فواید جسمانی روزه گرفتن چیست؟ آیا نقش پیشگیری دارد یا درمانی؟
روزه یکی از ارکان عبادی اسلام است. معنی روزه عبارت است از: امساک از چیزهایی که روزه را باطل می‌کند. روزه گرفتن علاوه بر آن که یک عبادت و امر واجب است، برای حفظ سلامت جسمی و روانی انسان بسیار مفید است. لذا خداوند در قرآن می‌فرماید: «و ان تصوموا خیرٌ لکم ان کنتُم تعلمون»؛[1] روزه بدارید برایتان بهتر است اگر درک کرده باشید.
دکتر آلکسیس کارل فیزیولوژیست و محقق فرانسوی درباره اهمیت و نقش روزه بر سلامت جسمی و روانی انسان می‌گوید:
«در روزه‌داری با تلاش معنوی، تعقّل و تملّک نفس می‌توان تعادل اعمال بدن را حفظ کرد. همه به طور طبیعی تمایل به اطفای غرایز نفسانی دارند، ولی وقتی این تمایلات کاملاً برآورده شد به انحطاط می‌گراید. بنابراین، باید به گرسنگی و کاهش در خواب و غرایز جنسی و غیره عادت کرد و بر نفس مسلط شد. مسلماً افراط در خواب و خوراک از کمبود آن زیان‌بخش‌تر است و با امساک و روزه‌داری می‌توان هماهنگی بین اعمال بدنی و روانی ایجاد نمود.»[2]
روزه می‌تواند هم نقش پیشگیری داشته باشد و هم نقش درمانی، چنانچه محدوده اثرگذاری آن جنبه‌های جسمی و روانی هر دو را شامل می‌شود. شاید گفتن این مطلب چندان قانع کننده نباشد، امّا بررسی تحقیقات تجربی نشان می‌دهد که روزه‌داری بروضعیت سلامت جسمی و روانی و نیز سیر بیماری‌ها تأثیر مثبت و مؤثری دارد. این تحقیقات تجربی می‌تواند در حدّ بالایی برای افراد مذهبی و حتی کسانی که اعتقاد به مسایل مذهبی ندارند، امّا تحقیقات علمی و تجربی را قبول دارند، قابل قبول باشد. از این رو نتایج برخی از تحقیقات انجام شده را خدمت شما یادآور می‌شوم. امید است در بهبود باورهای مذهبی شما مفید و مؤثر واقع شود.
نقش درمانی روزه در تحقیقات تجربی
ابراهیمی و جهانی مقدم به منظور بررسی نقش روزه بر درمان بیماری‌ها، پژوهشی بر مراجعین صرعی انجام داده و به این نتیجه رسیدند که درصد مراجعین در ماه رمضان در مقایسه با سایر ماه‌ها 40 درصد کاهش نشان داده است.[3]
انصاری جابری نیز در سال 1378، در پژوهشی بر روی 67 نفر از دانشجویان رشته‌های مختلف پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان در مورد تأثیر روزه بر عزت نفس آنان تحقیقی انجام دادند و به این نتیجه دست یافتند که روزه باعث افزایش عزت نفس در افراد می‌شود و می‌تواند از اختلال‌های روانی پیشگیری نماید.[4]
محمدی و همکاران در سال 1379 در پژوهشی تأثیر روزه‌داری را بر غلظت سرمی لیپیدهای خون در مردان تهرانی تعیین نموده و نتایج تحقیق آنها نشان داد که کاهش تری گلیسیرید در برخی گروه‌ها مبیّن اثرات مثبت روزه‌داری بر سلامت بدن است.[5]
در پژوهش دیگر که توسط یوسفی و فرشید فر در سال 1378 بر روی 80 دانشجوی دانشگاه علوم پزشکی بندرعباس انجام شده، تأثیر روزه‌داری بر وزن و فشار خون مورد مطالعه واقع شده و این نتیجه به دست آمده است که میانگین وزن نسبت به قبل از ماه رمضان، 84 گرم کاهش داشته است، هم چنین میانگین فشار خون افراد روزه‌دار نیز کاهش یافته بود.[6]
روزه بر سیستم ایمنی بدن نیز نقش مثبت دارد. رحمانی، میراحمدی و مطیعیان در سال 1377 در بررسی تأثیر روزه‌داری ماه رمضان بر روی سیستم ایمنی انسان به این نتیجه رسیدند که روزه پاسخ سیستم ایمنی سلولی را افزایش داده و باعث بهبود کارآیی سیستم ایمنی بدن انسان می‌شود.[7]
عدلونی در سال 1998 تحقیقی در زمینه نقش درمانی و پیشگیری کننده روزه انجام داده و به این نتیجه رسید که روزه از بیماری‌های قلبی عروقی پیشگیری می‌کند.[8]
در پژوهش دیگری که توسط سربلوکی و افشار در سال 1378 انجام شده، تأثیر روزه‌داری بر قند، لیپید، وزن و فشار خون 30 بیمار دیابتی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که شاخص‌های قند خون، کلسترول، فشار خون و وزن در اثر روزه‌داری، وضعیت مطلوب و رضایت بخشی یافته است. لذا این محققان پیشنهاد نمودند که روزه گرفتن برای بیماران دیابتی اثرات مفیدی از لحاظ کنترل بیماری دارد.[9]
بر پایه نتایج بررسی‌های انجام شده می‌توان گفت که روزه‌داری دارای اهمیت ویژه‌ای است و می‌تواند هم در زمینه پیشگیری و هم در زمینه درمان بسیاری از بیماری‌های جسمی و روانی مفید و تأثیرگذار باشد.
