پدید آورنده : سیدحسین اسحاقی

اصلاح و تهذیب نفس در جوانی

عفت و پاک دامنی، نتیجه مبارک تقوای الهی و مایه ارزش معنوی و نزدیکی به خداوند است. این حالت پسندیده و فضیلت برتر روحی – اخلاقی، در دوران جوانی مایه زیبایی درون و اهل آن سزاوار ستایش است. در دوران جوانی، کشورجان در معرض هجوم لشکر شهوت است و عفت، تنها نیروی محافظ آن پس جوان باید با تقویت این نیرو، پیروز این میدان مبارزه شود. یکی از مشکلات اساسی دوران جوانی، کنترل غرایز است؛ غرایزی که بر اثر رشد جوان کم کم طغیان می کند و همه وجود او را در دام خود، اسیر و او را از هرگونه حرکت سازنده باز می دارد. جوانی که از ارزش و بهای لحظه های جوانی آگاه است، هرگز از آینده خود بی خبر نمی ماند و در راه خودسازی و اصلاح نفس به سختی می کوشد. و تلاش ورزیدن در این راه از سفارش های پیاپی و مؤکد ائمه دین است. حضرت علی علیه السلام می فرماید:
لاتترک الْاجتهاد فی اصلاح نفْسک فانه لایعینک علیها الا الجد.
کوشش و برای اصلاح درون و خودسازی را رها نکن؛ زیرا جز تلاش و جدیت، چیزی تو را در برابر نفست یاری نمی کند.

پیام متن:

اصلاح نفس و تلاش برای مبارزه با نفس و منکر، به ویژه در دوران جوانی، از سفارش های مؤکد ائمه دین و خداوند قادر است.

رویارویی شهوت و عقل، در جوانی

نیروی غریزه جنسی، برای بقای نسل و ادامه حیات، در سرشت آدمی به ودیعه نهاده شده است. نیز در دوران جوانی که دوره رشد همه جانبه انسان است، غرایز انسانی و در رأس آنها غریزه جنسی رشد چشم گیری می یابد. طغیان برخی غریزه ها به ویژه غریزه قدرتمند شهوت، جوان را با بحران رو به رو می سازد و فکر و دل جوان را به خود مشغول می کند. همچنین نیروی عقل و اندیشه را در انزوا قرار می دهد و راه حق و حقیقت را می بندد. امام معصوم علیه السلام به این موضوع، چنین اشاره می کند: «هوای نفس، قوی ترین نیروی مسلط بر انسان است و همین نیروست که انسان را از حق باز می دارد».
نیروی شهوت و هوای نفس، دشمن دیرین عقل است و با طغیان گری خویش، عقل را اسیر می سازد، چنان که حضرت امیرمؤمنان، علی علیه السلام بارها همگان را به این امر توجه می داد که: «کمْ منْ عقْل أسیر تحْت هوی أمیر؛ چه بسیار عقلی اسیری که زیر دست و گرفتار هوایی است که امیر و فرمانده است».
بر اثر این آسیب، برخی جوانان در دوران جوانی دچار گونه ای ناهماهنگی رفتاری و ضعف عقلی می شوند و از این رهگذر، به نوعی بی بندوباری و بی قیدی تن می دهند. در این دوران، نیروی شهوت با قدرت و شدت تمام تر، روح جوان را تسخیر می کند و او را به بی راهه می کشاند. دراین باره، این سفارش گران سنگ حضرت علی علیه السلام شایسته توجه و اندیشه است که:
غلبه الشهوه تبطل العصمه و تورد الهلک.
چیرگی شهوت، مایه از بین رفتن نیروی بازدارنده در برابر گناه، عامل نابودی است. شهوت یک نیروی استعماری درونی است که جسم و جان را به خدمت می گیرد و راه را بر رشد و تعالی انسان می بندد. به فرموده امام علی علیه السلام :
منْ لمْ یمْلک شهْوته یمْلک عقْله؛
هر کس شهوت خود را در دست نگیرد، عقلش را هم به دست نمی گیرد».

پیام متن:

در پرتو چیرگی بر شهوت ها، ارزش آدمی در امان می ماند و در صورت شکست شهوت اندیشه و عقل شهوت ، تباه و نابودی آدمی حتمی است.

