آیا از نظر قرآن مشروبات الکلی حرام است یا نه؟ آثار آن بر انسان چیست؟
مشروبات الکلی از نظر قرآن حرام است ولی این حرمت طی دو مرحله صورت گرفت:
تحریم تدریجی: از آنجایی که شرابخواری و میگساری در زمان جاهلیت و قبل از اسلام فوق‌العاده رواج داشت و به صورت یک الگوی رفتاری نابهنجارعمومی در آمده بود، پر واضح است که اگر اسلام می‌خواست بدون رعایت «اصول روانشناختی و اجتماعی»، با این بلا و معضل عمومی به مبارزه برخیزد ممکن نبود. بنابراین از روش تحریم تدریجی برای ریشه‌کن کردن میگساری، استفاده کرد ؛به این ترتیب که نخست در برخی از سوره‌های مکی، اشاراتی به زشتی این کار نمود. چنانکه در آیه 67 سوره نحل می‌فرماید:[1] «از میوه‌های درخت نخل و انگور، مسکرات و روزیهای پاکیزه فراهم می‌کنید» که در اینجا، مسکرات را درست در مقابل روزیهای پاک (رزقاً حسناً) قرار داده است و آن را یک نوشیدنی ناپاک و آلوده شمرده است.
در مرحله دوم دستور سخت تری در زمینه منع شرابخواری نازل گشت تا افکار را برای تحریم نهایی آماده‌تر سازد. بدین شکل که گروهی از اصحاب خدمت پیامبر گرامی اسلام آمدند؛ عرض کردند: حکم شراب و قمار را که عقل را زایل، و مال را تباه می‌کند، بیان فرمائید.[2] در این هنگام آیه 219 سوره بقره نازل شد که می‌فرماید: «یَسْئَلُونَکَ عَنِ الخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فیهما اِثْمٌ کَبیرٌ وَ مَنافِعَ لِلنّاسِ وَ اِثْمُهُما اَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما.» یعنی درباره شراب و قمار از تو سؤال می‌کنند، بگو: در آنها گناه بزرگی است و منافعی (از نظراقتصادی) برای مردم دارند (ولی) گناه آنها از نفع آنها بیشتر است.
تذکر این نکته لازم به نظر می‌رسد که منافع شراب برای آن بود که بخشی از درآمدهای اقتصادی آن افراد را همین شراب تأمین می‌کرد.
در مرحله بعد به دنبال آن در آیه 43 سوره نساء[3] به مسلمانان صریحاً دستور داده شد که در حال مستی هرگز نماز نخوانند تا بدانند با خدای خود چه می‌گویند. البته مفهوم این آیه، آن نبود که در غیر حال نماز، نوشیدن شراب مجاز بود، بلکه برنامه همان برنامه تحریم تدریجی و مرحله به مرحله بود.
و سرانجام با آشنایی مسلمانان به احکام اسلام و آمادگی فکری آنها برای ریشه‌کن ساختن این مفسده بزرگِ اجتماعی، دستور نهایی، با صراحت کامل و بیان قاطع که حتی بهانه‌جویان هم نتوانند به آن ایراد بگیرند، نازل گردید. و آن آیه 90 سوره مائده بود که می‌فرماید: «یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوا اِنَّما الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْاَنْصابُ و الْاَزْلمُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطنِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ» یعنی ای کسانی که ایمان آورده‌اید شراب و قمار و بتها و ازلام (که یک نوع بخت‌آزمایی بوده) پلیدند و از عمل شیطانند از آنها دوری کنید تا رستگار شوید.
در این آیه با تعبیرات گوناگون ممنوعیت این کار مورد تأکید قرار گرفته است و کمال قاطعیت این تحریم از کلمه «فَاجْتَنِبُوهُ» معلوم می‌شود چرا که اجتناب، مفهومی رساتر از نهی دارد. زیرا معنی اجتناب، فاصله گرفتن و نزدیک نشدن است که به مراتب از جمله «ننوشید» رساتر است.[4]
برخی از زیانهای نوشابه‌ها (مشروبات) الکلی:
اثر الکل بر عمر: دانشمند مشهوری ثابت کرده است که جوانهای 20 ساله که انتظار می‌رود پنجاه سال عمر کنند، در اثر نوشیدن الکل بیشتر از 35 سال عمر نمی‌کنند. همچنین ثابت شده است که عمر معتادان به الکل نسبت به دیگران، 25 الی 30 درصد کمتر است.[5]
اثر الکل در نسل:
کسی که در حین انعقاد نطفه مست است، 35 درصد از عوارض الکلیسمِ حادّ را به فرزند خود منتقل می‌کند و اگر زن و مرد هر دو مست باشند، صد در صد عوارض حاد در بچه ظاهر می‌شود.
مصرف مشروبات الکلی موجب مسمومیت شده و مسمومیت باعث نقص هوشی، ضعف عمومی در رشد طبیعی ناهنجاری‌های حسی ـ حرکتی و گاه سبب عقب‌ماندگی ذهنی و نابهنجاری‌های شدید می‌گردد. عوارض دیگری همچون تولد زودرس، اختلالات جسمی و نقص عضو، اختلال در رشد سر و مغز و تغییر در اندام از آثار مصرف الکل است.
