بین مورخین و روات و محققین در مورد محل دفن سر مقدس سیدالشهداء (علیه السلام) اختلاف است. سید محسن امین در کتاب خویش اعیان الشیعه (626/1-627) هفت مورد را ذکر کرده که مدفن سر مطهر ابی عبدالله الحسین (علیه السلام) است: قول اول: علمای امامیه بر این‌اند که حضرت سجاد (علیه السلام) سر مبارک را به کربلا بازگردانید و به بدن شریف سید الشهداء (علیه السلام) ملحق فرمود. علامه مجلسی در بحار و دیگران این معنا را تأکید می‌کنند. برخی نیز می‌گویند که یزید سر مطهر را با اسرای کربلا به مدینه فرستاد، سپس سر مطهر را به کربلا عودت داد و به بدن مقدس ملحق نمود. سیدابن طاووس در کتاب خود اللهوف فی قتلی الطفوف (ص86) تصریح دارد که سر مبارک را به کربلا بازگرداندند و به جسد مطهر ملحق داشتند. قول دوم: براساس اخبار و روایتهایی که از معصومین (علیهم السلام) در کتاب الکافی و التهذیب و دیگر کتب شیعه ذکر شده جمعی از علمای شیعه برآنند که سر مبارک حضرت سید الشهداء (علیه السلام) در نجف اشرف جنب مرقد حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (علیه السلام) مدفون است و می‌گویند، حضرت صادق (علیه السلام) به فرزند خویش اسماعیل فرمودند، هنگامی که سر مطهر را به شام حمل کردند یکی از شیعیان و موالی اهل بیت (علیهم السلام) سر مبارک را ربود و در کنار امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) دفن کرد. در کتب معتبر زیارتنامه‌ها نیز استحباب زیارت امام حسین (علیه السلام) در بالای سر حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) در نجف اشرف آمده است. قول سوم: در کتاب الکافی به سند از حضرت صادق (علیه السلام) آمده که سر مطهر در حومه‌ی کوفه دفن شده است. قول چهارم: جمعی از مورخین گفته‌اند که یزید ابن معاویه سر مبارک سیدالشهداء (علیه السلام) را به مدینه برای عمرو ابن سعیدبن عاص ارسال داشت و وی سر مطهر را در بقیع دفن نمود و در آن هنگام مروان بن حکم در مدینه بود و سر مطهر را گرفت و گفت: به خدا قسم ایام عثمان را به خاطر می‌آورم. قول پنجم: سیدمحسن امین در اعیان الشیعه به نقل از سبط ابن الجوزی می‌نویسد که یزید سر مطهر سید الشهداء (علیه السلام) را در مقابل سر عثمان به رقه برای آل ابی معیط ارسال داشت و آنها سر مطهر را در خانه‌های خویش دفن نمودند و بعد خانه‌های آنان داخل مسجد جامع رقه افتاد که قبر مطهر سر سیدالشهداء (علیه السلام) دارای ضریحی گشت و در کنار آن درخت سدره‌ای سبز شد. قول ششم: جمعی کثیر از مورخین برآنند که سر مطهر حضرت سیدالشهداء (علیه السلام) در انبار اسلحه‌ی یزیدبن معاویه باقی ماند و پس از به هلاکت رسیدن یزید و در عصر سلیمان بن عبدالملک سر شریف را آوردند و کفن نمودند سپس بر آن نماز خواندند و در باب الفرادیس، محل فعلی آستانه‌ی رأس الحسین (علیه السلام) در شهر دمشق دفن نمودند، این آستانه‌ی مطهر فعلاً در ضلع جنوب شرقی مسجد اموی دمشق و به نام آستانه‌ی رأس الحسین و یا مقام رأس الحسین (علیه السلام) شهرت دارد. در ورودی به آستانه‌ی مبارکه از ضلع شرقی مسجد اموی است که داخل یک رواق به مساحت حدود 100 مترمربع قرار دارد و از آنجا وارد رواق دوم آستانه که به شکل مستطیل است می‌گردند. در این رواق مقام حضرت سجاد (علیه السلام) واقع است و بعد داخل حرم مطهر آستانه‌ی رأس الحسین (علیه السلام) می‌گردند که در کنار دیوار شمال غرب حرم ضریح مبارک واقع است و محل دفن سر مطهر حضرت