ان شر الدواب عندالله الذین کفروا فهم لا یؤمنون (انفال :55)
بی تردید، بدترین جنبندگان پیش خدا کسانی هستند که کفر ورزیدند وایمان نمی آورند.
خداوند سبحان، خرد و فهم به انسان خاکی ارزانی داشت و انسان در پناه این نعمت خدادادی توانست بار مسئولیت خلیفه اللهی را بر دوش کشد و آزادانه راه تکامل خویش را انتخاب کند.بنابراین، انسان از آن جهت که عاقل است ودانا، می تواند حقایق جهان و جامعه را در یابد و نسبت به آنان حکم کند.
انسان، زشت و زیبا را می یابد و براساس آن تصمیم می گیرد.او نسبت به بعضی چیزها حکم به بدی می کند و نسبت به بعضی حکم به خوبی و این همه در پناه نعمت عقل و خرد او ممکن است.انسان از آن جهت که عاقل است، از حقایق جامعه و رفتارهای آدمی، دو نوع برداشت دارد.بعضی ها را خوب می شمرد و بعضی را بد.بعضی را زیبا می داند و بعضی را زشت و نازیبا.
قرآن کریم و سنت معصومین علیهم السلام انسان را از نزدیک شدن به مصداق های ستم و بدی برحذر داشته اند.قرآن و سنت با بیان مصداق های بدی، معرفت آدمی را افزایش می دهند و تصویر روشنی از رفتار و کردار خوب و ناپسند ارائه می دهند.به عبارتی، به ما چگونه بودن و چگونه زیستن را می آموزند.
بنابراین، سخن گفتن از بد وبدی، سبب روشنی و علم و معرفت است و از جهت تربیتی می تواند مصداق این جمله باشد :«ادب از که آموختی ؟ گفت:از بی ادبان.»
بد و بدی، ترجمه کلمه «شر»و «سوء»عربی است. (1)

نگاه قرآن کریم به بدی

1.اشتباه نکنید
قرآن کریم می گوید:ممکن است انسان در خیال خود، بعضی چیزها را خوب بداند، ولی در واقع، آن چیزها می تواند مصداق شر وبدی باشد.
جهاد در راه خدا، بر شما مقرر شد، در حالی که برایتان ناخوشایند است.چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آنکه خیر و خوبی شما در آن است و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شر و بدی شما در آن است و خدا می داند و شما نمی دانید.(بقره :216)
در مورد بخل ورزیدن و خودداری از انفاق و بخشش می فرماید:
کسانی که بخل می ورزند و آنچه را خدا از فضل خویش به آنان داده است، انفاق نمی کنند، گمان نکنند، این کار به سود آنهاست، بلکه برای آنها شر وبدی است.به زودی در روزقیامت، آنچه را نسبت به آن بخل می ورزیدند، همانند طوقی بر گردنشان می افکنند.(آل عمران :180)

2.بدترین جنبندگان روی زمین
ان شر الدواب عندالله الصم البکم الذین لا یعقلون.(انفال :22)
بدترین جنبندگان نزد خدا، افراد کر و لالی هستند که اندیشه نمی کنند .
ان شر الدواب عندالله الذین کفروا فهم لایِؤمنون. (انفال: 55)
به یقین، بدترین جنبندگان نزد خدا، کسانی هستند که کافر شدند و ایمان نمی آورند.کسانی که اهل اندیشه نیستند و گوش خود را برای شنیدن حقایق می بندند و زبان خویش را از بیان حق باز می دارند، نتیجه ای جز کفر ندارند.این رفتار آنان سبب می شود که مصداق بدترین انسان ها، بلکه بدترین جنبندگان روی زمین بشوند.

3.عجله چرا؟
گاهی اوقات شتاب زدگی سبب می شود انسان، بدی را بخواهد.
و یدع الانسان بالشر دعاءه بالخیر و کان الانسان عجولا.(اسراء:11)
انسان (بر اثر شتاب زدگی )، بدی ها را طلب می کند، آن گونه که نیکی ها و خوبی ها را می طلبد وانسان همیشه شتاب زده بوده است.