پی آمدهای طغیان غرایز و چگونگی مهار آن

برخی از گناهان که در پی طغیان غریزه شهوت دامن گیر جوانان می شود، اثر بسیار ناگواری بر دستگاه مغز و اعصاب جوان بر جای می گذارد. قدرت اندیشه و حافظه او را در صورت زیاده روی جوان در پیروی از غریزه جنسی، سلول های مغزی او از بین می روند. یکی از گناهانی که آثار بسیار خطرناکی بر روی جسم و روح عامل می گذارد، گناه خودارضایی است. برای غلبه بر نیروی شهوت و رهایی از این عادت ناپسند، گفته کانت تأمل برانگیز است، او می گوید:
هیچ چیز مانند خودارضایی، ذهن و جسم را ضعیف نمی کند و این نوع شهوت رانی، به کلی با طبیعت آدمی مغایر است، ولی این موضوع نباید از جوان پنهان بماند، بلکه باید آن را با همه زشتی اش پیش روی او قرار داد. به او بگوییم که بدین طریق، از تولیدمثل خواهد افتاد و یادآور شویم که این عادت زشت، بیش از هر چیز دیگری، قدرت جسمی اش را تباه خواهد کرد با این کار، سبب پیری زودرس و صاحب عقلی واقعا ضعیف خواهد شد.
در آموزه های دینی و اخلاقی، برای چیرگی بر نیروی شهوانی، هشدارهایی داده شده است که از آن جمله اند: آگاهی از پی آمدهای شوم آن، توکل بر یاری خدا، برخورداری از اراده و توان خدادادی، همراهی با دوستان آگاه و دل سوز و باوفا، تقویت نیروی عقل و اندیشه سالم، بهره گیری از تخصص افراد کارشناس و آگاه، توجه عمیق به امور عبادی و عملی، و ارتباط پیوسته با خدا، توجه به ورزش، دوری از پرخوری و گرایش به روزه گرفتن و کم خوری. رعایت و اهتمام همیشگی این دستورها نه تنها مایه رهایی از وسوسه های جوانی می شود، بلکه روح جوان را پالایش، اراده او را محکم و فکر او را جلا و قلب او را صفا می دهد. مولوی چه زیبا سروده است:
ترک شهوت ها و لذت ها سخاست هر که در شهوت فرو شد، برنخاست

پیام متن:

پیروی از شهوت ها، دریچه گناهان به سوی آدمی را می گشاید و پی آمدهای جسمی و روحی جبران ناپذیری برجا می گذارد.

پی آمدهای خطرناک پیروی از شهوت ها

شایسته است که جوانان به درستی از پی آمدهای خطرناک شهوت رانی آگاه شوند و با علم به آن، از جاده انحراف و گمراهی فاصله بگیرند.امام علی علیه السلام می فرماید: «شهوت، عقل آدمی را به آتش می کشد و قلبش را می میراند.» از آن حضرت، در حدیثی دیگر نقل است: «من تسرها الی الشهوات تسْرع الیه الآفات؛ کسی که به سوی شهوت ها می شتابد، آفت ها نیز به سوی وی می شتابند.» در حقیقت، انسانی که در پی شهوت ها و خواسته های نامشروع حرکت می کند، به زودی از کار خود پشیمان و سرافکنده خواهد شد و در حزن و اندوه عمر و شخصیت تباه شده فرو خواهد رفت. امیرپارسایان، علی علیه السلام می فرماید: «کمْ منْ شهوه ساعه اوْریْت حزْنا طویلا؛ چه بسیار شهوت های زودگذر که پشیمانی و رنج طولانی در پی دارد». البته کسی که بنده شهوت است، از کسی که بنده دیگران است، زبون تر و پست تر است، چنان که حضرت علی علیه السلام در سخنی به یاد ماندنی فرمود: «عبده الشهوه أذل منْ عبد الرق».

پیام متن:

پیروی از شهوت ها، ناتوانی نیروی عقل و اراده و پشیمانی و خواری گنه کار را در پی دارد.

