نویسنده: علی احمد پناهی

ب) نقش اعمال عبادی در تحکیم خانواده

علاوه بر تأثیر باورهای دینی و اعتقادات مذهبی برتحکیم خانواده، اعمال عبادی که جنبه ی عملی و ذکری دارند نیز تأثیر فراوانی در تحکیم خانواده دارد. در این قسمت از بحث به نمونه هایی از اعمال عبادی و کارکرد آنها می پردازیم و در آخر هر بحث به نمونه هایی از تحقیقات تجربی و میدانی نیز اشاره ای خواهیم داشت.

1. نماز و خانواده

قرآن کریم می فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید از صبر و نماز کمک بگیرید(بقره: 145) نمازگزار علاوه بر اینکه از اقامه ی نماز نیرو و نشاط می گیرد، زمینه ی اضطراب و تشویش خاطر را در میان اعضای خانواده محدود می کند؛ به وسیله ی نماز و یاد خدا معنویت و نورانیت در دل اعضای خانواده به ویژه زن و شوهر نفوذ کرده و در آرامش خاطر و اطمینان قرار می گیرند. علی (علیه السلام) در این باره می فرماید: یاد خدا باعث روشنایی سینه ها و آرامش دل هاست.(24) نماز همچنین با مهار زشتی و بی عفتی در خانواده، زمینه ی بحران در خانواده را، سد می کند. زیرا فجور و بی عفتی بنیان خانواده را سست می کند و استحکام آن را در هم می شکند. قران کریم یکی از ویژگی های نمازگزاران را پاکدامنی و حفظ عفت می داند؛ آنجا که می فرماید: نمازگزاران کسانی هستند که دامان خود را محافظت می کنند و از بی عفتی مصون هستند.(معارج: 29)
تحقیقات تجربی که در این رابطه انجام شده نشانگر این مطلب است که نیایش و ارتباط با خدا یا به صورت مستقیم در رضامندی زناشویی و استحکام خانواده دخالت داشته و یا از طریق به وجود آوردن ویژگی و صفاتی در افراد که آن ویژگی ها در ثبات زندگی سهیم هستند. در این قسمت از بحث به نمونه هایی از آن تحقیقات اشاره می کنیم.
اسپراوسکی(25)و هاگستون(26) در تحقیقی میدانی و تجربی دریافتند افرادی که برای مدت طولانی با هم زندگی کرده بودند، مذهب و رفتارهای مذهبی را مهم ترین عامل رضایت مندی در ازدواج تلقی کرده اند. جریگان(27) و ناک(28) بعد از بررسی تحقیقات خود به این نتیجه رسیده اند که انجام رفتارهای مذهبی، مهم ترین عامل ثبات و پایداری ازدواج است. گروهی از محققان رابطه ی بین رضایت مندی از ازدواج و استحکام خانواده را با مذهبی بودن زن و شوهر مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه دست یافتند که مذهبی بودن در استحکام خانواده نقش مهم و مؤثری ایفا می کند.(29)
الکسیس کارل می گوید: نیایش، در روح و جسم تأثیر می گذارد و احساس عرفانی و احساس اخلاقی را توأماً تقویت می کند. در چهره ی کسانی که به نیایش می پردازند، حس وظیفه شناسی، قلت حسد و شرارت، و نیکی و خیرخواهی نسبت به دیگران خوانده می شود. نیایش خصایص خود را با علامات بسیار مشخص و منحصر به فردی نشان می دهد: صفای دل، متانت رفتار، انبساط خاطر، شادی بی دغدغه، چهره ی پر از یقین و آمادگی برای پذیرش حق، از ویژگی های نیایش گران است.(30) پر واضح است که با وجود چنین ویژگی هایی در زن و شوهر، زندگی استحکام بیشتر و بهتری پیدا می کند.
از میان هشتاد پژوهش انجام شده از سوی کوئینگ(31) و لارسون(32) که حاوی اطلاعات آماری درباره ی التزام دینی و رفاه ــ اصطلاح وسیعی که دربرگیرنده ی اموری نظیر خوشبختی، رضایت از زندگی، خوش بینی و امیدواری است ــ 79 پژوهش، ارتباط مثبتی بین آنها را گزارش کرده و تنها یک پژوهش ارتباط آنها را منفی می داند.
همچنین در تحقیقات انجام شده مشخص شد افرادی که التزام به فعالیت های مذهبی دارند، در مقایسه با دیگران، گرایش بیشتر به ازدواج پایدار دارند. بیشتر این افراد مشکلات ارتباطی، عدم توافق، عدم صداقت و مصرف مواد کمتری دارند.(33)
کوینگ و لارسون همچنین از تحقیقات خود نتیجه گرفتند که دلیل کافی برای اثبات این مسئله وجود دارد که رفتارهای دینی و مذهبی با رفتار بهنجار و سالم در ارتباط است. ایشان می گوید تحقیقات ثابت کرده که افراد مؤمن و ملتزم به دستورات دینی، کمتر دچار بی بند و باری جنسی، همسرآزاری و الکل هستند.(34)
در پژوهشی که نصیب البکاء و بنی اسدی انجام دادند و در آن به مقایسه ی عوامل فردی، اجتماعی و شخصیتی افراد در زوج های سازگار و ناسازگار کرمانی پرداختند، به این نتیجه رسیدند که عواملی همچون امور مالی، رابطه ی جنسی و بارهای مذهبی در گسستگی زندگی تأثیرگذار هستند و اعتقادات مذهبی نقش زیادی دراستحکام خانواده دارند.(35)
در تحقیقی که مهکام از پرونده های دختران فراری و مصاحبه ی با آنان انجام داد این نتیجه به دست آمد که بیشتر دختران فراری از خانواده هایی هستند که یا کاملاً بی دین بوده و یا التزام آنها به دینداری در حد صفر بوده است. همچنین در یک نظر سنجی که از هفتاد دختر فراری نگهداری شده در مراکز مداخله و بحران شهر تهران، انجام شد این نتیجه به دست آمد که 94 درصد دختران فراری در خانواده هایی زندگی می کرده اند که سطح اعتقاد و آگاهی آنان از مذهب و التزام عملی آنان به دین، در حد بسیار پایین بود. این خانواده ها آشفته و از استحکام لازم برخوردار نبوده اند.(36) توجه به تحقیقات ذکر شده بیانگر این نکته است که اعتقادات و باورهای مذهبی و انجام اعمال عبادی، نقش زیادی در استحکام و ثبات خانواده دارد.

2.روزه و خانواده

روزه یکی از بزرگ ترین عبادت هایی است که در قرآن کریم و روایات اهل بیت (علیهم السلام) مورد تأکید قرار گرفته است.
یکی از فایده های بزرگ روزه، تربیت روح و تقویت اراده و تعدیل غرایز انسانی است، روزه دار با وجود گرسنگی، تشنگی و خودداری از لذت های دیگری که باید از آن چشم بپوشد، روح و اراده خویشتن را تقویت می کند. از طریق روزه زمام نفس سرکش و شهوات هوس ها مهار می شود. همچنین روزه ی واقعی زمینه ی ارتکاب گناهان مربوط به چشم، گوش، دست و پا را از بین می برد. زیرا روزه دار می داند که نباید چشم به حرام باز کند و نباید حرامی بشنود. امام صادق (علیه السلام) در این باره می فرماید:
بدانید که روزه، تنها پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست…؛ پس هنگامی که روزه هستید، زبان خود را از دروغ حفظ کنید، چشم های خود را از حرام بپوشانید؛ با یکدیگر دعوا نکنید، به همدیگر حسد نورزید، غیبت یکدیگر را نکنید، با هم بحث و جدل ننمایید، دروغ نگویید، با یکدیگر مخالفت نکنید، برهم خشم نگیرید، به یکدیگر ناسزا نگویید، همدیگر را آزار و اذیت نکنید، به دیگران ستم ننمایید، یکدیگر را به ستوه نیاورید و از یاد خدا و نماز غافل نشوید.(37)
توصیه ها و آموزه های این حدیث شریف را می توان به بهترین وجه در روابط زن و شوهر ها به کار گرفت. رعایت این سفارش ها در خانواده و در برخورد با همسر، کانون خانواده را سرشار از انس و الفت می نماید، زن و شوهر را به هم نزدیک می سازد، دل های آنان را به همدیگر پیوند می دهد و استحکام خانواده را دو چندان می کند.
در تعالیم آسمانی و اسلامی نیز به متفاوت بودن افراد در دینداری توجه گردیده و به این نکته تأکید شده که دینداری برخی از افراد ظاهری و صرفاً لقلقه ی زبان است. حتی برخی افراد دین و ارزش های دینی را وسیله ای برای نیل به اهداف دنیوی و مظاهر دنیوی می دانند. حضرت امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) ضمن تقسیم بندی عبادت کنندگان، می فرماید: گروهی خدا را به طمع و رغبت بهشت عبادت می کنند؛ عبادت اینها عبادت تجارت پیشگان است، گروهی خدا را از ترس جهنم و عذابش عبادت می کنند؛ این عبادت بردگان است و گروهی نیز خداوند را از سر سپاس عبادت می کنند؛ این عبادت آزادگان است و این بهترین عبادت است.(38) همچنین حضرت امام حسین (علیه السلام) در روایتی فرمودند:
به درستی که عده ی زیادی از مردم نوکر دنیا و طالب دنیا هستند و ارزش های دینی لقلقه ی زبانشان است. تا موقعی از دینداری دم می زنند که معاش و زندگی دنیوی شان تأمین شود و اگر گرفتاری دنیایی به آنان رو کند و امتحان شوند، دینداران بسیار کم می شوند.(39)
گر چه همه ی این گروه ها به ظاهر مسلمان اند و بهره ای از دینداری دارند و در اسلام هیچ کدام از این عبادت کنندگان و دینداران رد نشده ولی ارزش و ثمره ی اینها با همدیگر متفاوت خواهد بود. آن گاه عبادت خالص و واقعی خواهد بود که خداوند را به خاطر شایستگی اش برای عبادت، اطاعت و بندگی کنند. به این مرتبه از عبادت عده ی قلیلی رسیده اند و از مصادیق برجسته ی این نوع عبادت کنندگان حضرت علی (علیه السلام) است که فرمود: خدایا تو را نه از ترس جهنم و نه به طمع رسیدن به بهشت عبادت می کنم، بلکه تو را شایسته ی عبادت و فرمانبرداری و پرستش یافتم، پس تو را عبادت کردم.(40) هر چقدر افراد بتوانند به سوی این قله ی(عبادت علی (علیه السلام)) حرکت کنند، اعتقاد و عبادتشان عمیق تر و پرثمرتر خواهد بود.
منبع:معرفت اخلاقی(2)
ادامه دارد…