4.چنین مباش
هنگامی که به انسان نعمت می بخشیم، از حق روی می گرداند ومتکبرانه دور می شود و هنگامی که (کمترین )بدی به او می رسد، (از همه چیز )ناامید می گردد.(اسراء:83)
هنگامی که بدی به او رسد، بی تابی می کند.(معارج:20)

5.بدی ها در قیامت دیده می شود
و من یعمل مثقال ذره شرا یره.(زلزله :8)
و هرکس هم وزن ذره ای کار بد کرده است، آن را می بیند.
هر که کاری شایسته کند، به سود خود اوست و هر که بدی کند، به زیانش باشد.سپس به سوی پروردگارتان بر گردانیده می شوید.(جاثیه :15)

6.به خدا پناه می بریم
قل أعوذ برب الفلق من شر ما خلق و من شر غاسق اذا وقب ومن شر النفاثات فی العقد و من شر حاسد اذا حسد.(فلق :1-7)
بگو:پناه می برم به پروردگار سپیده صبح، از شر و بدی آنچه آفریده است و از شر و بدی هر موجود شرور و بد، هنگامی که شبانه وارد می شود و از شر و بدی آنها که با افسوس در گره ها می دمند (و هر تصمیمی را سست می کنند )و از شر و بدی هر حسودی هنگامی که حسد می ورزد.
در سوره ناس چنین می خوانیم:
به نام خداوند بخشنده مهربان.بگو:پناه می برم به پروردگار مردم، به مالک وحاکم مردم، به (خدا)معبود مردم، از شر و بدی وسوسه گر پنهان کار که در درون سینه انسان ها، وسوسه می کند، خواه از جن باشد یا از انسان.

7.فرجام کارهای بد
قرآن کریم می فرماید :
سپس سرانجام کسانی که کردار بد مرتکب شدند، به جایی رسید که آیات خدا را تکذیب کردند و آن را به مسخره گرفتند.(روم :10)
بدی کردن اگر هیچ اثری نداشت، جزهمین یک اثر، انسان عاقل باید از انجام بدی بپرهیزد، بلکه وحشت داشته باشد؛ زیرا گناه و بدی می تواند چشم و گوش دل آدمی را کور کند و نشانه های خدا را نبیند، بلکه آن را تکذیب کند.

8.بدی و توبه
پذیرش توبه از سوی خدا، تنها برای کسانی است که کار بدی را از روی نادانی انجام می دهند، سپس زود توبه می کنند.خداوند چنین اشخاصی را می پذیرد و خدا دانا و حکیم است.(نساء:17)

9.نهی از بدی، مایه نجات آدمی است
أنجینا الذین ینهون عن السوء.(اعراف :165)
کسانی را که از (کار )بد باز می داشتند، نجات دادیم.

گلبانگ حدیث

بدی ها از نظر اخلاق فردی
1.خود را برتر دانستن
حضرت امیر مؤمنان علی علیه السلام فرمود :
شر الناس من یری أنه خیرهم.(2)
بدترین مردم کسی است که خود را بهترین آنان پندارد.
2.بد خواه مردم بودن
از امیر مؤمنان علیه السلام روایت شده است:
شر الناس من یبتغی الغوائل للناس.(3)
بدترین مردم کسی است که بدخواه مردم باشد.
3.گمراه و مایه گمراهی بودن
امام علی علیه السلام فرمود :
ان شر الناس عندالله امام جابر ضل و ضل به.(4)
بدترین مردم نزد خدا، پیشوای منحرفی است که خود، گمراه است و موجب گمراهی (دیگران ) می شود.
4.مایه ترس و آزار مردم شدن
امام علی علیه السلام فرمود:
شر الناس من یتقیه الناس مخافه شره.(5)
بدترین مردم کسی است که مردم از ترس شرارت او از وی پرهیز کنند.
5.آرزوهای دراز و کردار بد
امیر مؤمنان علی علیه السلام فرمود:
شر الناس الطویل الأمل السیء العمل.(6)
بدترین مردم کسی است که آرزویش، دراز و کردارش بد باشد.
6.آخرت خود را برای دنیای دیگران فروختن
پیامبر خدا صلی الله علیه واله فرمود :
شر الناس من باع آخرته بدنیاه و شر من ذلک من باع آخرته بدنیا غیره.(7)
بدترین مردم کسی است که آخرتش را به دنیایش بفروشد و بدتر از او کسی است که آخرت خود را برای دنیای دیگران بفروشد.
7.از مردم ترسیدن و از خدا نترسیدن
از امیر مؤمنان علی علیه السلام روایت شده است:
شر الناس من یخشی الناس فی ربه ولایخشی ربه فی الناس.(8)
بدترین مردم کسی است که در کار پروردگارش از مردم بترسد و در کار مردم از پروردگارش نترسد.
8.عیب خود ندیدن
امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمود:
شر الناس من کان متتبعا لعیوب الناس عمیا لمعایبه.(9)
بدترین مردم کسی است که عیب جوی دیگران باشد و عیب های خویش را نبیند.
9.دو رو بودن
از حضرت علی علیه السلام روایت شده است:
من شر الناس عندالله عز و جل یوم القیامه ذو الوجهین.(10)
در روز قیامت، یکی از بدترین مردمان نزد خدای عز و جل، آدم دوروست.
10.زود به خشم آمدن
رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود:
شر الرجال من کان سریع الغضب بطیءالرضا ء.(11)
شر الرجال من کان کسی است که زود به خشم می آید و دیر خشنود می شود.

