سخنان ابوبکر
روزی ابوبکر درباره ی خلافت خود و بیعت مردم با او بر فراز منبر گفت : « اقیلونی و لست بخیرکم و علی فیکم ؛ مرا رهایی کنید ، در حالی که علی ( علیه السلام ) در بین شماست من بهترین شما نیستم . (1)
و نیز بعد از آن که امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) در غدیر خم جانشین پیامبر (صلی الله علیه و آله ) شد ابوبکر و عمر در هنگام بیعت با امام علی ( علیه السلام ) با تعبیرات مختلفی به آن حضرت تبریک گفتند که بعضی از آن تعبیرات عبارتند از :
« بخ بخ لک یا ابن ابی طالب ؛ یخ بخ لک یا ابالحسن و … »
« هنیئاً لک یابن ابی طالب اصبحت مولی کل مؤمن و مؤمنه …»
« و یا امسیت یا بن ابی طالب ، مولی کل مؤمن و مؤمنه … »
ترجمه : « مبارک باد بر تو ای پسر ابوطالب ، مبارک باد ، مبارک باد بر تو ای ابالحسن ! گوارا باد بر تو ای پسر ابوطالب ! صبح کردی در حالی که مولی و سرپرست هر مرد و زن با ایمان گشتی . گوارا باد بر تو ای پسر ابوطالب ! ای که روز را به شب رساندی در حالی که سرپرست و پیشوای همه ی مؤمنان گردیدی » . (2)

نزدیک ترین مردم به پیامبر ( صلی الله علیه و آله )
شعبی گوید : « روزی ابوبکر در جایی نشسته بود ، علی بن ابی طالب ( علیه السلام ) از دور نمایان شد . چون ابوبکر او را دید گفت : هر کس خوش دارد بنگرد به کسی که بزرگ ترین مردم در مقام و منزلت و نزدیک ترین مردم به پیامبر ( صلی الله علیه و آله ) و برترین مردم به نام و نشان و بزرگ ترین مردم در بی نیازی از مردم که از جهت رسول اکرم ( صلی الله علیه و آله ) به دست آورده ، بنگرد به این کس که از دور نمایان شد » . (3)
و نیز ابوبکر می گفت که من بر مردمی پیشی نمی گیرم که از پیامبر خدا ( صلی الله علیه و آله ) شنیدم درباره ی علی ( علیه السلام ) می فرمود : « علی منی کمنزلتی من ربی ؛ علی نسبت به من همانند منزلت من با خدای من است » . (4)

علی ( علیه السلام ) والاترین مردم
شعبی می نویسد ، ابوبکر گفت : « هر کس خوش دارد به کسی بنگرد که از همه به پیامبر نزدیک تر و نزد او از همه والاتر و از همه مردم خوش رفتارتر است و بیش از هر کس دیگر ، رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) را یاری کرده ، به این مرد که به سوی ما می آید ، بنگرد » .(5)

علی ( علیه السلام ) پیشگام ترین مسلمان
همچنین وی نقل می کند : روزی علی ( علیه السلام ) ابوبکر و همراهان او را دید و بر آنان سلام کرد و به راه خود ادامه داد . ابوبکر گفت : « هر کس مایل است به نخستین و پیشگام ترین مسلمان و نزدیک ترین خویشاوند رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) بنگرد ، باید علی بن ابی طالب را نگاه کند » . (6)

اظهار پشیمانی ابوبکر هنگام مرگ
ابوبکر هنگام مرگ می گفت : « به خدا قسم جز از سه کار متأسف نیستم و ای کاش مرتکب آن نمی شدم از جمله : ای کاش دست از خانه ی علی ( علیه السلام ) می کشیدم هر چند او علیه من اعلان جنگ می داد » . (7)

علی علیه السلام از زبان عمر بن خطاب
علی ( علیه السلام ) شخصیتی یگانه در تمام زمان هاست و به این نکته نه تنها دوستان ، بلکه مخالفشان نیز اذعان کرده اند ، چنان که عمر بن خطاب می گوید : « زنان از زاییدن فرزندی مانند علی بن ابی طالب نازایند » . (8)