غریزه جنسی؛ نگاه ابزاری یا استقلالی

در میان خواسته ها و غرایزهای موجود در نفس بشری، غریزه جنسی، آشکارتر و نمایان تر است. در نگاه استقلالی به غریزه ها و شهوت ها، هر اندیشه و عمل و راهی که به مطلوب غریزی بینجامد، جایز و روا شمرده می شود. چشم چرانی، خودارضایی، میل و گرایش به دیدن صحنه های مهیج و مانند آن، نتیجه نظر استقلالی به غریزه جنسی و در حقیقت، نادیده گرفتن مرتبه انسانی بشر است. بر اثر همین نگاه، برخی از افراد همه چیز را در دایره مادی، جنسی و شهوی دنبال می کنند و می کوشند از هر راه ممکن به خواسته های خود برسد. در مقابل این نگرش، نگاه ابزاری به غریزه جنسی وجود دارد که آن را عاملی برای رشد انسانی و ابزاری برای رسیدن به کمال و آراستگی به ویژگی های برجسته اخلاقی می شمارد. در این حال، به خواسته های شهوانی، در دایره عقل و شرع پاسخ داده می شود. امام علی علیه السلام می فرماید:

العاقل منْ عصی هواه فی طاعه ربه.

عاقل، کسی است که در راه اطاعت پروردگار، با هوای نفس مخالفت می کند.
آن بزرگوار در رهنمودی دیگر فرمود: «بر هوای خود مالک شو!» گرایش های شهوانی، از حیطه اختیار خارج است، ولی هدایت و جهت دهی به آن و شیوه به کارگیری آن، به چگونگی اراده و اختیار آدمی مربوط است. در مجموع، نگاه ابزاری به غریزه جنسی و استفاده درست از آن، بسیار سازنده است، ولی نگاه استقلالی به خواهش جنسی و خارج ساختن آن از دایره عقل و دین، هر چند لذت های شهوانی به همراه دارد، به قیمت تباهی مرتبه انسانی و از دست دادن فضیلت تمام می شود.

پیام متن:

هدف قرار دادن غریزه جنسی و پاسخ دادن به آن از هر راه ممکن، پی آمدهای زیان باری به همراه دارد، ولی کنترل غریزه ها و جهت دهی آن در راه درست، زمینه رشد و کمال آدمی را فراهم می کند.

مددخواهی از خداوند، برای کنترل غریزه ها

حضرت علی علیه السلام می فرماید:
ایها الناس منْ سلک الطریق الواضح ورد الْماء و منْ خالف وقع فی التیه.
ای مردم، هر که راه روشن و راست را بپیماید، به آبادی می رسد و هرکه به بی راهه برود، در بیابان بی آب و گیاه فرود می آید.
انسان سیراب شده از زلال معنویت که از گنداب های آلوده و خواهش های نفسانی رو می گرداند و تنها رو به خالق آسمان ها دارد. آن گاه نیز که در برابر پیروی از خواهش های نفسانی قرار می گیرد، می گوید: «رب السْجن احب الی مما یدعونی الیه؛ پروردگارا زندان برایم محبوب تر است از آنچه مرا به آن فرا می خوانند.» (یوسف: 34). به راستی حضرت یوسف چه نگاهی به خواهش جنسی و لذت های شهوانی داشت که زندان را بر راحت طلبی در کاخ عزیز مصر ترجیح می داد؟! در وجود یوسف علیه السلام ، عقل و ایمان حاکم است و او آن جایی را دوست دارد که بتواند، باارزش ترین گوهر وجود خود، یعنی پاکی را از مکر و فریب راهزنان عزت، شرف و شخصیت حفظ کند، هر چند آنجا از سخت ترین شرایط اقلیمی، اقتصادی و جسمی باشد. او زندان را برمی گزیند تا جهل، جای گزین عقل نشود و در این راه، از خداوند متعال نیز یاری می خواهد:
والا تصرف عنی کیْدهن اصْب الیهن و اکنْ من الجاهلین. (یوسف: 34)
و اگر کید اینان را از من برنگردانی، به آنان مایل می شوم و آن گاه از جاهلان خواهم بود.
و با این اندیشه و تصمیم والا و کنترل اراده است که از سوی حق نیز پاسخ می شنود:
فاستجاب له ربه فصرف عنه کیدهن انه هو السمیع العلیم. (یوسف: 34)
پروردگارش دعای او را به اجابت رساند و کید ایشان را از او بگردانید و به راستی خدا شنوای داناست.
کسی که با خداوند چنین پیوندی دارد، از لذت برتر؛ یعنی جمال محبوب و محبت به او بهره مند می شود و به آسانی در دام شهوت ها گرفتار نمی آید.

پیام متن:

در صورتی که انسان رشته پیوند خود را با خداوند، محکم و در هر حال به او تکیه کند، به راحتی در دام شهوت ها و انحراف ها نمی افتد.
منبع:حوزه.نت