… در مورد تأثیر الکل بر جنس، مطالعه‌ای بلند مدت بر روی نوزادان بیست و سه زن که به الکلیسم مزمن دچار بودند انجام گرفت، و نتیجه چنین بود که از بین این نوزادان، چهار تن قبل از تولد مردند. شش تن دارای خصوصیات الکیسم مزمن جنینی بودند و دیگر نوزادان در هفت سالگی به عقب‌ماندگی خفیفی در رشد و آسیب هوشی دچار شدند.[6]
زیانهای اقتصادی و اجتماعی مشروبات الکلی:
یکی از روان‌پزشکان معروف غربی می‌گوید: «متأسفانه حکومت‌ها، حساب منافع و عایدات مالیاتی شراب را می‌کنند، ولی حساب بودجه‌های هنگفت دیگری را که صرف ترمیم مفاسد شراب می‌شود، نمی‌کنند.
اگر دولتها افزایش بیماری‌های روحی را در جامعه و خسارت‌های جامعه منحط و تصادفات رانندگی در اثر مستی، و فساد نسل‌های پاک، عقب ماندن فرهنگ و زحمات و گرفتاری‌های پلیس، و تشکیلات دادگستری برای جنایات الکلی‌ها و زندان‌ها برای مجرمین الکلی، و دیگر خسارت‌های ناشی از میگساری را حساب بکنند، خواهند دانست درآمدی که به عنوان عوارض و مالیات شراب عاید می‌گردد، در برابر خسارات نامبرده هیچ است، به علاوه نتایج اسف‌بار مشروبات الکلی را تنها با پول نمی‌توان سنجید، زیرا مرگ عزیزان، و به هم خوردن خانواده‌ها، و فقدان مغزهای متفکر انسانی، به هیچ وجه قابل مقایسه با پول نمی‌باشد.»
خلاصه، ضررهای الکل آنقدر زیاد است که به گفته یکی از دانشمندان، اگر دولتها ضمانت کنند درب نیمی از میخانه‌ها را ببندند، می‌توان ضمانت کرد که از نیمی از بیمارستان‌ها و تیمارستان‌ها بی‌نیاز می‌شویم.[7]
سستی اراده:
افرادی که دنبال مشروبات الکلی می‌روند و نسبت به آن معتاد می‌شوند اراده آنها سست می‌شود و روشن است که سستی اراده، سرآغاز هر شکست است و شکست‌های پی در پی منشأ افسردگی و انزوا طلبی می‌گردد.
البته این، بعضی از زیان‌هایی بود که ذکر شد و دانشمندان بدان‌ها رسیده‌اند و چه بسا زیانهای دیگری که دست علم به آنها نرسیده و بعدها کشف شوند.
در اینجا برخی از مطالبی که در این باره در کتاب روانشناسی رشد، ج اول، ص305، نشر سمت آمده را با هم مرور می‌کنیم.
«در اسلام با توجه به ضررها و مفاسد بی شمار الکل همواره از مصرف آن از یک سو و ارتباط با اشخاص الکلی از سوی دیگر به شدت نهی شده است و به ویژه در امر ازدواج با اشخاص شارب‌الخمر (کسانی که مشروب می‌نوشند) هشدارهای تکان دهنده‌ای مطرح شده است. از جمله امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «آن کسی که دختر خود را به شارب‌الخمر بدهد در حقیقت قطع رحم کرده است.» در روایت دیگری آمده: «گفتار شارب‌الخمر را تصدیق نکنید. به او دختر ندهید، به عیادت او نروید. به هنگام مرگ بر سر (مزار) او نروید و او را بر امانت خود امین مشمارید … .»
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. با همکاری جمعی از نویسندگان ، زیر نظر آیت الله مکارم شیرازی . تفسیر نمونه . ج5 . انتشارات دارالکتب الاسلامیه .
2. همان . ج2 .
3. شهید دستغیب شیرازی . سید عبدالحسین . گناهان کبیره . ج1 . قم . مؤسسه مطبوعاتی دارالکتاب .
پی نوشت ها:
[1] . وَ مِنَ الثَّمَراتِ اَلنَّخیلُ وَ الْاَعْنابُ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سُکْراً وَ رِزْقاً حَسَناً ـ نحل/67 .
[2] . جمعی از نویسندگان ، زیرنظرآیت الله مکارم شیرازی . تفسیر نمونه . ج2 . ص73 . انتشارات دارالکتب الاسلامیه .
[3] . یا اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلوه وَ اَنْتُم سُکاری حَتّی تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ ـ نساء/43 .
[4] . جمعی از نویسندگان زیر نظرآیت الله مکارم شیرازی . تفسیر نمونه . ج5 . ص70ـ72 . انتشارات دارلکتب الاسلامیه .
[5] . همان . ج2 . ص 74ـ76 .
[6] . دفتر همکاری حوزه و دانشگاه . روان شناسی رشد . ج1 . ص 305 . انتشارات سمت . چاپ اول . 1374 .
[7] . جمعی از نویسندگان ، زیر نظر آیت الله مکارم شیرازی . تفسیر نمونه . ج2 . ص 74ـ76 . انتشارات دارالکتب الاسلامیه .
