تهیه و تنظیم : ملیحه اسلامیان
منبع : راسخون

قال رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) : انی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی اهل بیتی فانهما لن یفترقا حتی یروا علی الحوض و انکم لن تضلوا ان اتبعتم و استمسکتم بهما .

در مدح و منقبت پنجمین اختر آسمان ولایت :
ای منبع صفات کمالیه خدا
ای مظهر فضیلت و ای مظهر سخا
ای آنکه جمع آمده در تو همه صفات
چشم فلک ز وسعت اندیشه تو مات
ای آیت طهاره و تقوا پناه دین
خورشید آسمان ولایت به پنجمین
ای عارف معارف اسلام و هم نجوم
ای آگه از علوم جهان باقر العلوم
دارد جهان به عز ولای تو افتخار
ای از تو مانده مکتب اسلام پایدار
باشد خدا به وسعت اندیشه ات گواه
سبحان من یمیت و یحیی و لا اله
ای زبده ی خلایق و ای بهترین بشر
دارد شهیر لطف کلامش ز تو اثر .

دوران امامت محمدبن علی (علیه السّلام)
محمدابن علی علیه اسلام درسوم صفر سال 57 هجری درمدینه منوره به دنیا آمد. وی نخستین کسی است که ازدوسوی نسبش به امام علی علیه السلام می رسد زیرا پدرش ازنسل امام حسین علیه السلام و مادرش ازنسل امام علیه السلام بودند.
چهارسال ازمحبت جدش حسین علیه السلام برخوردار گشت وسی وهشت سال ازحیات خودرا با پدرگذرانید ودوران امامت وی نوزده سال بود آن حضرت در حادثه عاشورا حضور داشت و حوادث واقعه عاشورا وشهادت امام حسین (علیه السّلام) را از نزدیک مشاهده کرد. هنگامی که ابن زیاد خاندان رسالت را به اسارت به دمشق فرستاد، از نزدیک مصیبت های آنان را مشاهده کرد ودراین باره فرمود :« من چهار ساله بودم که جدم حسین (علیه السّلام) کشته شد و شهادت وی و آنچه رادرآن وقت به ما رسید به یاد دارم» (1)

امتیازات امام محمد باقر (علیه السّلام)
امام باقر (علیه السّلام) دو امتیاز درمیان ائمه علیه السلام دارد.

امتیاز اول :
جدپدری ایشان امام حسین(علیه السّلام) و جد مادری آن حضرت امام حسن (علیه السّلام) است از این جهت در حق ایشان گفته شده است:« بدرستی که امام باقر (علیه السّلام) نمونه والایی از هاشمیان ، علویان و فاطمیان بود زیرا از جهت وراثت منتسب به امام حسن و امام حسین علیهما السلام و مادرش ام عبدالله (فاطمه) دختر امام حسن علیه السلام بود. وی راستگوترین لهجه ها و جذابترین چهره ها و بخشنده ترین انسانها به شمار می رفت .

امتیاز دوم :
اینکه امام محمدباقر (علیه السّلام) پایه گذار انقلاب فرهنگی شیعه محسوب می شود.
گرچه انتشار معارف شیعه به وسیله امام صادق (علیه السّلام) صورت گرفت ولی پایه گذاری آن را امام باقر (علیه السّلام) نمودند. امام درآن دوران مقدمات تاسیس یک دانشگاه بزرگ را پی ریزی نمودند و در آن دوران خفقان به نشر و گسترش احادیث نبوی و معارف بلند اسلامی مبادرت ورزیدند.» (2)

مناقب امام محمدبن علی (علیه السّلام)
کنیه آن حضرت ابوجعفر و القاب وی ، هادی و شاکر و مشهورترین آنها باقر است، زیرا شکافنده علوم انبیاء بود و « بازماندگان صحابه وبزرگان ، تابعین و روسای فقهای مسلمانان همگی ، معالم و احکام دین را از آن بزرگوار روایت کرده اند. درفضیلت و دانش و زهد و بزرگواری در خاندان خود برتری داشت ». از جابر ابن عبدالله انصاری روایت شده که رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) او را باقرالعلوم نامگذاری کرد و در مورد او فرمود:« ازهمه مردم به من شبیه تر و نامش همانند نام من است، پس سلام مرا به او برسان». امام باقر (علیه السّلام) در تفسیر قرآن ،کلام و احکام حلال و حرام و فتوا سرآمد روزگار خود بود.آن حضرت از پیشنیان و انبیاء، سیره و جنگهای رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) روایت نقل می نمود و با اهل ادیان و مذاهب گوناگون مناظره می کرد.(3)

سیره امام محمد باقر (علیه السّلام)
امام محمد باقر (علیه السّلام) راستگوترین مردم در گفتار و خوش زبان و خوش روترین آنان در برخورد و فداکارترین ایشان در بذل جان بود. آن حضرت روزی در زیر آفتاب داغ کشاورزی می کرد، در این حال مردی به وی گفت: در این هوای گرم برای طلب دنیا بیرون آمده ای، اگر دراین حال مرگ تو فرا رسد،چه خواهی کرد؟ امام باقر (علیه السّلام) فرمود: اگر در این حال مرگ من فرا رسد، درحال فرمانبرداری واطاعت خداوند هستم ، زیرا به این وسیله نیازمندی خودرا از مردم دور می سازم».آن حضرت بسیار ذکر می گفت، حتی به هنگام راه رفتن وغذا خوردن یادخدامی وهیچ گاه ازیاد خدا باز نمی ماند. دربخشش و سخاوت نزد خاص و عام زبان زد بود، جود وکرم وی آوازه ای بلند داشت (4)
امام محمد باقر(علیه السّلام) ازمیان برادران خود، جانشین ووصی پدرش علی ابن الحسین (علیه السّلام) قرارگرفت. دانشمندان شیعه حدیث لوح را از دلایل امامت آن حضرت می دانند.حدیث لوح را جبرئیل بر پیامبر اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و آن حضرت به فاطمه (س) سپرد و نام امامان در این حدیث روایت شده که پس علی بن الحسین (علیه السّلام) نام محمدبن علی (علیه السّلام) آمده است.(5)
روایت جابر نیز یکی دیگر از دلایل امامت آن حضرت است که رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به وی فرمود:« تو زنده خواهی بود تا فرزندی از فرزندان مرا که از نسل حسین (علیه السّلام) است دیدار کنی که نامش محمد است و علم و دین را به خوبی می شکافد»
دلیل دیگر امامت آن حضرت، برتری علمی وی می باشد زیرا در فضل ودانش سرآمد دانشمندان روزگار خود بود. جابربن یزید جعفی آن حضرت را وصی اوصیاء و وارث علوم انبیاء معرفی می کرد. امام باقر (علیه السّلام) فرمود: ما وارث رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و جمیع پیامبران (علیهم السّلام) هستیم.(6)

اوضاع سیاسی عصر امام محمد باقر (علیه السّلام)
امام محمد بن علی علیه السلام در دوران امامت خود مشکلاتی در پیش روی خود داشت که برخی از آن عبارتند از:

1- فساد سیاسی :
حاکمیت و مدیریت سیاسی آل مروان برجامعه اسلامی، رژیمی متکی برآداب و سنن جاهلی را بر جامعه اسلامی تحمیل کرده بود.

2- انحرافات فرهنگی :
آل مروان در جامعه اسلامی فساد فرهنگی گسترده ای آورده بود، آنان اجازه رشد فکری و فرهنگی و بالندگی امت اسلامی را نمی دادند و به رشد جریان های انحرافی در برابر اهل بیت کمک می کردند.

3- فساد اجتماعی :
نتیجه حاکمیت سیاسی آل مروان فساد جتماعی گسترده ای را در جامعه به وجود آورده بود. تبعیض ، بی عدالتی، جهالت ونادانی ، فساد اخلاقی ، امت اسلامی را آلوده کرده بود.
امام محمد باقر در طی نورده سال امامت خود با سلیمان بن عبدالملک، در گذشته 99 هجری، عمربن عبدالعزیز، متوفی101 هجری و یزیدبن عبدالملک، در گذشته 105 هجری و هشام بن عبدالملک، متوفی 125 هجری همزمان بودند. منابع به ما نشان می دهند در ده سال نخست امامت محمد باقر (علیه السّلام)، خلفای مروانی مشکلات سختی برای آن حضرت فراهم نمی کردند، به ویژه در دوران عمر بن عبدالعزیز خلیفه نیکو کار اموی با اهل بیت (علیهم السّلام) به مهربانی رفتار کرد، وی دستور داده بود لعن و ناسزا بر علی (علیه السّلام) را از خطبه های جمعه حذف کنند. خمس را به بنی هاشم بدهند ، فدک را که معاویه تیول مروان ساخته بود، به اهل بیت (علیهم السّلام) بازگرداند. و به راه اندازی نهضت علمی جمع و تدوین حدیث، پس ازممنوعیت آن، کمک کرد. وی به امام باقر (علیه السّلام) توجه فراوان داشت به گونه ای که گفت :« خداوند اهل این خانه را از بزرگواری خالی نمی گذارد.» (7)
نه سال دیگر از امامت محمد باقر (علیه السّلام) همزمان با خلافت هشام بن عبدالملک بود. وی مردی دور اندیش ،سخگیر ،ستمگر ،بخیل و درشت خو بود.آن حضرت در این دوره سختی های بسیار کشید .یک بار هشام امام محمد بن علی (علیه السّلام) رابه دمشق احضار کرد وبه باد سرزنش گرفت .هنگامی که امام محمد باقر (علیه السّلام) پاسخ وی را گفت،وی ناراحت شد ودستور داد آند حضرت را به زندان انداختند.وی در زندان با رفتارش توجه بسیاری را به سوی خودجلب کرد،هشام ازین مسئله وحشت کردو دستور بازگشت امام محمد باقر (علیه السّلام) رابه مدینه منوره صادر کرد .
امام باقر با اتخاذ شیوه تقیه در برابرخلفای اموی ،تشیع راازحوادث هولناک به ساحل نجات رهنمون کرد آنگونه که می فرمود :«تقیه از دین من و پدران من است،هر که تقیه نکند دین ندارد.»
آن حضرت در سایه تقیه به کادرسازی وبازسازی وگسترش تشیع پرداخت وبه همین سبب برادرش زید را از قیام بازداشت وفرمود:«از خدا بترس درباره خودت که فردا کناسه کوفه به دار آویخته شوی». آن حضرت با حفظ موضع تقیه به تربیت و آموزش شیعیان می پرداخت ودر شرایط خفقان ووحشت ،اصلاحات فرهنگی را مقدم بر مبارزه بی حاصل می دانست ،ولی آن حضرت هیچ گاه از ادعای پیشوایی بر جامعه اسلامی دست بر نداشت وحقوق الاهی خود را بیان می کرد، آن گونه که فرمود:« ما خلیفه خدا ،نگهدارنده علم خداوند، وارثان وحی خداوحاملان کتاب خدا هستیم .پیروی از ما واجب ودوستی ما ایمان وکینه نسبت به ما کفر است .دوستدار ما در بهشت وغضب کننده به ما در دوزخ است .» «ما خاندان رحمت ،شاخه نبوت ومعدن دانش ومحل رفت و آمد ملائکه و پایگاه وحی الهی هستیم.»
امام باقر (علیه السّلام) همچون جدشان علی (علیه السّلام)، گاهی برای حفظ اسلام وحدود شعور آن در برابر دشمنان اسلام ،خلفا را راهنمایی می کرد،آن گونه که وقتی امپراطور روم شرقی ،عبدالملک بن مروان را تهدید کرد که اگر نقوش اسلامی را از روی سکه ها حذف نکنی و به روال گذشته برنگردانی ،دستور خواهم داد که بر روی سکه ها کلمات ناسزا نسبت به پیامبر شما ضرب نمایند ،عبدالملک پس ازمشورت با مشاورین خود،امام محمد باقر (علیه السّلام)را از مدینه احضار کرد وتهدید امپراطور روم را به آگاهی آن حضرت رساند.امام محمد باقر (علیه السّلام) پیشنهاد کرددر ضرابخانه ها سکه هایی از درهم ودینار ضرب کنند ودر یک طرف آن سوره توحید ودر طرف دیگر نام رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) را ودر گرداگر د آن نام شهری که در آن سکه ضرب می شود وتاریخ ساخت آن،منقوش گردد.عبدالملک پیشنهاد آن حضرت را پذیرفت وبدین سان تهدید امپراطوری روم خنثی گردید.(8)