استواری اسلام با شمشیر علی ( علیه السلام )
« اگر شمشیر علی ( علیه السلام ) نبود اسلام استوار نمی گشت » . (9)
و همچنین نقل شده است که روزی عمر در مسجد نشسته بود و جمعی از مردم هم دور از جمع شده بودند ، حرفی از علی ( علیه السلام ) به میان آمد ، یکی از آنها برای این که عمرخوشش آید گفت : علی انسان مغروری است . عمر سریعاً واکنش نشان داد و او را منع کرد از تکرار چنین حرف هایی ، سپس عمر گفت : « به خدا قسم » اگر شمشیر علی ( علیه السلام ) نبود ، عمود اسلام استحکام نمی یافت . او حاکم ترین امت است و در دین بر همگان سبقت دارد ، و دارای شرف و بزرگی در دین است » .
وقتی که آن شخص این جملات را از عمر شنید گفت : پس چرا او را مقدم نداشتید. عمر در پاسخ آن شخص گفت : به دو جهت « یکی به جهت کمی سن او . و دیگر آن که بنی عبدالمطلب او را دوست می داشتند » . (10)
عمر بن خطاب ، که تاریخ حکایت های فراوان از او و علی بن ابی طالب ( علیه السلام ) روایت کرده ، بیش از هفتاد بار گفته است که اگر علی نبود عمر هلاک می شد .

برتری ایمان علی ( علیه السلام )
عمر هنگام مرگ شش نفر را حاضر کرد و برای هر یک عیبی یادآور شد . اما درباره ی علی ( علیه السلام ) در خطاب به وی چنین گفت :
« ای علی ، اگر ایمان همه ی خلایق را با ایمان تو مقایسه کنیم ، ایمان تو بر ایمان آنان برتری دارد » .(11)
« اگر آسمان های هفت گانه را در یک کفه ترازو بگذارند و ایمان علی ( علیه السلام ) را در کفه ی دیگر ، ایمان علی علیه السلام از آن سنگین تر است » . (12)
اعتراف عمر به برتری های علمی و قضایی امیر مؤمنان علی ( علیه السلام )
« انت ( یا علی ) خیر هم فتوی ؛ تو ای علی بهترین صحابه در امر فتوی هستی » . (13)
« عجزت النساء ان تلدن مثل علی بن ابی طالب و لولا علی لهلک عمر ؛ همانا که زن ها از زائیدن همانند علی ( علیه السلام ) ناتوان باشند و چنان چه علی ( علیه السلام ) نبود عمر هلاک شده بود» . (14)
« علی اعلم الناس بما انزل الله علی محمد ( صلی الله علیه و آله ) ؛ علی ( علیه السلام ) آگاه ترین مردم است بدان چه خدا بر محمد ( صلی اله علیه و آله ) نازل فرموده ، یعنی قرآن و اسرارش » . (15)
« کاد یهلک ابن الخطاب لولا علی بن ابی طالب ؛ نزدیک بود پسر خطاب ( عمر ) هلاک شود اگر علی بن ابی طالب ( علیه السلام ) نبود » . (16)
« لا ابقایی الله بعدک یا علی ؛ باقی نگذارد خدا مرا بعد از تو ای علی » (17)
« لا ابقانی الله لمعضله لیس لها ابوالحسن ؛ باقی نگذارد خدا مرا در برابر مشکلی که ابوالحسن ، علی ( علیه السلام ) برای حل و فصلش نباشد » .
(18)
« لو لا علی لضل عمر ؛ اگر علی ( علیه السلام ) نبود عمر گمراه شده بود » .(19)
« لو لا علی لهلک عمر ؛ اگر علی ( علیه السلام ) نبود عمر هلاک شده بود» . (20)
« لولاک لا فتضحنا ؛ ( یا علی ) اگر تو نبودی هر آینه ما مفتضح و رسوا می شدیم » . (21)
« هذا اعلم بنبینا و بکتاب نبینا ؛ این ، علی ( علیه السلام ) ، اعلم و آگاه تر ( از صحابه ) است به پیامبر ما و به کتاب پیامبر ما » .(22)
« یا اباالحسن انت لکل معضله و شده تدعی ؛ ای ابوالحسن تو ، یگانه کسی هستی ، که برای حل و فصل هر مشکلی و سختی ، آماده ای ، و دعوت می شوی » . (23)
« یا بن ابی طالب ، فمازلت کاشف کل شبهه و موضح کل حکم ( علم ) ؛ ای پسر ابوطالب ، ( علی ) همانا که پیوسته پرده بردار از هر شبهه ای و تضویح دهنده هر حکمی ( علمی ) هستی » . (24)
« علی اقضانا ، و اقضانا علی ؛ علی ( علیه السلام ) در قضاوت از همه برتر است » . (25)
به عمر بن خطاب گفته شد :
انک تصنع بعلی شیئاً لا تصنع مع احد من اصحاب النبی ( علیه السلام )؟
فقال : « انه مولای ، به عمر گفته شد : تو با علی ( علیه السلام ) به گونه ای رفتار می کنی که با هیچ یک از اصحاب پیغمبر ( صلی الله علیه و آله ) این چنین نمی کنی ؟ عمر گفت : او مولای من است » . (26)

