شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع:حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام
حدیث
علل الشرائع : حدّثنا محمّد بن موسى المتوکّل ، قال : حدّثنا علیّ بن الحسین السعد آبادى ، عن أحمد بن أبى عبد اللَّه البرقى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن ابن أبى عمیر ، عن عبد اللَّه بن الفضل ، عن خاله محمّد بن سلیمان ، عن رجل ، عن محمّد بن علیّ[ علیهما السلام] – أنَّهُ قالَ لِمُحَمَّدِ بنِ مُسلِمٍ – :
یا مُحَمَّدَ بنَ مُسلِمٍ ! … [ولا تَستَصغِرَنَّ سَیِّئَهً] [۱] تَعمَلُ بِها ، فَإِنَّکَ تَراها حینَ تَسوؤُکَ .[۲]
ترجمه
حضرت عبد العظیم علیه السلام – به سند خود – : امام باقر علیه السلام خطاب به محمّد بن مسلم فرمود : «اى محمّد بن مسلم! … هرگز کردار بد خود را کوچک مپندار؛ زیرا [در قیامت،] آن را ناخوشایند خواهى دید» .
شرح
این حکمت – که در ادامه حدیث پیشین ذکر شده – ، به این آیه اشاره دارد:
(وَ مَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ شَرًّا یَرَهُ .[۳] و هر کس هم‌وزن ذرّه‌اى بدى کند، [جزاى] آن را خواهد دید) .
کسى که باور داشته باشد کوچک‌ترین کارهاى بد خود را در قیامت خواهد دید ، این تصویر، موجب شرمسارى و ناراحتى او مى‌شود و قطعاً هیچ کار بدى را کوچک نمى‌پندارد . در این باره نیز چند نکته، قابل ذکر است :
۱ . کوچک شمردن گناه ، کوچک شمردن نافرمانى خداى سبحان و در واقع ، کوچک شمردن خداوندعزّ وجلّ است ، و بدین سان، گناهان کوچک، در صورتى که در دیده گنهکار، کوچک شمرده شوند ، بزرگ مى‌گردند . در حدیثى از امام على علیه السلام آمده است که بزرگ‌ترین گناه نزد خداى سبحان ، گناهى است که در نظر گنهکار، کوچک جلوه نماید .[۴]
۲ . کوچک شمردن گناه ، نشانه ناباورى و یا بى‌اعتنایى به کیفر اخروى آن است . از این رو، سبب مى‌شود که گنهکار به تدریج، به گناهان بزرگ مبتلا شود . در حدیثى از امام رضا علیه السلام آمده است که گناهان کوچک، راه‌هایى به سوى گناهان بزرگ اند و کسى که از خداوند در گناهِ اندک نترسد ، در گناه زیاد نیز ترسى نخواهد داشت . [۵]
۳ . چه بسا گناهى که کوچک شمرده مى‌شود ، موجب خشم خداى سبحان و زمینه‌ساز گرفتارى گنهکار به کیفر دائمى او مى‌گردد . در حدیثى از امام على علیه السلام آمده که : خداوند، خشم خود را در نافرمانى از او پنهان کرده است . بنا بر این ، هرگز هیچ گناهى را کوچک مشمار ؛ زیرا چه بسا که آن گناه، با خشم خدا همراه باشد و تو ندانى.[۶]
در حدیثى دیگر، از امام صادق علیه السلام آمده که : هر گاه قصد کار بدى کردى ، آن را انجام مده ؛ زیرا گاه ، خداوند، بنده را در حال ارتکاب گناهى مى‌بیند و مى‌فرماید : «به عزّت و جلالم سوگند که از این پس، هرگز تو را نمى‌آمرزم» .[۷]
بر این اساس ، خردمندان، هیچ گناهى را کوچک نمى‌شمارند و تلاش مى‌کنند تا از همه گناهانِ کوچک و بزرگ دورى کنند ، و اگر در اثر فریب نفْس و شیطان، مرتکب گناهى شدند ، هیچ فرصتى را براى توبه و بازگشت به خداى سبحان، از دست نمى‌دهند .
[۱] عبارت داخل کروشه را به نقل از کتاب بحار الأنوار افزوده‌ایم . [۲] علل الشرائع : ص ۵۹۹ ح ۴۹ ، بحار الأنوار : ج ۷۳ ص ۳۵۵ – ۳۵۶ ح ۶۵ . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح ۹۸ . [۳] زلزال : آیه ۸ . [۴] میزان الحکمه : ج ۴ ص ۲۶۹ ح ۶۷۷۱ . [۵] میزان الحکمه : ، ج ۴ ص ۲۷۶ ح ۶۸۰۴ . [۶] میزان الحکمه : ج ۴ ص ۲۷۵ ح ۶۷۹۶ . [۷] میزان الحکمه : ج ۴ ص ۲۷۲ ح ۶۷۸۹ .