فرمانروایان دوران امام محمد باقر (علیه السّلام)
درایام امامت امام باقر (علیه السلام) فرمانروایان بنی امیه عبارت بودند از : 1- عبدالملک مروان 2- ولید بن عبدالملک 3- سلیمان بن عبدالملک 4- عمربن عبدالعزیز 5- زیدبن عبدالملک 6- هشام بن عبدالملک که پست ترین و فریبکارترین آنها بود و حدود سی سال بر مردم به ظلم و جور حکومت کرد. (9)

نهضت فرهنگی امام محمد باقر (علیه السّلام)
رسول گرامی اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) پیام آور وحی ،پایه گذار معرفت ودانش اسلامی، آیات قرآن وبرنامه های شریعت اسلامی وآداب دین را به اصحاب وشیفتگان وجویندگان معرفت الهی در مسجد النبی تعلیم میداد ویاران خودرا به طلب دانش دعوت میکرد. وی کاخ بلند مرتبه فرهنگ و تمدن درخشان اسلامی را درنخستین دانشگاه اسلامی مسجد النبی بنیان گذاشت . پس از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) صحابه وتابعین در حلقه های گو ناگون درسی، به تعلیم ،و تعلم قرآن ، احکام فقه، سیره ومغازی وحدیث نبوی و تفسیر قران پرداختند. از آن جمله امام سجاد (علیه السّلام) پس از حادثه عاشورا در مسجد النبی حلقه های تعلیمی تشکیل داد. سپس امام محمد باقر (علیه السّلام) با آموزشهای خود در این مسجد، جویندگان علم را از دور و نزدیک به سوی خود جذب کرد و بازماندگان صحابه و تابعین و روسای مذاهب به دور او حلقه می زدند و آثار و نشانه های دین را می آموختند، به گونه ای که عده ای از اهل خراسان و دیگر ممالک اطراف او را گرفته بودند و مناسک حج را از او می آموختند .
امام محمدباقر (علیه السّلام) با برگزاری جلسات تعلیمی مقام علمی اهل بیت (علیهم السّلام)را تبیین نمود وبنیان های فکری مکتب تشبع را پایه گذاری کرد.آن حضرت تلاش گسترده ای را برای پایه ریزی فقه ،حدیث وکلام وتفسیرشیعه وسیره ومغازی رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به عمل آورد،امام باقر (علیه السّلام)در احیای نهضت علمی وفرهنگی شیعه ،با جریانهای فکری ومذهبی انحرافی مواجه بود،
برخی از این اندیشه های انحرافی عبارت بودند از :

1- فعالیتهای فرهنگی وعلمی یهودیان :
یهودیان واهل کتاب تازه مسلمان کوشش گسترده ای را برای انحراف درمبانی اصیل اسلامی به عمل می آورند.آنان روایات دروغین وساختگی در باره انبیای الهی وسیره رسول الله (صلّی الله علیه و آله و سلّم) واحکام وشعائر اسلامی در محافل علمی مسلمانان شیوع می دادند وبرخی محافل ناآگاه وساده لوح، این روایات را در آثار خود وارد می کردند، به گونه ای که کعب الا حبار می گفت:«هر صبحگاهی کعبه رادر برابر بیت المقدس سجده می کند.» امام باقر (علیه السّلام) سخن او را تکذیب کرد وفرمود:«خداوند بقعه ای محبوب تر از کعبه روی زمین نیافریده است.»(10)

2- فعالیت فرهنگی غلات :
امام محمد باقر(علیه السّلام)در دوران امامت خود با فرصت طلبانی مواجه بود که با سوء استفاده از روایات امامان،احادیث جعلی وساختگی غلو آمیز رادر جامعه گسترش می دادند. امام محمد باقر(علیه السّلام) برای جلوگیری از انحراف در جامعه ومذهب تشیع مبارزه گسترده ای را با آنان داشتند.وغلات را لعن می کردند.

