نویسنده: محمد فقیه
مترجم: سید شاهپور حسینی
تشخیص ندای راستین و دروغین از هم
1- صحیحه‌ی ابوحمزه ثمالی در کمال الدین (ص611) در حدیثی از ابوجعفر (علیه السلام) نقل است که فرمود:
در اول روز یک منادی از آسمان ندا سر می‌دهد که آگاه باشید حق با علی (علیه السلام) و پیروان اوست، سپس ابلیس که خدا او را لعنت کند… در آخر روز ندا سر می‌دهد که آگاه باشید حق با سفیانی و پیروان اوست، آنگاه باطلان در مورد آن دچار شک و تردید می‌شوند.
علامه مجلسی این روایت را با اندک تفاوتی در بحارالانوار (ج52، ص206) آورده است و طوسی نیز مانند آن را روایت کرده است (ص266) و در سلسله‌ی سند روایت او نام علی بن محمد بن قتیبه آمده است.
2- نعمانی (ص176) موثقه‌ی زراره گفت از اباعبدالله (علیه السلام) شنیدم که فرمود:
یک منادی از آسمان سر می‌دهد که فلانی امیر و فرمانروا است و یک منادی ندا سر می‌دهد که علی (علیه السلام) و پیروان او پیروز و رستگارند.
عرض کردم: با این وصف، پس از آن چه کسی با مهدی (علیه السلام) می‌جنگد؟ امام در جواب فرمود:
مردی از بنی امیه. شیطان ندا می‌دهد که تنها فلانی و پیروان او پیروز و رستگارند.
عرض کردم: چه کسانی می‌توانند ندای صادق را از ندای کاذب تشخیص دهند؟ فرمود:
کسانی که سخنان ما را روایت می‌کنند و پیش از آنکه آن امر اتفاق بیفتد می‌گویند اتفاق خواهد افتاد (یعنی به آن ایمان دارند) و می‌دانند که حق با آنها است.
و از این سخن امام یعنی «آنان پیش از آنکه اتفاق بیفتد، می‌گویند اتفاق خواهد افتاد» حتمیت داشتن ندا فهمیده می‌شود و هم چنین از عبارت «او که تنها فلانی امیر و فرمانروا است» نیز حتمیت داشتن ندا استنباط می‌شود و این ندا غیر از دو ندای حق و باطل است.
3- حسنه‌ی زراره در نعمانی (ص177) به اباعبدالله (علیه السلام) گفتم: خداوند تو را نیکو گرداند، شگفت زده شده‌ام. من از قائم در شگفتم که چگونه با او می‌جنگند در حالی که روایت‌هایی در مورد شگفتی‌های فرو رفتن سپاهیان در سرزمین بیدا و ندایی که از آسمان خواهد بود، وجود دارد؟ فرمود:
شیطان آنها را رها نمی‌کند و دست به کار می‌شود و ندا سر می‌دهد. آن چنان که روز بیعت عقبه به رسول الله ندا داد.
4- صحیحه‌ی هشام بن سالم، نعمانی (ص177) به اباعبدالله (علیه السلام) گفتم: جریری برادر اسحاق به ما می‌گوید: شما می‌گویید که دو ندا خواهد بود. کدامیک از آنها راستین و کدامیک نادرست و باطل است؟ اباعبدالله (علیه السلام) فرمود:
به او بگویید کسی که ما را بدان خبر داده است (صادق است) در حالی که تو انکار می‌کنی که این ندای صادق باشد.
5- روضه‌ی کافی (ص209/253) ابوعلی اشعری از محمد (بن عبدالجبار) از ابن فضال و حجال از داود بن فرقد گفت: مردی از عجلیه این بخش از حدیث را شنید:
در ابتدای روز منادی ندا سر می‌دهد، آگاه باشید فلانی پسر فلانی و پیروان او پیروز و رستگارند و در انتهای روز ندا داده می‌شود که آگاه باشید تنها عثمان و پیروان او پیروز و رستگارند.
