شرحی بر رهنمودی از امام موسی بن جعفر (ع)
کسی که در کسوت عالم دینی درمی آید و راه فقاهت و مجاهدت علمی می پوید و به اندیشه وری و دین ورزی می رسد از همان آغاز و به موازات علم اندوزی و بینش یابی مسئولیت های اجتماعی و سیاسی بر دوش جانش به شدت سنگینی می کند.
اگرچه مرزبانی عقیده و ایمان اولین و بنیادی ترین وظیفه عالم و فقیه است و او باید به سلامت اعتقادات توده های مردم بیندیشد و دانش و آگاهی های اصیل دینی را به آنان منتقل نماید لکن این تنها وظیفه عالم و فقیه نیست که او در کنار این مهم حضور در عرصه های حیات اجتماعی و سیاسی و نجات و یاری رسانی به مردمان را نیز ضروری می داند و باید در میان اقشار مختلف مردم باشد و ناظر به موانع و مشکلات و تلاش عملی در مسیر نجات و رهاسازی آنها گردد.
در نگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عالم دینی باید به هر دو وظیفه «عامل» باشد که این دو در کنار هم و آمیخته در هم هستند و حائز اهمیت بسیار و دارای نقش مشترک در پرورش انسان موحد و وارسته می باشند.
عالم دینی اگر در مرزبانی عقیده و ایمان قصور ورزد جریان های فکری آلوده و التقاطی با نام اسلام تبلیغ و ترویج می گردند و عقاید مردم را متزلزل و مغشوش می نمایند و ارکان ساختار ایمان آنان را فرو می ریزند.
در بستر تاریخ و در همه اعصار و زمان ها خطر آفت و آسیب نحله های اعتقادی و فکری ناسالم و انحرافی مردم مسلمان را تهدید کرده و می کند و در چنین شرایطی که آنارشیسم فکری و هرج و مرج اعتقادی افراد جامعه را نشانه می رود و مکاتب باطل و غیرواقعی را ترویج می نماید و به شکار نیروی جوان می پردازد وظیفه بزرگ مرزبانی فکری عالمان دینی نمایان می گردد.
در کنار وظیفه بزرگ و الهی مرزبانی از عقیده و ایمان مسئولیت اجتماعی و سیاسی علما و فقهای اسلام برای نجات و یاری مردمان آشکار می گردد و این یاری رسانی و نجاتگری از جنبه های مختلف رخ می نمایاند و مانع تحقق رنج و تنگنا و ناامنی های اخلاقی و تربیتی و اقتصادی و سیاسی در جامعه اسلامی می گردد.

در فرهنگ و معارف اسلامی با آموزه های گوناگون و روش های مختلف جامعیت وظایف و مسئولیت های عالمان دینی نمایانده می شود. رهنمود ذیل از حضرت امام موسی کاظم (ع) ازجمله آموزه هایی است که هم به وظیفه مرزبانی عقیده و ایمان و هم به مسئولیت نجات و یاری مردمان ـ که هر دو از حوزه های مهم کوشایی های فکری و علمی و فعالیت های عینی و عملی فقیهان و عالمان می باشد ـ تصریح دارد:
«یک فقیه و عالم دینی که به تعلیم و ارشاد مردم می پردازد برای ابلیس سخت تر و هولناک تر از هزار عابد است زیرا عابد همه در بند خویش است ولی عالم علاوه بر خود نگران بندگان خدا نیز هست تا آنان را از چنگ ابلیس و پیروان سیاهکارش برهاند از این رو او در نزد خدا بر هزار هزار مرد عابد و هزار هزار زن عابد ترجیح و برتری دارد.»
این رهنمود ژرف و راهگشا جامع همه مسئولیت های علما و فقهای دین است و از نگاه فراگیر و بیان فشرده و نگرش کلی و مبنایی آن می توان همه وظایف بزرگ این مرزبانان فکری و یاری رسانان اجتماعی را در ذیل به نظاره گذاشت:
1 ـ آموزش و تعلیم یکی از وظایف مهم عالمان دینی است. آنان موظفند فرهنگ و معارف اسلامی را به صورت موضوعی و در ابعاد و جلوه های مختلف به شرح و تبیین درآورند. این آموزش و تعلیم دارای وسعت و گستردگی همه احکام و قوانین عبادی فرهنگی اخلاقی تربیتی عرفانی اجتماعی اقتصادی سیاسی و نظامی اسلام می باشد که باید همه اجزا و ابعاد آن شرح و تعلیم گردد و در مجموع هر مسلمان به شناختی لازم از این فرهنگ و معارف غنی نائل آید.
2 ـ هدایت و ارشاد از دیگر وظایف عالمان دینی است که با گشودن راه حق و مسدودکردن بیراهه های باطل صراط مستقیم الهی را برای اهل ایمان مشخص و آنان را به سوی هدایت رهنمود می شوند و از هر ضلالت و گمراهی جلوگیری به عمل می آورند.
3 ـ پرورش های اخلاقی و تربیتی وظیفه مهم و حیاتی دیگری از عالمان دینی به شمار می رود که به صورت مجموعه ای از تلاش های علمی برای ایجاد آگاهی نسبت به نقش و آثار سازنده فضایل اخلاقی و نیز نقش و آثار مخرب رذایل اخلاقی در کنار تلاش های عملی ـ برای به تسری درآمدن آموزه های اخلاقی و تربیتی در گفتار و رفتار و کردار مردم ـ به ظهور و عینیت درمی آید.