3- عقاید انحرافی مرجئه :
کلمه مرجئه ازارجاء وبه معنی تعویق وتاخیر است ومرجئه گروهی بودند که درباره گناهکاران مسلمان حکمی نمی کردند وحکم آن رابه روز جزا موکول می داشتند وهیچ مسلمانی را به سبب گناهانی که کرده بود محکوم نمی کرند.اینان به آیه 107 سوره توبه متوسل می شدند :«و برخی دیگر ،آنهایی هستند که کارشان با خداست ،که آنان را عذاب کندو یا از گناهانش درگذرد .» جهم بن صفوان یکی از پیشوایان مرجئه بود که واجبات عملی اسلام را تحقیر می کرد وعقاید وی با سیاست فرهنگی امویان موافقت داشت ،به همین سبب امام محمد باقر (علیه السّلام) به شدت با این گروه مبارزه می کرد وبر آنان لعنت می فرستاد و انان را کافر ودشمن اهل بیت (علیهم السّلام)می دانست.

4- عقاید خوارج :
خوارج گروهی خشکه مقدس نادان بودند که پس ازشهادت علی (علیه السّلام)در دنیای اسلام فتنه های بسیار بر پا داشتند.امام محمد باقر (علیه السّلام) با آنان مناظره وگفتگوی می کرد و آنان را رسوامی نمود . آن گونه که با نافع بن ازرق، رهبر خوارج ازارقه ،با استناد به قران انتخاب حکم از سوی علی (علیه السّلام)را تایید می نمود .

5- پیروان ابوهاشم پسر محمد بن حنفیه :
با رحلت محمد بن حنفیه پیروان مختار که به کیسانیه مشهور بودند ،ابو هاشم پسر محمد بن حنفیه را به پیشوایی پذیرفتند ودر برابر امام محمد باقر (علیه السّلام) مردم را به سوی ابو هاشم دعوت می کردند ولی شیعیان بیشتر با امام محمد باقر (علیه السّلام)در رفت وآمد بودند ،همین امر موجب حسادت ابو هاشم گردید وروزی در مسجد النبی به آن حضرت ناسزا گفت .امام باقر (علیه السّلام)بی مها با به نزد وی رفت و فرمود : «چه هدفی داری من فرزند فاطمه (س)هستم ،تو فرزند محمد بن حنفیه هستی »مردم نیزبه ابو هاشم حمله بردند واو را از مسجد بیرون کردند .
امام باقر (علیه السّلام) با این گروه ها ،مناظره وگفت و گو می کرد و دیدگاه های تفسیری ،کلامی و فقهی مکتب اهل بیت (علیهم السّلام) را روشن می نمود و انحراف دیگر مذاهب وفرق را روشن می ساخت .آن حضرت برای اصلاح فساد اجتماعی به تربیت اخلاقی ودینی جامعه توجه فراوان داشت زیرا فساد،شادابی و طراوت جامعه اسلامی را برای کارو کوشش ، از بین می برد .
امام باقر (علیه السّلام) به منظور تثبیت و گسترش علوم خاندان رسالت ،به کادر سازی و آماده سازی یک نیروی راستین مدافع حقوق اهل بیت (علیهم السّلام) می پرداخت و می فرمود :«شیعیان ما نیستند مگر کسانی که از خدا بترسند وپیروی او را پیشه خود قرار دهند .و آنهاد به فروتنی وترس از خداوند و امانت داری وزیادی یاد خدا ونمازونیکی به پدرو مادرورسیدگی به همسایگان محروم و وام داران ویتیمان وراستگویی و خواندن قرآن و زبان از عیوب مردم باز داشتن شناخته می شوند و ایشان امین های ملت خود هستند .بدین سان امام باقر (علیه السّلام)یارانی صالح وشیعیانی استوار ومتشرع را برای آینده دشوار تشیع تربیت کردند .(11)

