از چه طریق انسان می تواند ایمان خود را نسبت به خدا افزایش دهد؟

بعد از اثبات این مطلب که پدیده های جهان و نظم حاکم بر آنها، بدون وجود آفریدگار و ناظم ممکن نیست، اگر بخواهیم این عقیده در وجود ما استقرار یابد و به صورت قطعی به آن مؤمن شویم، باید توجه داشته باشیم که براهین و استدلال های عقلی، به ما شناختی ذهنی و مفهومی می دهد و به تعبیر استاد آیت الله مصباح «به طور غایبانه نسبت به خدای متعال شناخت پیدا می کند و همین اندازه معتقد می شود که آفریدگار وجود دارد»؛[1] اما انسان نیاز به شناخت عمیق و ایمان فزون تر دارد و میل دارد که با شهود درونی و قلبی با خدا آشنا شود، این چنین علم و شهودی نیاز به خود سازی و پیمودن مراحل خاصّی دارد. بطور خلاصه راههایی را که موجب افزایش ایمان به خدا می شود یادآوری می نماییم.
1ـ رفع موانع و ایجاد شرایط
اگر بخواهیم عملاً ایمان خود را به خدا افزایش دهیم، باید موانع ایمان به خدا را در وجود خود از بین ببریم. موانع شناخت و ایمان به خدا از نظر قرآن عبارت است از زنگارهایی که در اثر هوسرانی و گناه بر آیینه عقل و قلب انسان می نشیند. اعمالی که علت و مانع رشد معنویانسان می شود عبارت است از: ظلم به خود یا مردم و کفر به معنای پنهان نمودن حقایق به انگیزه سود پرستی یا لجاجت و تعصّب، اسراف به معنای تجاوز از حد و مرز در هر کاری، و فسق به معنای خروج از راه حق. در سنّت آفرینش که بر اساس قانون علیّت استوار است، هر یک از این امور مانع شناخت عقلی و قلبی هستند و موجب عدم تشخیص راه از چاه بوده و در نتیجه گمراهی انسان را سبب می شوند.
تمام موانع ایمان به خدا یک ریشه اساسی دارد و آن هوسرانی و خود خواهی و گناه است. وقتی که هوی و میل به تعبیر قرآن کریم[2] خدای انسان شد، راه شناخت و ایمان را بر انسان می بندد، و انسان به تدریج موقعیت خود را در جهان هستی فراموش می کند و در غفلت و گمراهی قرار می گیرد.[3] ایجاد شریط:برای شناختهای عقلی مانند شناختهای حسّی، علاوه بر رفع موانع، شرایطی هم وجود دارد. وجود نور همانطور که در دیدن حسّی لازم است، در دیدن عقلی هم ضرورت دارد.
از دیدگاه قرآن در نظام هستی سه نوع چراغ معنوی وجود دارد که به عقل و قلب نور می دهند:
1ـ وحی و قرآن 2ـ پیامبر و امام 3ـ نور بصیرت درونی.
نور وحی و نور رهبری امام معصوم، مقدمه پیدایش نور بصیرت در درون انسان است. شناخت و ایمان ثابت، تنها در پرتو نور بصیرت امکان دارد.شرایط پیدایش نور درونی از دیدگاه قرآن و احادیث عبارت است از:
1ـ تقوی و خودنگهداری از هر گناهی 2ـ زهد به معنای بی میلی نسبت به هوسهایی که راه تکامل را مسدود می نماید 3ـ جهاد به معنای به کار گرفتن همه توان در پیکار با دشمن درونی و برونی 4ـ اخلاص و پاک کردن دل از انگیزه های غیر الهی.[4] قرآن کریم در مورد شرایط شناخت می فرماید: ای ایمان آورندگان تقوای خدا را پیشه کنید و به فرستاده او ایمان آورید، تا خداوند به شما دو بهره از رحمت خود عنایت کند و برای شما نوری قرار دهد که در پرتو آن حرکت نمایید.[5] 2ـ دقت و تفکّر
قرآن در موارد متعدّد ما را تشویق به نظر می کند، یعنی نگرشی جستجوگرانه و مشاهده ای همراه با تفکر و ژرف نگری تا بتوانیم با اندیشه بیشتر در آیات الهی و نشانه های خدا در عالم طبیعت و در وجود انسان به شناخت حضوری و آگاهانه دست پیدا کنیم و به تدریج حضور خدا را در زندگی خود درک، و خود را در محضر او و او را ناظر بر کار خود بدانیم. به این آیات که ما را به دقت نظر دعوت می کند توجه نماییم:
بگو نظر کنید که چه چیزهایی در آسمان و زمین است.[6] بگو در زمین سیر کنید و نظر کنید که چگونه آفرینش را آغاز کرد.[7] آیا به شتر نظر نمی کنید که چگونه آفریده شده و به آسمان که چگونه برافراشته و به کوهها که چگونه برپا و به زمین که چگونه گسترده شده است.[8] ملاحظه می کنیم که در تمام این موارد، نظر باید چندان دقیق باشد که سؤالهایی را پاسخ گوید و مشکلاتی را که مطرح است حل نماید، این تفکر و نظر سراسر واقعیتها و حقایق جهان را شامل می شود و در یک محدوده خاص نمی باشد، صدها آیه در قرآن انسان را به چنین اندیشه وسیع و ثمربخش فرا می خواند.[9] 3ـ ذکر و یاد خدا
ذکر به معنای حضور عملی و کرداری، نه صرف حضور ذهنی و گفتاری؛ اگر چه این هم بخشی از یاد خدا است.