4 ـ نمایاندن جریان های اعتقادی و فکری باطل برای ایجاد امنیت فکری و اعتقادی در نسل جوان از مسئولیت های مهم دیگر علمای اسلام محسوب می شود. این جریان های باطل هم شامل جریان های فکری ملحد می گردد که مکاتب فلسفی انکارکننده خدا و نبوت و معاد می باشند و هم شامل جریان های فکری التقاطی می شود که به صورت آمیختن اسلام با مفاهیم مکتب های غربی و شرقی و با پوشش و لعابی از دین به جوانان و دانشجویان عرضه می گردد.
5 ـ کسب آگاهی های اجتماعی و سیاسی از وظایف دینی مسلمین است زیرا اسلام هرگز به امور عبادی و اخلاقی محدود نمی شود و تعالیم و قوانین این دین رهایی بخش در صحنه های فعالیت های اجتماعی و سیاسی حضور می یابد و راه می نمایاند و از همین رو عالمان دینی در کنار معرفت آفرینی های مختلف خود برای مردم جامعه به آگاهی بخشی های اجتماعی و سیاسی نیز می پردازند و با بالابردن سطح آگاهی های آنان نسبت به موضوعات گوناگون در این حوزه از جمله دشمن شناسی و جریان شناسی واقف و آگاه می نمایند.
6 ـ تحرک آفرینی در عرصه های سیاسی به صورت ایجاد احساس مسئولیت در مردم جامعه به ویژه جوانان و دانشجویان برای روی آوردن به وظایفی چون حضور در انتخابات دفاع از دین و ملت در برابر توطئه های دشمنان امربه معروف و نهی ازمنکر جهاد و مبارزه با جبهه مشترک کفر و شرک و نفاق در همه اعصار و دفاع از استقلال و تمامیت ارضی کشور از دیگر مسئولیت های مهم و بنیادی علمای اسلام می باشد.
7 ـ نجات مردمان از گرداب رنج ها و بلایا و تلاش مستمر به منظور رفع تنگناهای سخت و زیان آور وظیفه و مسئولیت بزرگ دیگری است که بر دوش عالمان متعهد و دردآشنا سنگینی می کند و آرام و قرار را از آنان می رباید. این مسئولیت حیاتی هم از جنبه گرفتاری های کانون های خانواده هم از جنبه رنج ها و فشارهای روحی و روانی و هم بلایا و مصائب گوناگون و دامنگیر انسان عالمان دلسوخته را به نجات و یاری رسانی مردم دعوت می نماید و آنان بر مبنای تعالیم و دستورالعمل های دین مبین حق خویشتن را مسئول و متعهد می یابند که مانع شوند رنج و مشکلات و فشارهای گوناگون عرصه زندگی فردی اجتماعی اقتصادی و سیاسی را بر اهل ایمان تنگ نماید و آنان را پریشان کند و به تشویش و ناامیدی و هراس و تزلزل بیفکند.
امور هفتگانه ای که به آنها اشاره کردیم تلاش های علمی و عملی عالمان و فقیهان راستین را به هدایت و نجات و سلامت و رستگاری توده های مردم منتهی می نماید و این جاست که ابلیس به شدت احساس شکست می کند به گونه ای که برای او «هزار عابد» آنگونه خطر و رنج نمی آفرینند که «یک عالم» موجب هراس و مشقت او می شود. زیرا عابد فقط به امور فردی و شخصی خود اشتغال دارد و خویش را نسبت به جامعه و مردم در تعهد و مسئولیت نمی یابد تا کمر همت بربندد و پای در میادین خطرناک مقابله با جهل و جمود و انحراف و انحطاط و التقاط بگذارد و آسایش خود را برای رهایی و سلامت دیگران زایل سازد و حتی جانش را در معرض تهدید و آسیب دشمنان خدا قرار دهد. اما «عالم دینی» نمی تواند بنشیند و نظاره گر تاخت و تاز کفر و شرک و نفاق به مرزهای عقیده و ایمان مردم باشد و دام های فریب و مکر و فتنه و نفاق را بنگرد که گسترده می شوند تا پیروان ابلیس به صورت جریان های ملحد و منافق و حتی با پوشش دین الهی به تخریب اعتقادی و فکری جوانان بپردازند و حق را در مذبح باطل قربانی کنند.
آری تفاوت «عابد» و «عالم» بسیار است همچنان که وظایف و مسئولیت عالم مسئول انبوه و کثیر است و این دو هرگز قابل مقایسه با هم نخواهند بود.
تعبیر امام کاظم (ع) مبنی بر این که عالم در نزد خداوند بر «هزار هزار» ـ یعنی یک میلیون ـ عابد مرد و هزارهزار عابد زن رجحان و برتری می یابد در متن خود حقایقی را نهفته دارد که آنچه در این نوشتار از نظر گذشت بخشی از آنهاست.
در بستر تاریخ و در همه اعصار و زمان ها خطر آفت و آسیب نحله های اعتقادی و فکری ناسالم و انحرافی مردم مسلمان را تهدیدکرده و می کند و در چنین شرایطی که آنارشیسم فکری و هرج و مرج اعتقادی افراد جامعه را نشانه می رود و مکاتب باطل و غیرواقعی را ترویج می نماید و به شکار نیروهای جوان می پردازد وظیفه بزرگ مرزبانی فکری عالمان دینی نمایان می گردد.
تحرک آفرینی در عرصه های سیاسی به صورت ایجاد احساس مسئولیت در مردم جامعه به ویژه جوانان و دانشجویان برای روی آوردن به وظایفی چون حضور در انتخابات دفاع از دین و ملت در برابر توطئه های دشمنان امر به معروف و نهی از منکر جهاد و مبارزه با جبهه مشترک کفر وشرک و نفاق در همه اعصار و دفاع از استقلال و تمامیت ارضی کشور از مسئولیت های مهم و بنیادی و اجتماعی و سیاسی علمای اسلام می باشد.
منبع: روزنامه جمهوری اسلامی