شاگردان امام (علیه السّلام)
در زمان امام محمد باقر (علیه السّلام)شیعیان از آزادی بیشتری نسبت به سایر دوران ائمه(علیهم السّلام) برخوردار بودند وبدین جهت عده زیادی از شیعیان اصیل و واقعی بار سفر بستند و از جاهای مختلف به مدینه آمدند تا در محضر امام(علیه السّلام) از سرچشمه علوم و معارف آن حضرت سیراب شوند .امام محمد بن علی(علیه السّلام) در دوران نوزده ساله نهضت فرهنگی خود ،شاگردانی سترگ تربیت نمودند که در منا بع اسلامی 467نفر از آنان آمده است .(12)ولی از میان آنان چند نفرمشهورترند واز اصحاب سر ومصاحب آن حضرت بودند که از جمله آنان زراه بن اعین ،ابو بصیر مرادی ،بریدبن معاویه عجلی ،محمد بن مسل ثغفی که امام صادق (علیه السّلام)درباره آنان فرمود : هیچ کس جز این چهار نفر یاد ما و احادیث پدرم را زنده نکرد واینان ازکسانی هستند که خداوند در باره شان این آیه را فرمود :(13)«والسابقون السابقون اولئک المقربون »(14)
از دیگر یاران معروف آن حضرت فضیل بن یسار و جابربن یزید جعفی و عبدالله بن میمون قداح بودند.
در میان شاگردان آن امام همام ،زراره بن اعین شیبانی و برادرانش در حدیث و فقه شیعه سهم بزرگی دارند .این خاندان اهل کوفه یکی از مراکز مهم فقه و حدیث شیعه بودند و نسل اند ر نسل در کار آموزش ونشر حدیث وفقه شیعه فعالیت داشت . زراره محدث،فقیه ،متکلم ،ادیب ونویسنده امامی متوفی 150 هجری از شاگردان امام باقر(علیه السّلام) وجعفر صادق (علیه السّلام)بود وی در علم کلام واستدلال بسیار توانمند گردید و کتابی به نام الاستطاعه والجبر داشت وروایات بسیاری از امام محمد بن علی (علیه السّلام)نقل کرده است .برادران وی حران و بکیر ،عبدالملک و عبدالرحمن از فقها و محدثین ادبا و شاگردان صادقین (علیهما السّلام)بودند .امام صادق (علیه السّلام) این خاندان از اصحاب پدرش وزراره را از پیشوایان وارکان زمین و نشانه های دین معرفی کرده است .(15)

مواضع امام باقر (علیه السّلام)

1- تشکیل حوزه های مخفی و تربیت شاگردانی در زمینه مسائل اعتقادی :
زیرا اولویت اول برای امام (علیه السّلام)این بود که تحریفات را پاسخ داده وباورهای غلط را تصحیح نمایند تا مردم به هدف اصلی آگاهی یافته و مسیر و راه صحیح را پیدا کنند . لذا امام (علیه السّلام) تربیت شاگردان ی چون هشام بن حکم ،برید عجلی ،حمران اعین و …. پرداختند که با اعزام آنان به اطراف و اکناف کشوراسلامی ذهنیات مردم را جهت مسائل اعتقادی اصلاح وتصحیح کنند وفقه صحیح اسلام را گسترش دهند و هدف را به آنان بنمایانند .

2- نشر علم اخلاق و تربیت باطنی افراد :
امام به این عمل دست زدند تا اگر کسانی به قصد سوء استفاده خود را از نظر ظاهری به مردم زاهد و عابد و… نشان دادند تا از این راه بر مردم مسلمان نفوذ کرده و اهداف درونی و پلید خود را پیاده نموده وپس از جمع کردن مریدانی به دور خویش در میان امامت اسلامی انحراف وانشعاب ایجاد نمایند و موفقیتی به دست نیاورند زیرا دشمن گاهی در لباس دوست و حتی با ظاهری آراسته تر از خودی وارد عمل می شود اما تا زمانی که در میان افراد امت کسانی باشند که مجهز به اخلاق باطنی ورفتار الهی وآراسته به اخلاق الهی باشند و مردم به این گونه افراد متوجه باشند هرگز افراد ظاهرساز درون پلید نمی توانند برای خود جایگاهی یافته و به نام مرشد و قطب و…. به انشعاب اعتقادی مردم بپردازند.