سید الشهداء (علیه السلام) می‌باشد. حرم آستانه‌داری گنبد کوچکی است که از داخل گنبد گچ‌بری و با رنگ سبز پوشیده شده است. دیوارهای حرم مطهر حدود 3 متر است و از سنگ مرمر سفید تشکیل می‌گردد که دارای حواشی از سنگ سیاه است و در وسط سنگها نام دوازده امام (علیهم السلام) به شکل زیبائی حجاری برجسته شده و در داخل گنبد احادیثی در وصف خاندان عصمت و طهارت کتیبه شده است. قول هفتم: یکی از باشکوه‌ترین مساجد شهر قاهره آستانه‌ی رأس الحسین (علیه السلام) است که نزد مصریها به نام مشهد الرأس الحسین (علیه السلام) شهرت دارد. بسیاری از مورخین از جمله مقریزی در الخطط و یاقوت حموی در معجم البلدان (554/4) به این نکته اشاره کرده و می‌گویند یزید دستور داده بود سر مبارک را در بلاد اسلامی به علامت پیروزی و ایجاد رعب و وحشت گردش دهند و شهر عسقلان که بین مصر و شام واقع است پایان این ماجرا و طواف بود. امیر عقلان سر مطهر ابی عبدالله الحسین (علیه السلام) را دفن کرد، سپس زمانی که فاطمیان در مصر به قدرت رسیدند، پس از تفحص دقیق آنرا از عسقلان طی تشریفات خاصی به قاهره حمل نمودند و در روز یکشنبه هشتم جمادی الاخر 548ق به شهر قاهره آوردند و در روز سه‌شنبه دهم جمادی الاخر طی تشریفات خاص و همراه موکب شکوهمند و عظیمی از نظامیان و علما و اعیان و اشراف که در پیشاپیش آنان امیر مصر الصالح طلائع بن رزیک بود پابرهنه به سمت کاخ زمرود آوردند و سپس در قبه‌ی الدیلم دفن کردند. این آستانه همواره یکی از زیارتگاههای مهم شیعیان جهان بوده و در تمام اوقات حرم آستانه مملو از زائرین بویژه شیعیان مصر و قاره‌ی افریقاست. مخصوصاً در ده روز محرم و روز عاشورای حسینی موکب عزاداری و روضه‌خوانی برقرار است. جمال الدین ابوالمحاسن یوسف اتابکی در کتاب خود النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره (153/5-154) می‌نویسد: «در روز عاشورا خلیفه از انظار به دور بود و لباس عزا بر تن می‌کرد و با قاضی و حاشیه‌ی خویش به سمت آستانه‌ی حسینی در قاهره می‌رفت. قبل از بنای این آستانه، عزاداری را در جامع الازهر اقامه می‌کردند ولی بعد همگی در آستانه‌ی حسینی می‌نشستند و در کنار آنها امرا و اعیان و تولیت عظمی و وزرا و تمام خدمه‌ی آستانه گرد هم می‌آمدند سپس روضه خوانی شروع می‌گشت و رثاء درباره‌ی امام حسن و امام حسین (علیه السلام) می‌خواندند و همگی مشغول شیون و گریه و ناله می‌شدند». ابن بطوطه که در سال 725ق از این آستانه دیدار کرده، در وصف آن چنین اظهار می‌دارد: «از مزارات متبرکه‌ی مصر مشهد عظیم الشأن مقدسی است که در جایگاه سر امام حسین بن علی (علیه السلام) ساخته شده و رباطی وسیع و بسیار عالی دارد که بر درهای آن حلقه‌ها و صفحه‌های نقره کار گذاشته‌اند و احترام و تعظیمی را که سزاوار چنان مقامی است درباره‌ی آن مرعی می‌دارند». این آستانه که امروزه در نزدیکی خان الخلیل واقع است، از عظیم‌ترین آثار عصر فاطمیان است و از بزرگترین مساجد قاهره به حساب می‌آید در وسط حرم بزرگ و مجلل آستانه‌ی ضریح نقره‌ای بزرگی نصب شده که از سوی طایفه‌ی اسماعیلیه‌ی نزاریه به این آستانه اهداء گشته است.
کتابنامه:
ادب الطف، 103/3-107؛ سفرنامه‌ی ابن بطوطه، ترجمه‌ی فارسی، 28/1؛ مشاهد العتره الطاهره؛ 246، تاریخ جغرافیایی کربلا معلی، 198-206؛ نظم الفاطمیین و رسومهم، 128/2-129.

منبع مقاله :
گروه نویسندگان، (1391) دائرهالمعارف تشیع، تهران: حکمت، چاپ اول.