بدی ها از نظر اخلاق اجتماعی
انسان به حکم اینکه یک موجود اجتماعی است، در اجتماع و با اجتماع زندگی می کند و بر این اساس، با دیگران تعامل دارد.هر گاه این برخورد های اجتماعی بر اساس عدل باشد، زیبا و خوب، و هر گاه بر اساس عدل نباشد، زشت و بد شمرده می شود.

1.مردم از ترس گزند فرد به او احترام بگذارند
در بعضی از روایات اشاره شده است:
بدترین مردم کسی است که مردم از ترس او از وی کناره گیری کنند.(12)
ترس مردم به خاطر شرارت شخصی، ممکن است به جایی برسد که نه تنها از او دوری گزینند، بلکه برای در امان ماندن از ستم او و گزند از دست وزبانش او را مورد احترام قرار دهند.مسلمان کسی است که دیگران از دست و زبان او در آسایش باشند.اگر کردار آدمی به جایی رسید که مردم از ترس به آدمی احترام گذاشتند، چنین شخصی نزد خداوند، بدترین مردم به شمار می رود.
از حضرت امیر علیه السلام روایت شده است:
شر الناس عندالله یوم القیامه الذین یکرمون اتقاء شرهم.(13)
روز قیامت، بدترین مردم در پیشگاه خدا کسانی هستند که مردم ازترس گزندشان به آنها احترام بگذارند.

2.پاداش خوبی را به بدی دادن
امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمود:
شر الناس من کافی علی الجمیل بالقبیح.(14)
بدترین مردم کسی است که پاداش خوبی را به بدی بدهد.

3.ستم و خیانت کردن
از حضرت امیر مؤمنان علی علیه السلام روایت شده است:
شر الناس من یظلم الناس.(15)
بدترین مردم کسی است که به مردم ستم کند.
شر الناس من یغش الناس.(16)
بدترین مردم کسی است که با مردم دغلی و خیانت کند.

4.از علم خود برای خدمت به مردم استفاده نکردن
رسول خدا صلی الله علیه واله فرمود:
ان شر الناس عندالله عز و جل یوم القیامه عالم لا ینتفع بعلمه.(17)
روز قیامت، بدترین مردم در پیشگاه خدای عز و جل، عالمی است که از علم خود سودی نبرد.

نمونه های رفتاری
ولاتستوی الحسنه و لا السیئه ادفع بالتی هی أحسن فاذا بینک وبینه عداوه کانه ولی حمیم.(فصلت:24)
هرگز نیکی و بدی یکسان نیستند، بدی را با نیکی دفع کن، ناگاه (خواهی دید )همان کس که میان تو و او دشمنی است، گویی دوست گرم و صمیمی است.