آن مرد گفت ما نمی‌دانیم کدامیک از نداها راستین و صادق و کدامیک کاذب است؟ فرمود:
کسی که پیش از آنکه ندا داده شود آن را تصدیق می‌کند و بدان ایمان دارد خداوند عزوجل می‌فرماید:
أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لاَ یَهِدِّی إِلاَّ أَنْ یُهْدَى (1)
آیا کسی که به سوی حق رهبری می‌کند، سزاوارتر است مورد پیروی قرار گیرد یا کسی که راه نمی‌نمایاند مگر آنکه هدایت شود؟
6- صحیحه‌ی زراره، کمال الدین (ص610 و بحارالانوار، ج52، ص205) از اباعبدالله (علیه السلام) فرمود:
یک منادی به نام قائم (علیه السلام) ندا سر می‌دهد.
گفتم این ندا خاص است یا عام (برای عده خاصی است یا برای عموم مردم) فرمود:
عام است و هر مردمانی به زبان خود آن را می‌شنوند.
عرض کردم: پس چه کسی با قائم (علیه السلام) مخالفت می‌کند در حالی که به نام ایشان ندا داده شده است؟ فرمود:
ابلیس مردم را رها نمی‌کند. او آخر شب ندا سر می‌دهد و مردم به شک می‌افتند.
علامه مجلسی گفته ظاهراً ندای ابلیس در آخر روز است… و شاید این اختلافات در حدیث از جانب نسخه نویسان کتاب باشد…
7- نعمانی (ص173) (بحارالانوار، ج52، ص292) موثقه‌ی عبدالله بن سنان گفت: در محضر اباعبدالله (علیه السلام) بودم، شنیدم مردی از قبیله‌ی بنی هَمْدان به ایشان گفت: این عامه (اهل تسنن) بر ما خرده می‌گیرند و به ما می‌گویند: شما می‌پندارید که یک منادی از آسمان به نام صاحب این امر ندا سر می‌دهد. امام تکیه داده بودند، پس از شنیدن این سخن خشمگین شده و فرمودند:
این حدیث را از من روایت نکنید، آن را از پدرم روایت کنید و در آن اشکالی بر شما نیست. گواهی می‌دهم که از پدرم شنیدم که فرمود: به خدا سوگند، این امر در کتاب خداوند عزوجل در آنجا که می‌فرماید:
إِنْ نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِمْ مِنَ السَّمَاءِ آیَهً فَظَلَّتْ أَعْنَاقُهُمْ لَهَا خَاضِعِینَ (2)
پس در آن روز کسی در زمین باقی نمی‌ماند مگر اینکه در برابر آن به خضوع سر فرود می‌آورد و اهل زمین زمانی که صدای اول را از آسمان می‌شنوند، ایمان می‌آورند. آن صدا می‌گوید: آگاه باشید حق با علی بن ابی طالب و پیروان او است.
سپس آن حضرت فرمود:
فردای آن روز ابلیس آنقدر در آسمان بالا می‌رود که از زمین دیده نمی‌شود (و از دیده‌ها پنهان می‌شود)، پس ندا می‌دهد: آگاه باشید حق با عثمان بن عفان و پیروان او است او مظلوم کشته شده پس به خونخواهی او بپردازید.
سپس امام فرمود:
خداوند کسانی که به سخن صحیح و ثابت ایمان آورده‌اند، بر راه حق ثابت قدم و استوار می‌سازد و این ندای اول است. در آن روز کسانی که مرض در دلهایشان است، به شک می‌افتند. به خدا سوگند مرض همان دشمنی با اهل بیت (علیهما السلام) است. آنان در آن وقت اعلام بیزاری می‌کنند و بدگویی می‌کنند می‌گویند حتماً منادی اول مسحور سحر و جادوی این اهل بیت (پیامبر) شده است.
پس اباعبدالله (علیه السلام) این آیه خداوند عزوجل را تلاوت فرمود:
وَ إِنْ یَرَوْا آیَهً یُعْرِضُوا وَ یَقُولُوا سِحْرٌ مُسْتَمِرٌّ (3)
و هرگاه نشانه‌ای ببینند، روی بگردانند و گویند: «سحری دائم است.»
8- نعمانی (ص174) با سند صحیح به عبدالله بن سنان گفت مانند آن را که در لفظ یکسان است.
