وَ ألبِسْنِی زِینَهَ المُتّقینَ فی… اسْتِقْلَالِ الْخَیْرِ وَ إِنْ کَثُرَ مِنْ قَوْلِی وَ فِعْلِی‌.[۱]

در تبیین این فراز نورانی از دعای مکارم الاخلاق، اشاره شد که یکی از زیورهای مردم صالح و باتقوا، این است که کار خیر فراوان خود را، کم می‌بینند و این ناشی از بصیرت و معرفت آنهاست.

شناخت و معرفت نسبت به خدای سبحان، مانع خودبینی و در نتیجه بزرگ‌شماری حسنات می‌گردد. چنانکه در روایتی که از امیر المؤمنین (علیه السّلام) بیان شد، خواندیم که فرشتگان، به دلیل اینکه گرفتار عُجب و خودپسندی نیستند، عبادت‌های فراوان و غیر قابل توصیف خود را، زیاد نمی‌شمارند.

در روایت دیگری که از آن حضرت نقل شده است، ضمن اشاره به جایگاه والای فرشتگان و شناخت و معرفت و عبادت فراوان آنان، نکته مهم دیگری بیان شده است که نشان می‌دهد، بالاتر از این معرفت، نیز وجود دارد، می‌فرماید:

و إنّهُم على‌ مَکانِهِم مِنکَ، و مَنزِلَتِهِم عِندَکَ، و استِجماعِ أهوائهِم فیکَ، و کَثرَهِ طاعَتِهِم لکَ، و قِلَّهِ غَفلَتِهِم‌ عن‌ أمرِکَ‌، لَو عایَنوا کُنهَ ما خَفِیَ علَیهِم مِنکَ لَحَقَّروا أعمالَهُم و لَزَرَوا عَلى أنفُسِهِم، و لَعَرَفوا أنَّهُم لَم یَعبُدوکَ حَقَّ عِبادَتِکَ، و لَم یُطیعوکَ حَقَّ طاعَتِکَ.[۲]

آنان با همه مقام و منزلتى که نزد تو دارند و با اینکه همه وجودشان عشق به توست و با وجود طاعت بسیارشان از تو و کمى غفلتشان از امر تو، اگر حقیقت و کنه آنچه را که از تو بر آنان پوشیده است، مشاهده کنند، بى‌گمان اعمال خود را کوچک خواهند شمرد و بر خویشتن خرده گیرند و دریابند که تو را چنان که سزد عبادت نکرده‌اند و چنان که شایسته است طاعتت ننموده‌اند.

پس معلوم می‌شود، معرفت اهل‌بیت (علیه السّلام) از معرفت فرشتگان بیشتر و عمیق‌تر است، و آنان در معرفت الهی به جایگاهی رسیده‌اند که عبادات فراوان خود را اندک حساب می‌کنند. امیر المؤمنین (علیه السّلام) با آن همه عبادت و اخلاص که فقط یک ضربت او در جنگ خندق، با عبادت ثقلین برابری می‌کند،[۳] می‌فرماید:

آهِ مِن‌ قِلَّهِ الزّادِ.[۴]

آه از کمی توشه!

بیان این جمله در کنار آن همه عبادت و اخلاص، نشان از معرفت و شناختی است که برای ما قابل درک نیست.