فضایل دیگر علی ( علیه السلام ) از زبان عمر
حافظ بخاری ، بزرگ محدث اهل تسنن از عمر بن خطاب نقل می کند که عمر گفت : « رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) از دنیا رفت در حالی که از علی ( علیه السلام ) راضی و خوشنود بود » . (27)
علامه خطیب خوارزمی با ذکر سند نقل می کند که عمر گفت : « برای اصحاب محمد ( صلی الله علیه و آله ) هیجده سابقه ( یعنی مایه امتیاز و برتری بر دیگران ) بود که سیزده عدد آن به علی ( علیه السلام ) اختصاص داشت و در پنج امتیاز دیگر هم علی ( علیه السلام ) با ما شریک و همسان بود » . (28)

آزردن علی ( علیه السلام ) آزردن رسول خداست
علامه عینی حنفی به نقل از احمد بن حنبل می نویسد : عمر بن خطاب گفته است : « هر کسی که علی ( علیه السلام ) را آزرده و اذیت کند رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) را آزرده و اذیت کرده است » . (29)
عروه بن زبیر گفته است : مردی در حضور عمر از علی ( علیه السلام ) بد گفت : عمر به او گفت : « آیا صاحب این قبر را می شناسی ؟ او محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب است و علی پسر ابوطالب پسر عبدالمطلب است ؛ پس جز به نیکی از علی یاد مکن که اگر او را دشمن بداری ، این را که در قبر خفته است ، آزرده کرده ای » . (30)

خطاب عمر به علی ( علیه السلام ) پدر و مادرم فدای تو
عبدالله بن عباس و دیگران با ذکر سند نقل کرده اند : که ، مردی از علی ( علیه السلام ) به عمر شکایت کرد و چون حضرت در آن مجلس حاضر بود ، عمر گفت : یا ابالحسن برخیز و در کنار شاکی بنشین .علی ( علیه السلام ) برخاست و در کنار آن مرد نشست ، پس از گفتگو و پایان قضیه ، عمر متوجه شد که چهره ی علی ( علیه السلام ) متغیر و دگرگون است . از این رو گفت : یا ابالحسن از چه جهت چهره ات را متغیر می بینم ، مگر از آن چه گذشت ناخشنودی ؟ امیرمؤمنان گفت : آری . عمر گفت : چرا ؟ علی ( علیه السلام ) فرمود : به خاطر آن که مرا در برابر مدعی به کینه صدا زدی ( در میان عرب جهت احترام ، اشخاص را با کینه صدا می زنند و این گونه صدا زدن در مجالس داوری مایه تبعیض بین طرفین دعوا محسوب می شود ) . چرا نگفتی یا علی برخیز و در کنار مدعی بنشین ؟ عمر از این خرده گیری علی ( علیه السلام ) چندان شگفت زده شد که سر آن حضرت را در آغوش گرفت و چشمان مبارکش را بوسید و گفت : « پدر و مادرم فدای شما باد . به وسیله ی شما خداوند ما را از تیرگی و تاریکی ( کفر و شرک ) به نور اسلام مشرف ساخت » . (31)
از عمر بن خطاب روایت شده که گفت : رسول خدا (صلی الله علیه و آله ) علی ( علیه السلام ) را علم و بزرگ قرار داد و فرمود :
« من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم و ال من والاه و عاد من عاداه و اخذل من خذله و انصر من نصر اللهم انت شهیدی علیهم ؛ پروردگارا دوست علی ( علیه السلام ) را دوست بدار و دشمن او را دشمن و کس که او را ذلیل کند ذلیل نما و کسی که یاور او باشد یاری فرما ، خدا یا تو گواه من بر آنان باش » .
عمر گفت : زمانی که پیامبر ( صلی الله علیه و اله ) درباره ی علی ( علیه السلام ) فرمود : من کنت مولاه … در کنار من جوان خوش سیما و خوش بویی بود ، که به من گفت : ای عمر رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) پیمان و بیعتی انجام داد که جز منافق آن را نقض نمی کند ، پس بر حذر باش که مبادا تو آن را نقض کنی . عمر گفت : [ همان زمان] عرض کردم یا رسول الله ، وقتی که شما در مورد علی ( علیه السلام ) سخن می گفتی ، در کنار من جوان خوش سیما و خوش بویی بود که به من چنین و چنان می گفت . حضرت فرمود : ای عمر او از فرزندان آدم نبود ، بلکه جبرئیل بود و خواست تا بر شما در مورد آن چه که من در مورد علی علیه السلام گفتم تاکید کند . (32)