یاد خدا، یعنی حضور خداوند در صحنه ذهن و عمل و خود نگهداری از هوسها و منفعت طلبی های برخاسته از خود محوری، اجتناب از گناه . یاد خدا اولین گام عملی در افزایش ایمان است.
4ـ تداوم عبادت
مداومت بر انجام عبادات عملی و حضور در پیشگاه خدا و مناجات و راز و نیاز با او، اگر با پشتوانه شناخت و معرفت و برهان باشد، موجب انس و الفت با خدا و محبّت آگاهانه می شود. عبادت خدا، آلودگیها را از روان انسان پاک می کند، و روح و روان را تغذیه معنوی می نماید، تا بتوان با آمادگی بیشتر در برابر گناه مقاومت و درجات قرب الهی را بپیماید.
5ـ توجه به آثار ایمان
ایمان به خدا، علاوه بر اینکه جهان هستی را برای ما توجیه می کند و به آن معنا و هدف می بخشد، آرامش روحی را هم تضمین می کند. اگر انسان به خدا ایمان داشته باشد، از چنان اعتماد به نفسی برخوردار می شود که در برابر مشکلات زندگی و معمای مرگ و عاقبت زندگی، تاب می آورد و این مسائل آرامش درونی او را به بدبینی و ناامیدی مبدّل نمی سازد و با اعتماد به اینکه خداوند به او کمک می کند و در این جهان رها نشده است، به رفع نگرانیها می کوشد. با نشاط روحی و انبساط خاطری که از ارتباط انسان با خدا ایجاد می شود، هر مشکلی قابل حل و آینده تضمین شده است و مرگ نه تنها نابودی نخواهد بود که ملاقات با خدا و برگشت به سوی او است. قرآن کریم می فرماید: (اَلا بِذِکرِ اللّهِ تَطْمَئنُّ القُلوب)آگاه باشید تنها با یاد خدا دلها آرام خواهد گرفت.[10] 6ـ اجتناب از سرگرمی ها
پر ارزش ترین دارائی انسان، عمر او است که در حال هوشیاری ،حاضر نیست به هیچ قیمتی آن را از دست بدهد، ولی گاهی سرگرمیها، چنان انسان را تخدیر می کند که عمر خود را مفت و مجانی هدر می دهد، (قد افلح المؤمنون… الذین هم عن اللّغو معرضون)[11] این آیه کریمه یکی از نشانه های مؤمن را اعراض و روگردانی از لغو و بیهودگی معرفی می نماید. شخصی از امام صادق ـ علیه السلام ـ پرسید: شکار و چوگان بازی و بازی با شطرنج چگونه است؟ امام ـ علیه السلام ـ فرمود: مؤمن فرصت پرداختن به اینگونه کارها را ندارد.[12]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مقدّمه ای بر شناخت خدا، محمدی ری شهری، انتشارات یاسر.
2. انسان و ایمان، شهید مطهری، انتشارات صدرا.
3. آداب و مراحل سلوک الهی، ج 1، با عنوان تخلّی، استاد کریم محمود حقیقی، انتشارات فلاح.
4. در قلمرو ایمان، عبدالله نصری، انتشارات زنان مسلمان، نشر 1359.

پی نوشت ها:
[1] . مصباح یزدی، محمد تقی، اصول عقاید، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، ج 1، ص 61.
[2] . الجاثیه/ 23.
[3] . محمدی ری شهری، محمد، بهترین راه شناخت خدا، چاپ دوم، 1361، انتشارات یاسر، ج 1، ص 101ـ74.
[4] . همان، ج 2.
[5] . حدید/ 28.
[6] . یونس/ 101.
[7] . اعراف/ 36.
[8] . الغاشیه/ 17.
[9] . بهشتی و دیگر نویسندگان، شناخت اسلام، ص 41.
[10] . رعد/ 28.
[11] . مؤمنون/ 3.
[12] . محمدی ری شهری، محمد، میزان الحکمه، واژه اللّهو، به نقل از ج 2، بهترین راه شناخت خدا، ص 80، از مؤلف مذکور.