بدنیست در پایان، به یکی از تحقیقات که در خصوص تأثیر روزه‌داری بر وضعیت سلامت روانی افراد انجام شده اشاره کنم. دکتر محمد قهرمانی و همکاران در سال 1378 در شهرستان گناباد به منظور بررسی تأثیر روزه‌داری بر وضعیت سلامت روانی افراد تحقیقی را بر روی 200 نفر در دو مرحله قبل از ماه مبارک رمضان و پس از ماه مبارک رمضان انجام دادند. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داد که روزه‌داری به طور چشمگیری باعث کاهش علائم اضطرابی، بهبود در عملکرد اجتماعی و کاهش افسردگی شده است.[10]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مجموعه مقالات اولیه همایش دین در بهداشت روان . قم . نشر علوم اسلام . 1377 .
2. برنز . دیوید . از حال بد به حال خوب . ترجمه مهدی قراچه‌داغی . تهران . انتشارات پیکان . 1379 .
3. جمعی از نویسندگان . نقش دین در بهداشت روان . قم . دفتر نشر نوید اسلام . 1377 .
پی نوشت ها:
[1] . بقره/184 .
[2] . اصفهانی . محمد مهدی . بهره‌گیری از برخی رهنمودهای اسلامی در پیشگیری و رویایی با پیامدهای استرس . شماره 4 . ص 13 ـ 17 . فصلنامه اندیشه و رفتار . سال اول . 1374.
[3] . ابراهیمی . حسین علی و جهانی مقدم . محمدکریم . بررسی اثر ماه مبارک رمضان بر مراجعین صرعی . خلاصه مقالات همایش تحقیقات علوم پزشکی در اسلام . کرمان . 3 الی 5 آبان 1379.
[4] . انصاری جابری . علی . تأثیر روزه رمضان بر عزت نفس . دانشجویان دانشکده پرستاری . مامایی و پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان . خلاصه مقالات همایش تحقیقات علوم پزشکی در اسلام . همان .
[5] . محمدی و همکاران . تأثیر یک ماه روزه‌داری بر نمایه توره بدن و غلظت سرمی . همان .
[6] . یوسفی . هادی و فرشیدفر . غلامرضا . تأثیر روزه‌داری اسلامی بر وزن و فشارخون . دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی . بندر عباس . همان .
[7] . رحمانی . محمدرضا و همکاران . تأثیر روزه ماه رمضان بر روی سیستم ایمنی هومورال و سلولی انسان . خلاصه مقالات چهارمین کنگره بین المللی ایمونولوژی و آلرژی ایران . اصفهان . 23 لغایت 25 اردیبهشت . 1377 .
[8] . Adloni-A (1998) . Beneficial effect on scrum apo AI. Apo B and LP Ailevols o Romadan. Clin Chim-Acta 271(2)179-89 .
[9] . سربلوکی و همکاران . تأثیر روزه‌داری بر قند ، لیپید ، وزن و فشار خون بیماران دیابتی . خلاصه مقالات پنجمین کنگره تغذیه ایران . تهران . 22 الی 25 . شهریور 1378 .
[10] . قهرمانی . محمد و همکاران . بررسی تأثیر روزه‌داری بر وضعیت سلامت روانی . مجموعه مقالات اسلام و بهداشت روان . ص 248 ـ 249 . پژوهشکده فرهنگ و معارف . چاپ اول . 1382 .