اعترافی دیگر از عمر
در تاریخ آمده است که عمر همراه عباس ، عموی پیامبر به شام رفت . به هنگام ورود عمر به شام مردم به او تواضع می کردند و وی را امیرالمؤمنین می خواندند …
عمر رو کرد به عباس و گفت : می خواهی به تو خبر دهم که چه کسی از من و تو افضل و بالاتر است و او امیرالمؤمنین می باشد . عباس گفت : بلی ، عمر گفت : « آن مردی است که او را در مدینه گذاشتیم ، یعنی علی ( علیه السلام ) عباس گفت : اگر چنین است پس چرا تو و رفیق تو ( ابوبکر ) با او چنین کردید ، عمر گفت : « او را افضل می شناسیم و به آن هم اعتراف می کنیم و لیکن او را به این جهت مقدم نساختیم ، که قریش کینه او را در دل داشتند و ترسیدیم که اعراب با او بیعت نکنند و این کار از دست ما بیرون رود » . (33)

سلام عمر به علی ( علیه السلام ) با عنوان امیرالمومنین
ابن مردویه از سالم ، غلام علی ( علیه السلام ) نقل می کند ، که با علی ( علیه السلام )در زمینی زراعتی که ملک حضرت بود کار می کردیم . ابوبکر و عمر به آنجا آمدند و گفتند : « السلام علیک یا امیرالمؤمنین و رحمه الله و برکاته » بعضی از همراهانشان از آن دو نفر سؤال کردند : آیا شما این سلام را در حیات رسول الله ( صلی الله علیه و آله ) نیز گفتید ، عمر گفت : « پیامبر ( صلی الله علیه و آله ) ما را به این موضوع امر کرده است » . (34)

سخن عثمان در خطابش به علی ( علیه السلام )
« … به خدا اگر بمیری ، دوست ندارم بعد از تو زنده بمانم ، زیرا جانشینی پس از تو نمی بینم . و اگر باقی بمانی هیچ سرکشی را نمی بینم که تو را به عنوان نردبان و وسیله ی یاوری انتخاب کرده باشد و تو را پناه گاه و ملجأ شمرده باشد … نسبت من به تو مانند فرزندی است که از طرف پدرش عاق شده … » .(35)

فضایل علی ( علیه السلام ) از زبان عایشه
عایشه دختر ابی بکر بن ابی قحانه ، یکی از همسران پیامبر گرامی اسلام ( علیه السلام ) بر اساس تواریخ معتبر ، میانه ی خوبی با علی ( علیه السلام ) و فاطمه ( علیها السلام) و فرزندان ارجمند آنان نداشت . و این بغض ، کینه و خصومت در جنگ جمل کاملاً ظاهر شد . و او همه سفارش هایی را که پیامبر ( صلی الله علیه و آله ) در مورد لزوم پیروی و اطاعت از علی ( علیه السلام ) بیان فرموده بود ، نادیده گرفت و آشکارا با هم دستی طلحه و زیبر در مقابل امیرالمؤمنین علی ( علیه السلام ) اقدام به مبارزه کرد .
اما کمال بی پایان علی ( علیه السلام ) و خاندان پاک آن حضرت به اندازه ای درخشندگی و نورافشانی دارد ، که بسان خورشید تابان ، هیچ کس و هیچ چیز قادر به جلوگیری از پرتو افکنی آن نیست . به طوری که حتی عایشه با چنین تفکری هرگز نتوانست فضایل و کمالات آن ها را کتمان کند . اکنون به چند مورد از مواردی که وی بر زبان آورده است اشاره می کنیم .

