13] . ارشاد القلوب، ج 2، ص 441. بحارالانوار، ج 100، ص 234.
[14] . ارشاد القلوب، ج 2، ص 439، بحارالانوار، ج 100، ص 233.
[15] . محدث نوری، کشف الاستار، ص 206؛ رخسار پنهان، ص 368.
[16] . محمدتقی مجلسی، لوامع صاحب قرآنی، ج 8، ص 817.
[17] . الذریعه، ج 18، ص 383.
@#@
در حالی که در منابع شیعی هیچ نامی از (سرداب) نیست. نویسندگان اهل سنت بر این نظر اصرار می ورزند و متأسفانه این سخن دستاویزی برای حمله برخی از آنان به تشیع گردیده است.[1] آنان پنداشته اند که شیعیان در میان سرداب امام خود را می جویند و ظهورش را از آن نقطه انتظار می کشند.
واقع قضیه این است که امام مهدی (عج) از هنگام ولادت در اختفا به سر می برد و بعد از نماز گزاردن به پیکر پاک پدر و دفن آن حضرت وارد منزل شد و دیگر کسی آن حضرت را در اجتماع و در جمع مردم ندید.[2] خانه ای که از آن سخن گفته می شود، دو قسمت داشت، یک قسمت برای مردان و قسمت دیگر برای خانم ها و یک سرداب هم زیر اتاقها قرار داشت که در ایام گرما اهل خانه در آن سرداب زندگی می کردند.
شیعه این خانه و سرداب را محترم می دارد؛ زیرا برخی از امامانشان در این خانه زندگی می کردند و امام هادی و امام عسکری و نیز امام مهدی (عج) در همین خانه، خداوند سبحان را عبادت می کردند. این یک امر عقلانی و طبیعی است که به جهت علاقه ای که به پیشوای دینی خود دارند متعلقات او را هم محترم بشمارند و خلاصه سخن غیبت حضرت در سرداب بهتانی بیش نیست و هیچ یک از بزرگان شیعه چنین باوری ندارند.[3] [1] . منتخب الاثر، صافی گلپایگانی، ص 372.
[2] . باقر شریف قریشی، حیاه امام المهدی، ص 115 – 120.
[3] . درسنامه تاریخ عصر غیبت، مؤلفان، آقائی، جباری، عاشوری، حکیم، چاپ شریعت، نشر دفتر تحقیقات و تدوین کتب درسی، ص 177.
مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه