فرهنگ انتظار دارای شاخص‌ها و مختصات خاص خود است، از اینرو نمی‌توان بدون رعایت آن مختصات مدعی شد که در جاده صحیح انتظار قرار گرفته و خود را در زمره ی منتظران واقعی بدانیم ، یکی از موضوعات بسیار مهمی که در فرهنگ انتظار باید مورد توجه محبّان و شیعیان امام زمان قرار داشته باشد، پرهیز از خطوط قرمزی است که هر گونه سهل انگاری در خصوص آنها می‌تواند انسان را از دایره منتظران واقعی خارج نماید.
خطوط قرمز و مناطق ممنوعه فرهنگ انتظار
در فرهنگ مهدویت همان طور که یک منتظر واقعی می‌بایست در مسیر انتظار امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه) به دنبال کمالات و فضایل اخلاقی باشد، به همان اندازه می‌بایست به موضوع خطوط قرمز و موانع پیش روی فرهنگ انتظار هوشیار و آگاه باشد و از هر گونه آلوده شدن به خطوط قرمز و جاده‌های انحرافی برحذر باشد، در واقع خطوط قرمز همان آسیب‌ها و موانعی هستند که بر سر راه انتظار سازنده و پویا قرار دارند و تلاش می‌نمایند منتظر واقعی را از جاده صحیح انتظار باز دارند که در ادامه به برخی از این موانع و خصوص قرمز فرهنگ انتظار اشاره خواهیم داشت.
1-بی‌معرفتی و فقدان علم و آگاهی
یکی از خطوط قرمز و مناطق ممنوعه‌ی فرهنگ انتظار جهل و ناآگاهی است، جهل و بی‌اطلاعی یکی از موانع خطرناکی و مصیبت‌های فتنه‌زایی است،[1]که در صورت سهل انگاری و بی‌توجهی نسبت به این مهم باید هزینه‌های سنگین و غیر قابل جبرانی را برای جامعه منتظر و فرهنگ انتظار متقبل شد، برای درک و پی بردن به ماهیت این مناطق ممنوعه کافی است به تبعاتی که این موضوع می‌تواند برای جامعه به دنبال داشته باشد، توجه کرده قدری بر آن درنگ و تأمل نماییم. بسیاری از جریان‌های انحرافی،و مدعیان دروغین در سایه شوم جهل و بی‌اطلاعی دامن شرآلود خود را بر سر جامعه منتظر می‌گسترانند، در واقع مدعیان دروغین همان گونه که خود غرق در جهالت و نادانی هستند، و از جهل محبان و طرفداران خود سوء استفاده کرده و جامعه را اسیر خواهش‌های نفسانی خود می‌نمایند، باری به هر جهت در منابع روایی این موضوع ریشه همه بدی ها معرفی شده است؛ کما اینکه در منابع روایی از امام على(علیه السلام) این چنین نقل شده است «اَلجَهلُ أَصلُ کُلِّ شَرٍّ؛[2]نادانى ریشه همه بدی‌هاست».
جاهل به روز فتنه ره خانه گم کند …. عالم چراغ جامعه و چشم عالم است
قاعدتاً برای گرفتار نشدن در دام مدیان دروغین و آفت و آسیب‌های عصر غیبت یکی از مهمترین معارفی که انسان باید در زمینه آن خود را قوی نماید، مباحث امام شناسی و پیش نیازهای آن است، در اهمیت این علم و معرفت در منابع روایی نقل شده است: «اعْرِفْ إِمَامَکَ فَإِنَّکَ إِذَا عَرَفْتَهُ لَمْ یَضُرَّکَ تَقَدَّمَ هَذَا الْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّرَ؛[3] ابو عبد اللَّه امام صادق (علیه السّلام) فرمود: امام خودت را بشناس که اگر شناختى زیانى بتو نخواهد رسید خواه این کار زود بشود یا دیر».
یکی از آفت‌های خطرناک و آسیب های مرگبار در مباحث مهدویت، نداشتن مرز مشخص اعتقادی و رفتاری با دشمنان اهل بیت(علیهم السلام) است، کم نیستند افرادی که مدعی منتظر واقعی امام مهدی(علیه السلام) هستند، ولی هیچ گونه روحیه استکبار ستیزی در سبک و سیاق زندگی آنها مشاهده نمی‌شود،
2-بی‌صبری و شتابزدگی
یکی از آفات و آسیب‌های فرهنگ انتظار و یا به عبارتی خطوط قرمز و ممنوع فرهنگ مهدویت، بی‌صبری و شتابزدگی است، این ویژگی انسانی در فرهنگ قرآن کریم نیز مورد توجه قرار گرفته است،[4] در واقع یک منتظر واقعی باید با علم، شناخت، معرفت و تربیت اخلاقی به این موضوع واقف باشد که امر فرج در اختیار خدای متعال است، چه بسا این موضوع به درازا کشیده شود و یا اینکه با سوء عملکرد بشریت به تأخیر بیافتد در عین حال این موضوع نباید موجب شتابزدگی و بی‌صبری نسبت به امر فرج امام زمان (عجل الله فرجه الشریف) شود، هر چند وظیفه منتظر واقعی در این خصوص آماده سازی خود و جامعه و دعا کردن برای رفع موانع فرج است، ولی در این خصوص نباید با بی‌صبری و بی تابی کردن خود نیز مانعی در مسیر فرج به شمار آید.
در خصوص این آفت انتظار در کتاب شریف کافی این چنین نقل شده است: «عبد الرحمان بن کثیر: نزد امام صادق(علیه السلام) بودم که مِهزم بر ایشان وارد شد و گفت: فدایت شوم! به من بگو این امرى را که انتظار مىکشیم، کِى رخ مىدهد؟ فرمود: «اى مِهزم! وقتگذاران، دروغ گفتند و عجله کنندگان، هلاک شدند و تسلیم شدگان، نجات یافتند».[5] در واقع کارایی صبر را می‌توان در رخ دادهای مختلف انتظار مشاهده کرد، چه بسیار منتظرانی که در مسیر وصال یار دچار محنت و سختی و گرفتاری می‌شوند، و یا اینکه در این مسیر مبتلا به آزمایش و بلا می‌شوند تا درجه خلوص و دوستی با اهل بیت(علیه السلام) آنها معلوم گردد، در نتیجه منتظر واقعی باید در این مسیر خود را به سلاح صبر، استقامت و بردباری مجهز نماید و الا از کاروان محبان و عاشقان ظهور عقب خواهد افتاد.
3-ناامیدی و یأس
اگر منتظر واقعی مسیر انتظار را درست پیموده و در این مسیر خود را با علم و معرفت و صبر و استقامت مجهز کرده باشد، هیچگاه در جاده انتظار دچار تردید، شک، ناامیدی و یأس نخواهیم شد. نوعاً کسانی در این بلای خطرناک و مهلک گرفتار می‌شوند که پایه‌های معرفتی و تربیتی خود را به خوبی تقویت نکرده باشند، باری به هر جهت برخی از محققان مهدویت فلسفه غیبت را امتحان و آزمایش معرفی کرده‌اند، پس باید هوشیار باشیم که نباید طولانی شدن امر ظهور موجب مردود شدن ما از این امتحان مهم و به تبع خارج شدن از جمع منتظران واقعی شود. منتظر واقعی همواره باید در این راه شناخت کامل به آرمان‌های مهدویت و انتظار داشته و هرگز نامیدی و یأس را به خود راه ندهد؛ چرا که این نوید الهی است که می‌فرماید: «وَنُریدُ أَن نَمُنَّ عَلَى الَّذینَ استُضعِفوا فِی الأَرضِ وَنَجعَلَهُم أَئِمَّهً وَنَجعَلَهُمُ الوارِثینَ؛[6]ما می‌خواهیم بر مستضعفان زمین منّت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم!»
4-بی‌تقوایی و فاصله گرفتن از فرهنگ و معارف اهل بیت(ع)
به اذعان محققان و مهدوی پژوهان یکی از اهداف راهبردی و استراتژی غیبت، پالایش منتظران واقعی از غیر واقعی و همچنین قرار دادن شیعیان و منتظران در محک آزمون و امتحان الهی است، با توجه به مطالب یاد شده تنها کسانی می‌تواند در این آزمون الهی سربلند خارج شوند که خود را به فرهنگ اهل بیت(علیهم السلام) آراسته باشند و تقوا و عمل صالح را در پرونده اعمال خود تقویت کرده باشند، از محبّان و پیروان اهل بیت (علیهم السلام)و منتظران ظهور امام عصر(عجل الله تعالی فرجه) بیشترین توقع در دین‌داری، تقوا، و اخلاق‌مداری می‌رود، محبّ و منتظر واقعی باید با اخلاق نیکو و وارسته زینت اهل بیت(علیهم السلام) بوده و با رعایت تقوا و عمل صالح و نیکو، صداقت خود را در تبعیت از اهل بیت(علیهم السلام) ثابت نماید: «ابو بصیر از امام صادق(علیه السّلام) روایت کرده که روزى آن حضرت فرمود: …همانا ما را دولتى است که هرگاه خداوند بخواهد آن را بر سر کار مىآورد، سپس فرمود: هر کس که بودن در شمار یاران قائم شادمانش سازد باید به انتظار باشد و با حال انتظار به پرهیزگارى و خلق نیکو رفتار کند و اوست منتظر، …».[7]
به هوس راست نیاید به تمنا نشود ….. که در این ره بسی خون جگر باید خورد
5-مرزبندی نداشتن با دشمن
یکی از آفت‌های خطرناک و آسیب های مرگبار در مباحث مهدویت، نداشتن مرز مشخص اعتقادی و رفتاری با دشمنان اهل بیت(علیهم السلام) است، کم نیستند افرادی که مدعی منتظر واقعی امام مهدی(علیه السلام) هستند، ولی هیچ گونه روحیه استکبار ستیزی در سبک و سیاق زندگی آنها مشاهده نمی‌شود، حتی گاهی می توان آنها را در زیر بیرق استکبار و ظالمان نیز مشاهده کرد، این در حالی است که منتظر واقعی باید تنها ولایت خدای متعال، اهل بیت(علیهم السلام) و کسانی که آنها در عصر غیبت مشخص کرده‌اند، را بپذیرد، در منابع روایی نقل شده است: «بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَهَ الْعِجْلِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْبَاقِرِ ع فِی مَعْنَى قَوْلِهِ تَعَالَى- یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا قَالَ اصْبِرُوا عَلَى أَدَاءِ الْفَرَائِضِ وَ صابِرُوا عَدُوَّکُمْ وَ رابِطُوا إِمَامَکُمُ الْمُنْتَظَرَ؛[8]بن معاویه العجلىّ از امام باقر (علیه السّلام) نقل مىکند در معنى کلام خداى تعالى که مىفرماید: «اى مؤمنین صبر داشته باشید و صابر باشید و نگهبان مرز خود باشید». آن حضرت فرمود: «یعنى بر انجام واجبات الهى صبر و پشتکار داشته باشید، و در برابر دشمن پایدارى کرده مقاوم باشید، و رابطه خود را با امام منتظرتان برقرار بدارید».
پی‌نوشت‌ها:
[1]. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ؛ ؛ ص73، ح1105. «امام على(علیه السلام) :«أَعظَمُ المَصائِبِ الجَهلُ؛بزرگ ترین مصیبت ها، نادانى است».
[2]. همان، ح1096.
[3]. الغیبه( للنعمانی)، ص329، ح1.
[4]. سوره مبارکه انبیاء، آیه 37. «خُلِقَ الْإِنْسانُ مِنْ عَجَلٍ سَأُریکُمْ آیاتی فَلا تَسْتَعْجِلُونِ؛ (آرى،) انسان از عجله آفریده شده؛ ولى عجله نکنید؛ بزودى آیاتم را به شما نشان خواهم داد!».
[5]. الکافى: ج 1 ص 368 ح 2، الغیبه، نعمانى: ص 294 ح 11.
[6]. سوره مبارکه القصص آیه ۵.
[7]. الغیببه (للنعمانی )/ ترجمه غفارى، ص285. «ثُمَّ قَالَ إِنَّ لَنَا دَوْلَهً یَجِیءُ اللَّهُ بِهَا إِذَا شَاءَ ثُمَّ قَالَ مَنْ سَرَّهُ أَنْ یَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ الْقَائِمِ فَلْیَنْتَظِرْ وَ لْیَعْمَلْ بِالْوَرَعِ وَ مَحَاسِنِ الْأَخْلَاقِ وَ هُوَ مُنْتَظِر».
[8]. الغیبه( للنعمانی)، ص27.