علی ( علیه السلام ) داناترین شخص به سنت پیامبر ( صلی الله علیه و آله )
حاکم حسکانی به نقل از عایشه می نویسد : « از میان اصحاب پیامبر علی ( علیه السلام ) نسبت به آن چه بر پیامبر نازل شده داناترین اصحاب است » . (36)

بزرگواری علی ( علیه السلام ) از قول عایشه
« ما ازددت مع ابن ابی طالب الا کرامه ؛ در برخورد با علی بن ابی طالب ( علیه السلام ) چیزی جز بزرگواری نیافتم » . (37)

علی ( علیه السلام ) بهترین انسان
عطا پسر ابی رباح گفت : از عایشه در مورد علی ( علیه السلام ) سؤال کردم ، عایشه گفت : « او ( علی علیه السلام ) بهترین انسان است ، و در این مطلب شک و تردید نمی کند مگر کافر » . (38)
عطا از عایشه روایت کرد که گفت : عالم ترین شما به سنت پیامبر ( صلی الله علیه و آله ) علی بن ابی طالب ( علیه السلام ) است » . (39)

داناترین اصحاب پیامبر ( صلی الله علیه و آله )
همچنین از عطا روایت شد که عایشه گفت : « داناترین اصحاب محمد ( صلی الله علیه و آله ) علی علیه السلام است » . (40)

محبوب ترین مردم در نزد رسول خدا ( صلی الله علیه و آله )
از عایشه روایت شده است که از او پرسیدند که محبوب ترین مردم در نزد رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) که بود ؛ گفت : « علی علیه السلام و پرسید از زنان چه کسی گفت : فاطمه ( علیها السلام ) » (41)
عایشه می گوید : « خداوند کسی را خلق نکردکه محبوب تر از علی ( علیه السلام ) پیش رسول خدا باشد » . (42)

پی نوشت :

1. فقیه ایمانی ، مهدی ، الأمام امیر المومنین علی علیه السلام از دیدگاه خلفا ، ص 58.
2. همان ، ص 97- 99 .
3. مناقب خوارزمی ، فصل 14 ، ص 161 .
4. رهبر ، محمد تقی ، علی علیه السلام ابر مرد مظلوم ، ص 114 .
5. مناقب خوارزمی ، فصل 14 ، ص 161 .
6. همان .
7. ابن قتیبه ، الأمامه و السیاسه ، ص 24 .
8. رهبر ، محمد تقی ، علی علیه السلام ابر مرد مظلوم ، ص 155 .
9. انصاری ، عذرا ، جلوه ی ولایت ، ص 285 .
10. ابن ابی الحدید ، شرح البلاغه ، ج 12 ، ص 82 .
11. مظاهری ، حسین ، چهارده معصوم ، ص 43 .
12. انصاری ، عذرا ، جلوه ی ولایت ، ص 284 .
13. فقیه ایمانی ، مهدی ، الأمام امیر المومنین علی علیها السلام از دیدگاه خلفا ، ص 123 .
14.همان ، ص 125 .
15. همان .
16. همان ، ص 126 .
17. همان ، ص 128 .
18. همان .
19. همان ، ص 129 .
20. همان .
21.همان، ص 132 .
22. همان ، ص 133 .
23. همان ، ص 134 .
24. همان .
25. همان ، ص 142 .
26. همان ، ص 146 .
27. صحیح بخاری ، ج 1 ، ص 181 .
28. فقیه ایمانی ، مهدی ، الأمام امیر المومنین معلی علیه السلام زا دیرگاه خلفا ، ص 154 – 155 .
29. همان ، ص 157 .
30. رشاد ، علی اکبر ، دانشنامه ی امام علی علیه السلام ، ج 10 ، ص 323.
31. مناقب خوارزمی ، ص 97 – 98 .
32. ابن عساکر ، ترجمه الأمام علی بن ابی طالب ، از تاریخ دمشق ، ج 2 ، ص 80.
33. مقدس اردبیلی ، حدیقه الشیعه ، ص 314 .
34.فقیه ایمانی ، مهدی ، الأمام امیر المومنین علی علیه السلام از دیدگاه خلفا ، ص 61 .
35. سراج ، محمد ابراهیم ، امام علی علیه السلام خورشید بی غروب ، ص 254 ، نقل از عبد الفتاح عبد المقصود ، امام علی بن ابی طالب علیه السلام ، 202 .
36. حسکانی ، شواهد التنزیل ، ج 1 ، ص 47 .
37. احمدی میانجی ، علی ، مواقف الشیعه ، ج 3 ، ص 300 .
38. سراج ، محمد ابراهیم ، امام علی علیه السلام خورشید بی غروب ، ص 258 .
39. همان ، ص 259 .
40. همان ، ص 260 .
41. مقدس اردبیلی ، حدیقه الشیعه ، ص 208 .
42. ابن عساکر ، ترجمه الأمام علی بن ابی طالب ، ج 2 ، ص 162.
منبع: الامام امیر المومنین علی از دیدگاه خلفا _ علی از زبان دیگران .