3- طرح مسئله امامت و ولایت :
امام (علیه السّلام) با طرح ولایت ورهبری در زمان خود دوره جدیدی را پایه گذاری کردند وآن عبارت از روشن نمودن اذهان مردم نسبت به رابطه دین وسیاست بود زیرا آن زمان هم عده ای در پی ایجاد فاصله بین دین وسیاست بودند لذا امام(علیه السّلام) این کار را کردند تا مردم بدانند زمانیکه نغمه جدایی دین از سیاست ساز می شود به این دلیل است که اگر دین وسیاست با هم توام باشند انها مجبور می شوند که در مسائل سیاسی شان از دین ومذهب تبعیت کنند ودیگر حاکمان غاصب غیر الهی نمی توانندبه حکومت مستبدانه خود ادامه دهند لذا امام محمد باقر (علیه السّلام) این مطلب را در مقابل حکام جائر آن زمان برای مردم مطرح وآنها را روشن می نمودند که حکومت ،حق اینان نیست وما باید به این امر توجه داشته باشیم که مسئله مذهب ودین عین سیاست ، ومذهب بدون سیاست مذهب نیست .

4- ایجاد روحیه تحرک در مردم :
پس ازآگاهی مردم از مسئله ولایت باید نسبت به تحرک بخشیدن به آنان اقدام کرد.لذا امام (علیه السّلام)از طریق علما و بزرگان و اصحاب خویش نسبت به ایجاد حرکت وقیام و نهضت اقدام کردند تا با رهبری آنان مردم به تحرک درآمده خواب خوش را بر خلفای غاصب حرام کنند .تاریخ نشان می دهد که اکثر قیامها و حرکتها به اذن واجازه امامان (علیهم السّلام)بوده است .لذا می بینیم که امام باقر (علیه السّلام)در دو جهت حرکت کردند یکی در جهت گسترش علمی و ایجاد حرکتهای عظیم علمی ودیگرایجاد حرکتهای بزرگ و دشمن شکن سیاسی واین دو جهت از اهداف مقدس همه امامان (علیهم السّلام) بوده است .

اصول بینش سیاسی امام محمد باقر (علیه السّلام)
1- موضع گیری علیه حکام ظالم وستمگر
2- استفاده از امر به معروف و نهی از منکر و پند موعظه به منظور اصلاح افراد جامعه
3- استفاده از اهرم قهر و قدرت در مقابله با ظلم و فساد
4- منع استفاده از روشهای ظالمانه برای اقامه حق
5- بیان و تبین ویژگیهای حاکمان صالح
ویژگیهای امام صالح را می توان این طور تقسیم بندی کرد:
الف: برخورداری از تقوای الهی نیروند ی که بتواند او را در برابر آفات قدرت و افتادن در دام حرام حفظ کند .
ب: دارا بودن حلم وبردباری به طوری که بتواند خشم خود را مهار نماید
ج: احساس پدری داشتن نسبت به مردم و زیر دستان وداشتن رفتاری نیکو وپسندیده

سیره عملی امام باقر (علیه السّلام)
1- حلم امام : بیان شد که لقب امام(علیه السّلام) باقربود به معنی شکافنده وبه آن حضرت باقرالعلوم می گفتنند یعنی شکافنده دانشها
2- زحمت در طلب رزق: امام در جواب مردی که اعتراض به کار کردن ایشان در گرمای تابستان برای طلب رزق داشت فرمودند :اگر مرگ من در همین حال برسد ومن بمیرم ،در حال عبادت و انجام وظیفه از دنیا رفته ام ،زیرا این کار عین اطاعت وبندگی خداست .
3- کمک به اقوام : امام می فرمودند :هیچ کار نیکی بهتر از رسیدگی به برادران وآشنایان نیست .
4- سلام برهمه
5- دعا
6- کثیرالذکر
7- اکرام سائل
8- کمک به مملوک(16)

