نویسنده:دکتر احمد انصاریان

چکیده
آثار گناه در انسان عبارت است از:
1- خسته دلی
2- غفلت
3- تیرگی و تاریکی روح
برای رهایی از آثار گناه، بزرگان عرفان و اخلاق پنج سفارش کرده اند:
1-شناسایی و ترک گناه
2- شناسایی و انجام واجبات
3- ترک تعلقات دنیایی.
4- کنترل چشم و زبان.
5- تقوا و پرهیزکاری.

کلید واژه :
1- گناه: هر عملی که رضای خداوند متعال در آن نیست.
2- خسته دل: کسی که بر اثر گناه از خداوند فاصله گرفته است.
3- غفلت: محروم بودن دل از درک حقایق.
4- هجرت از نفس: دور شدن از خواسته های نفس.
5- تقوا: پرهیز از هر چیزی که خدای متعال نمی پسندد.
بزرگان اخلاق و عرفان گناه را انجام هر عملی دانسته اند که رضای خدای متعال در آن نیست. انسان بر اثر انجام این گونه اعمال دچار سه نوع سوء عاقبت می گردد:
1- خسته دل می شود؛ یعنی نمی تواند مدارج سیر و سلوک را بپیماید. (1)
انسان خسته دل می خواهد خودش را به خدای متعال نزدیک کند ولی به خاطر گناهانی که دارد، از رسیدن به جوار قرب الهی محروم است.
2- دچار غفلت می شود؛ یعنی از درک حقایق محروم می گردد.
3- فضای معنوی روح او تیره و تاریک می شود.
علما و بزرگان اخلاق برای چاره کار، پنج سفارش کرده اند.

1- شناسایی و ترک گناه:
خسته دلی و غفلت و تاریک شدن فضای معنوی روح، هر سه بیماری هایی هستند که انسان برای معالجه آنها باید به سراغ دارو برود. اولین و بهترین دارو، پرهیز کردن از چیزهایی است که بیماری را تشدید می کند. شناسایی گناه و مواظبت بر ترک آن، اولین داروی درمان گناه است.

2- شناسایی و انجام واجبات:
بعضی از بزرگان اخلاق و عرفان از جمله امام خمینی (رحمه الله علیه) برای اصلاح نفس، فقط انجام واجبات را سفارش کرده اند. اینان معتقدند اگر انسان به انجام واجبات مقید باشد، توفیق ترک گناه را پیدا می کند.
شاهد بر این مطلب کلام خداوند متعال است:
اتل ما اوحی الیک من الکتاب و اقم الصّلوه. ان الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنکر و لذکر الله اکبر و الله یعلم ما تصنعون.(2)
آنچه را از کتاب آسمانی- قرآن- بر تو وحی شد، بر خلق تلاوت کن و نماز را (که بزرگ عبادت خداست) بجای آر. همانا نماز است که اهل آن را از هر کار زشت و منکر باز می دارد و همانا ذکر خدا بزرگتر است و خدا به هرچه می کنید آگاه است.

3- ترک تعلقات دنیایی
از چیزهایی که می تواند انسان را در جهت اصلاح نفس و دوری گزیدن از گناه کمک کند، رها کردن وابستگی های مادی و دنیایی است.
حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه)، در کتاب چهل حدیث، خلاص کردن نفس از وابستگی به دنیا را یکی از راههای مهم برای اصلاح نفس انسان وابسته به مظاهر و جلوه های دنیایی است، ایجاد هر گونه انحراف و لغزش در او ممکن است. کسی که برای رهایی نفس خود از جلوه ها و مظاهر دنیای تلاش کند، از توفیق الهی برخوردار می شود و خدای متعال هم به او اجر می دهد. ایشان در این مورد به این آیه شریفه استناد می کند:
و من یخرج من بیته مهاجراً الی الله و رسوله ثم یدرکه الموت فقد وقع اجره علی الله (3)
هر کس که از خانه اش هجرت کنان به سوی خدا و پیامبرش خارج شود، سپس مرگ او را دریابد، حتماً پاداش او با خداوند است و خداوند آمرزنده و مهربان است.
ایشان از قول بعضی از بزرگان نقل می کنند که مراد از بیت در این آیه شریفه، خانه نفس است و مراد از هجرت، هجرت به سوی خدای متعال با سفر معنوی است.
خواجه عبدالله انصاری هم در تفسیر کشف الاسرار درباره این آیه همین تفسیر را ذکر کرده است.
امام خمینی (رحمه الله علیه) فرموده اند:
کسی که خارج شد از بیت نفس و هجرت به سوی حق کرد به سفر معنوی، پس از آن او را فنای تام ادراک کرد، اجر او بر خدای تعالی است و معلوم است برای چنین مسافری جز مشاهده ذات مقدس و وصول به فنا، حضرتش اجری لایق نیست. چنانچه از زبان آنها گفته شده:
در ضمیر ما نمی گنجد به غیر دوست کس
هر دو عالم را به دشمن ده که ما را دوست بس(4)

4- کنترل چشم و زبان
مرحوم ملا احمد نراقی صاحب کتاب معراج السّعاده، ریشه ی بسیاری از گناهان را در رها بودن چشم و زبان می داند. او معتقد است کسی که می خواهد نفس و درونش را از آلودگیها پاکیزه سازد و در برابر گناهان مصونیت داشته باشد، باید چشم و زبانش را کنترل کند. در این دوره تمثیلی را به این مضمون ذکر می کند. کسی که چشم و زبانش را کنترل نمی کند ولی در مقام اصلاح نفس برآمده، مانند کسی است که سگ ها را، رها کرده و می خواهد خود را از چنگال آن نجات دهد. چشم و زبانی که رها باشد، مانند سگ هاری است که امکان نجات از تهاجم و حملات او ناممکن است.

5- تقوا و پرهیزکاری:
حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه) در تأثیر تقوا فرموده اند:
اوایل امر قدری مطلب سخت و مشکل می نماید. ولی پس از چندی مواظبت، زحمت به راحت مبدل می شود و مشقت به استراحت، بلکه به یک لذت روحانی خالصی بدل می شود که اهلش آن لذت را با جمیع لذات مقابل نکنند. و ممکن است ان شاء الله پس از مواظبت شدید و تقوای کامل، از این مقام به مقام تقوای خواص ترقی کنی که آن تقوا از مستلذات نفسانیه است. زیرا لذت روحانی را که چشیدی از لذات جسمانیه کم کم منصرف شوی و از آنها پرهیز کنی. پس راه بر تو سهل و آسان شود. (5)
امام خمینی (رحمه الله علیه) در عبارت فوق به چند مطلب اشاره می کنند:
1- برای رسیدن به تقوا باید سختی های آن را تحمل کرد.
2- پس از مقداری تحمل سختی و مواظبت بر ترک گناه، راه رسیدن به تقوا آسان می شود
3- تقوا دارای لذت روحانی است.
4- تقوا مراحلی دارد که عالی ترین آن تقوای خواص است.
5- تقوای خواص یعنی مرتبه پرهیز از تمام لذت های نفسانی.
منابع:
1- دکتر سید جعفر سجادی، فرهنگ تعبیرات و اصطلاحات عرفانی .
2- سوره ی عنکبوت، آیه 45.
3- سوره ی نساء ، آیه ی 100.
4- امام خمینی (رحمه الله علیه)، چهل حدیث، مؤسسه ی تنظیم و نشر آثار، صفحه، 333.
5- همان، صفحه، 209.
منبع: ماهنامه ی راه راستان شماره 10، سال دوم، تیر 1386، ص ص 9-10.