1.بازاری و عابر
مردی درشت استخوان و بلند قامت که اندامی ورزیده و چهره ای آفتاب خورده داشت وزد و خوردهای میدان جنگ، یادگاری بر چهره اش گذاشته و گوشه چشمش را دریده بود، با قدم های مطمئن و محکم از بازار کوفه می گذشت.از طرف دیگر، مردی بازاری در دکانش نشسته بود.مرد بازاری برای آنکه موجب خنده دوستانش را فراهم کند، مشتی زباله به طرف آن مرد پرت کرد.مرد عابر بدون اینکه خم به ابرو بیاورد و التفاتی بکند، همان گونه با قدم های محکم و مطمئن به راه ادامه داد.همین که دور شد، یکی از دوستان مرد بازاری به او گفت:هیچ شناختی این مرد عابر که تو به او اهانت کردی، که بود ؟
-نه نشناختم!عابری بود مثل هزارها عابردیگر که هر روز از جلوی چشم ما عبور می کنند، مگر این شخص که بود ؟…
-مالک اشتر نخعی….
-ای وای به حال من!…
پس به دنبال مالک اشتر روان شد.دید او راه خود را به طرف مسجد کج کرد.او نیز به دنبالش به مسجد رفت.دید مالک به نماز ایستاد.منتظر شد تا نمازش را سلام داد.رفت و با تضرع خود را معرفی کرد و گفت :من همان کس هستم که نادانی کردم و به تو جسارت کردم.
مالک گفت:به خدا قسم، به مسجد نیامدم مگر به خاطر تو؛ زیرا فهمیدم تو خیلی نادان و گمراهی و بی جهت به مردم آزار می رسانی.دلم به راحت سوخت.آمدم درباره تو دعا کنم و از خداوند، هدایت تو را به راه راست بخواهم.من آن طورقصدی که تو گمان کرده ای، درباره تو نداشتم.(19)

2.بدترین مردان
روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه واله رو به مردم کرد و فرمود :آیا شما را از بدترین مردانتان خبر ندهم ؟ عرض کردیم:آری، رسول خدا.فرمود:
از بدترین مردان شما کسانی هستند که به مردم پیوسته تهمت می زنند، گستاخند، بد زبانند، تنها خورند، دست دهنده ندارند، بنده خود را می زنند و کاری می کنند که عایله شان (برای تأمین مخارج خود )به دیگری پناه می برند.(20)

آموزه ها
اسلام از مسلمانان می خواهد اهل بدی نباشند واگر هم بدی دیدند، در مرحله اول در صدد انتقام گرفتن و بدی کردن بر نیایند، بلکه از راه خوبی وارد شوند؛ که پاسخ بدی را با خوبی دادن، کار انسان های بزرگوار و کریم است.
همان گونه که قرآن کریم می فرماید:
ادفع بالتی هی احسن السیئه.(مومنون :96)
بدی را به بهترین راه و روش دفع کن (و پاسخ بدی را به نیکی بده ).
البته اسلام، حق قصاص و مقابله به مثل را برای انسان در همه احوال محفوظ می داند:
فمن اعتدی علیکم فاعتدوا علیه بمثل ما اعتدی علیکم و اتقواالله واعلمو ا ان الله مع المتقین.(بقره:194)
پس هر کس به شما تجاوز کرد، همانند آن بر او تعدی کنید و از خدا بپرهیزید (و زیاده روی نکنید )و بدانید خدا با پرهیزکاران است.
خدا ابتدا ما رابه سوی عدالت راهنمایی می کند و تذکر می دهد که بدی دیگران نباید ما را از جاده اعتدال خارج سازد:
ای کسانی که ایمان آورده اید، همواره برای خدا قیام کنید و از روی عدالت، گواهی دهید!دشمنی با جمعیتی، شما را به گناه وترک عدالت نکشاند!عدالت کنید؛ که به پرهیزگاری نزدیک تر است و تقوای الهی را پیشه کنید؛ که خداوند به آنچه انجام می دهید، آگاه است.(مائده :8)
در مرحله بعدی به عفو و خوبی کردن سفارش می کند.(21)

2.بدترین بدی ها
پیامبر خدا صلی الله علیه واله فرمود:
خصلتان لیس فوقهما من البر شی ء الایمان بالله و النفع لعباد الله، و خصلتان لیس فوقهما من الشر شی ء:الشرک بالله و الضر لعبادالله.(22)
دو کار است که هیچ خوبی بالاتر از آن دو نیست:ایمان به خدا و سود رساندن به بندگان خدا.دوکار است که بالاتر از آن دو بدی وجود ندارد:شرک ورزیدن به خداو زیان رساندن به بندگان خدا.