آثار علمی امام باقر (علیه السّلام)
برخی آثار برجای مانده از آن حضرت عبارتند از :
1- روایات : از امام محمد باقر (علیه السّلام)در منابع حدیثی اهل سنت همچون صحاح ششگانه و کتب اربعه شیعه ، چندین هزار روایت موجود است که راویان از آن حضرت نقل کرده اند .
2- کتاب تفسیر : این کتاب را یکی از یاران کوفی آن امام بزرگوار به نام ابوالجارود زیاد بن منذر نقل کرده است .
امام محمد باقر (علیه السّلام)سرانجام در هفتم ذی حجه سال 114هجری در حالی که پنجاه و هفت سال از عمر شریف وی گذشته بود ،به دستور هشام بن عبدالملک مسموم شد واز دنیا رفت ودر قبرستان بقیع در کنار پدر بزرگوارش مدفون گردید .از آن حضرت هفت فرزند به دنیا آمد که پنج نفرشان به نام های جعفر (علیه السّلام)، عبدالله ،علی ، زینب وام سلمه پس از پدرشان به حیات خود ادامه دادند .(17)
منابع تحقیق :
قرآن کریم
ـ الارشاد ،شیخ مفید ،محمد بن لعمان ،ترجمه وشرح سید هاشم رسولی محلاتی ؛ انتشارات اسلامیه ، تهران ، 1370
ـ التنبیه و الاشراف ، مسعودی ، علی بن حسین ، ترجمه ابوالقاسم پاینده ، انتشارات علمی و فرهنگی ، تهران ، 1365
ـ الفهرست ، ابن ندیم ، ترجمه محمدرضا تجدد ، امیرکبیر ، تهران ، 1366
ـ تاریخ ، ابن واضح یعقوبی ، ترجمه آیتی ، بنگاه ترجمه و نشر کتاب ، 1380
ـ تاریخ امامت ، اصغر منتظر القائم ، دفتر نشر معارف ، قم ، 1384
ـ رجال کمثی ، شیخ طوسی ، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، تهران ، 1382
– حیات فکری و سیاسی امامان شیعه ، رسول جعفریان ، انصاریان ، قم ، 1380
ـ شکافنده دانش ها ، مظفر حاجیان ، انتشارات همای رحمت ، اصفهان ، 1380
– فروع کافی ، کلینی رازی ، تصحیح علی اکبر غفاری ، دارالکتب الاسلامیه ، تهران ، 1367

پی نوشت ها :

1- تاریخ امامت ، اصغر منتظر القائم ، دفتر نشر معارف ، قم ، 1384
2- شکافنده دانش ها ، مظفر حاجیان ، انتشارات همای رحمت ، اصفهان ، 1380
3- تاریخ امامت ، اصغر منتظر القائم ، دفتر نشر معارف ، قم ، 1384
4- شیخ مفید ،محمد بن محمد بن لعمان ، الارشاد ، ترجمه وشرح سید هاشم رسولی محلاتی ؛ انتشارات اسلامیه ، تهران ، 1370
5- کلینی رازی ، فروع کافی ، تصحیح علی اکبر غفاری ، دارالکتب الاسلامیه ، تهران ، 1367
6- مسعودی ، التنبیه و الاشراف ، علی بن حسین ، ترجمه ابوالقاسم پاینده ، انتشارات علمی و فرهنگی ، تهران ، 1365
7- تاریخ ، ابن واضح یعقوبی ، ترجمه آیتی ، بنگاه ترجمه و نشر کتاب ، 1380
8- تاریخ امامت ، اصغر منتظر القائم ، دفتر نشر معارف ، قم ، 1384
9- شکافنده دانش ها ، مظفر حاجیان ، انتشارات همای رحمت ، اصفهان ، 1380
10- حیات فکری و سیاسی امامان شیعه ، رسول جعفریان ، انصاریان ، قم ، 1380
11- تاریخ امامت ، اصغر منتظر القائم ، دفتر نشر معارف ، قم ، 1384
12- رجال کمثی ، شیخ طوسی ، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، تهران ، 1382
13- همان منبع
14- واقعه
15- الفهرست ، ابن ندیم ، ترجمه محمدرضا تجدد ، امیرکبیر ، تهران ، 1366
16- شکافنده دانش ها ، مظفر حاجیان ، انتشارات همای رحمت ، اصفهان ، 1380
17- تاریخ امامت ، اصغر منتظر القائم ، دفتر نشر معارف ، قم ، 1384