شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع:حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام
نیکى پس از بدى
حدیث
علل الشرائع : حدّثنا محمّد بن موسى المتوکّل ، قال : حدّثنا علیّ بن الحسین السعد آبادى ، عن أحمد بن أبى عبد اللَّه البرقى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن ابن أبى عمیر ، عن عبد اللَّه بن الفضل ، عن خاله محمّد بن سلیمان ، عن رجل ، عن محمّد بن على [ علیه السلام] – أنّهُ قالَ لِمُحَمَّدِ بنِ مُسلِمٍ – :
یا مُحَمَّدَ بنَ مُسلِمٍ! … أحسِن؛ فَإِنّى لَم أرَ شَیئاً قَطُّ أشَدَّ طَلَباً ولا أسرَعَ دَرکاً مِن حَسَنَهٍ مُحدَثَهٍ لِذَنبٍ قَدیمٍ.[1]
ترجمه
حضرت عبد العظیم علیه السلام – به سند خود – : امام باقر علیه السلام خطاب به محمّد بن مسلم فرمود : «اى محمّد بن مسلم ! نیکى کن که به راستى هرگز چیزى مانند کار نیکِ جدید را ندیده‌ام که این چنین ، به تعقیب یک گناه قدیم بر آید و با سرعت، خود را به آن برساند [و آن را محو سازد]» .
شرح
این حدیث، سرعت تأثیر کارهاى نیک را در زدودن آثار شوم کارهاى زشت و گناه از روح و روان و زندگى انسان، با بیانى رسا توضیح مى‌دهد. در این باره، نکاتى ارائه مى‌گردد:
۱ . حدیث یاد شده مى‌تواند تفسیر این آیه باشد:
(وَ أَقِمِ الصَّلَوهَ طَرَفَىِ النَّهَارِ وَ زُلَفًا مِّنَ الَّیْلِ إِنَّ الْحَسَنَتِ یُذْهِبْنَ السَّیَِّاتِ.[2] در دو طرف روز، و اوایل شب، نماز را برپا دار که به یقین، نیکى‌ها بدى‌ها را از بین مى‌برند) .
این آیه با صراحت اعلام مى‌کند که انواع کارهاى نیک مى‌توانند آثار کارهاى زشت را از بین ببرند . از این رو، روایت شده که امام على علیه السلام در تبیین آیه یاد شده مى‌فرماید:
إنَّ اللَّهَ‌عزّ وجلّ یُکَفِّرُ بِکُلِّ حَسَنهٍ سیِّئهً .[3]
خداوند متعال با هر کار نیکى، یک کار بد را مى‌زداید.
۲ . نقش سریع کار نیک را در زدودن آثار زشت، مى‌توان از وعده مؤکّد خداوند متعال در این آیه فهمید:
(إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَیًْا أَن یَقُولَ لَهُ کُن فَیَکُونُ .[4] هر گاه خداوند، چیزى را اراده نماید ، به آن مى‌گوید : «هست شو» و آن به وجود مى‌آید).
۳ . تناسب حکم و موضوع، ایجاب مى‌کند که زدودن آثار گناهان بزرگ، تنها با انجام دادن کارهاى نیک بزرگ امکان‌پذیر است . این نکته را مى‌توان از حدیثى که در بند ۴ آمده نیز استنباط کرد.
۴ . نماز، بهترین وسیله براى زدودن آثار گناهان از جان است؛ زیرا اصلى‌ترین مصداق آیه یاد شده است. از این رو در حدیثى آمده که امام على علیه السلام فرمود:
الصَّلواتُ الخَمسُ کفّارهٌ لِما بینَهُنَ‌ما اجتَنَبتَ مِن الکبائرِ، و هِى التى قالَ اللَّهُ : (إنَّ الحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ) .[۵]
نمازهاى پنجگانه، گناهانى را که در فاصله میان آنها مرتکب شده‌اى، مى‌پوشاند، به شرط آن که از گناهان کبیره دورى کنى، و همین نمازها هستند که خداوند فرموده: (همانا خوبى‌ها بدى‌ها را از بین مى‌برند) .
در حدیثى دیگر، امام صادق علیه السلام نمازهاى پنجگانه را به نهر آبى تشبیه نموده که جان انسان را در هر شبانه‌روز، پنج بار از گناهان شستشو مى‌دهد، مگر گناهى که موجب خروج انسان از ایمان مى‌گردد و گناهکار بر آن اصرار ورزد.[6]
۵ . نقش مؤثّر و تعیین کننده پاکى از گناهان در سعادت و خوش‌بختى انسان در دنیا و آخرت، موجب گردیده که بر پایه حدیثى، امام على علیه السلام، آیه (إِنَّ الْحَسَنَتِ یُذْهِبْنَ السَّیَِّاتِ ؛ به یقین، نیکى‌ها بدى‌ها را از بین مى‌برند) را امیدوار کننده‌ترین آیه قرآن بنامد.[7]
[۱] علل الشرائع : ص 599 ح 49 ، بحار الأنوار : ج 68 ص 243 ح 5 . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح 98 . [۲] هود: آیه 114. [۳] میزان الحکمه: ج 4 ص 298 ح 6894 . [۴] یس : آیه 82 . [۵] میزان الحکمه : ج 6 ص 281 ح 10718 . [۶] میزان الحکمه : ج 6 ص 281 ح 10719 . [۷] میزان الحکمه : ج 4 ص 298 ح 6896 .