3.نمونه ای دیگر از بدی ها از دیدگاه رسول اکرم صلی الله علیه و آله
بدترین روایت، روایت دروغ است و بدترین امور، بدعت گذاری و بدترین کوری، کوری دل و بدترین پشیمانی، پشیمانی روز و رستاخیز… و بدین در آمد، ربا و بدترین خوراک، به ناحق خوردن مال یتیم است.(23)

4.ریشه های بدی ها
چه عواملی می تواند زمینه ساز لغزش انسان به سوی بدی ها باشد که انسان باتوجه به آن ریشه ها، می تواند از خود و جامعه خود بیشتر مواظبت کند.
الف )بعضی از این ریشه ها و سبب ها در خود انسان وجود دارد.در روایتی از رسول خدا صلی الله علیه واله آمده است:
من وقی شر ثلاث فقد وقی الشر کله:لقلقه و قبقبه وذبذبه فلقلقه لسانه و قبقبه بطنه و ذبذبه فرجه.(24)
هر کس خودرا از شر سه چیز حفظ کند، خویشتن را از هر شری حفظ کرده است: زبان و شکم و شهوت.
ب)بعضی از زمینه های بدی می تواند در نوع رفتار آدمی باشد، مثل :عصبانیت و خشم، لجاجت و…
از حضرت امیر مؤمنان علی علیه السلام روایت شده است:
جماع الشر اللجاج و کثره المماراه.(25)
لجاجت وبحث و جدل زیاد، مجمع بدی ها است.
در روایتی از امام صادق علیه السلام می خوانیم:
الغضب مفتاح کل شر.(26)
خشم، کلید همه بدی ها است.
دروغ، بخل، ستم و نادانی نیز از نمونه های بدی هستند.ولی اینها می توانند زمینه ساز انواع بدی ها شوند.بر همین اساس، در روایتی از امام علی علیه السلام می خوانیم:
خصلت های بدی زا عبارتند از :دروغ، بخل، ستم و نادانی.(27)
ج)بعضی از زمینه ها و اسباب بدی ها می تواند از ناحیه چیزهایی باشد که از دست انسان و نوع رفتار های او خارج است.حال این عوامل گاهی از نوع اشیا است و گاهی از نوع آدمی؛ یعنی اموری مثل:شراب، جنس مخالف و ثروت زیاد می تواند زمینه ساز شرو بدی باشد یادوستان.در روایتی از امام باقر علیه السلام می خوانیم:
خدای عز و جل برای بدی، قفل هایی نهاده و کلید همه این قفل ها را شراب قرار داده و دروغ بدتر از شراب است.(28)
سید الشهدا حسین بن علی علیه السلام می فرماید:
مجالسه الدناءه شر.(29)
هم نشینی با فرو مایگان، بدی است.

پی نوشت :

1-الشر:السوء؛ کتاب العین،ج 6، ص 216، نک:همان، ج 7، ص 327، ذیل کلمه سوء.
2-میزان الحکمه با ترجمه فارسی، ج 6، ص 2692، ح 209.
3-همان، ح 9206.
4-همان، ص 2690، ح 9190.
5-همان، ص 2692، ح 9193.
6-همان، ح 9210.
7-همان، ص 2690، ح 9191.
8- همان، ص 2692، ح 9207.
9- همان، ح 9205.
10-همان، ص 2694، ح 9214.
11- همان، ح 9222.
12- همان، ص 2691، ح 9193.
13-همان، ح 9192.
14-همان، ص 2692، ح 9211.
15-همان، ح 9194.
16-همان، ح 9195.
17- همان، ص 2694، ح 9217.
18-داستان راستان، ج 1، ص 91.
19- میزان الحکمه باترجمه فارسی، ج6، ص 2696، ح 9229؛ اصول کافی، ج2، ص 292، باب فی اصول الکفر و ارکانه، ح 13.
20- شرک به خدا، بدی کردن نسبت به حضرت حق به شمار می رود.
21-نک :بقره :178.
22- میزان الحکمه با ترجمه فارسی، ج 6، ص 2696، ح 9233.
23-همان، ص 2698، ح 9239.
24-همان، ص 2700، ح 9248.
25- همان، ص 2698، ح9242.
26- همان، ح 9236.
27-همان، ح 9237.
28- همان،ح 937.
29-همان، ص 2700، ح 9255.