9- نعمانی (ص174) حسنه عبدالعمد بن بشیر مانند آن را روایت کرده است. (4)
ندا به نام او یا به نام پدرشان
1- الغیبه طوسی (ص274 و بحارالانوار، ج52، ص290) فضل از ابی محبوب از ابی ایوب (الخراز) از محمد بن مسلم گفت:
یک منادی از آسمان به نام قائم (علیه السلام) ندا می‌دهد و همه‌ی مردم از مشرق تا مغرب آن ندا را می‌شنوند و کسی نمی‌ماند که خواب باشد و بیدار نشود و هیچ نشسته‌ای نمی‌ماند مگر آنکه به پا می‌خیزد و تمام کسانی که به پا خواسته‌اند و سرپا ایستاده‌اند، دست از کار می‌کشند و نشسته‌ای باقی نمی‌ماند مگر آنکه از آن صدا بر روی پاهایش می‌ایستد و آن صدا، صدای جبرییل است.
راویان این حدیث همگی ثقه و مورد اطمیناند و طریق شیخ طوسی به فضل در المشیخه صحیح است.
2- الغیبه نعمانی (ص178) موثقه‌ی عبدالله بن سنان گفت: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم فرمود:
یک منادی از آسمان به نام صاحب امر ندا سر می‌دهد آگاه باشید صاحب امر فلانی پسر فلانی است، پس جنگ و درگیری برای چیست؟
3- حسنه‌ی عبدالله بن سنان، نعمانی (ص178) از اباعبدالله (علیه السلام) شنیدم که فرمود:
این امر که انتظار و اشتیاق آن را دارید. نخواهد بود تا آنکه یک منادی از آسمان ندا دهد، آگاه باشید فلانی صاحب امر است، پس جنگ برای چیست؟
شیخ گفته این روایت حسنه است در حالی که معروف است که این روایت ضعیف است و از متن این روایت نیز حتمیت داشتن ندا استنباط می‌شود.
4- صحیحه‌ی عبدالله بن سنان، نعمانی (ص178) گفت: از اباعبدالله (علیه السلام) شنیدم فرمود:
مرگ و کشتار مردم را فرامی گیرد تا آنکه در آن زمان مردم به حرم پناه می‌برند. در بحبوحه جنگ یک منادی ندا می‌دهد؛ جنگ و کشتار برای چیست؟ صاحب امر و حاکم شما فلانی است.
5- حسنه‌ی ابوبصیر، نعمانی (ص186) این روایت (بنا به نظر عموم) به ضعف شهرت دارد اما شیخ طوسی آن را حسنه دانسته است. گفت: امام صادق (علیه السلام) برای ما روایت کرد:
به نام قائم ندا داده می‌شود که‌ای فلانی پسر فلانی به پا خیز.
6- و در صحیحه‌ی زراره (حدیث شماره 6 باب ندا) آمده است:
یک منادی به نام قائم (علیه السلام) ندا می‌دهد.
7- موثقه‌ی زراره (حدیث شماره 2 باب ندا):
یک منادی از آسمان ندا می‌دهد که فلانی امیر و فرمانروا است.
8- موثقه‌ی مشهور جابر، نعمانی (ص178)…
و تشخیص صدا برای آنان دشوار نمی‌گردد، آنگاه که به نام او و نام پدرشان و نام مادرشان ندا داده شود.
مطلبی که از این روایت‌ها به روشنی فهمیده می‌شود، این است که ندا به نام قائم و نام پدرشان خواهد بود. در اینجا این احتمال وجود دارد که این ندا با دو ندای اولی یکی باشد و شاید هم این ندا غیر از آن نداها باشد. نگارنده اعتقاد دارد که این نداها یکی نیستند در نتیجه یک صدا خواهد بود که به نام قائم و نام پدرشان ندا می‌دهد و دو ندای دیگر خواهد بود: یکی «حقیقت این است که تنها علی (علیه السلام) و پیروان او پیروز و رستگارند» و ندای دوم که ندای ابلیس است. البته این احتمال با صحیحه‌ی زراره (حدیث شماره 6 باب ندا) در تعارض است.
صدا، صدای جبرئیل و صوت همان نداست
1- موثقه‌ی جابر:
آنگاه که به نام او و نام پدرش و نام مادرش ندا داده شود، تشخیص و تمیز صدایی که از آسمان است برای مردم سخت و دشوار نیست.
2- کمال الدین (ص628) ابوولید از صفار از یعقوب بن یزید از ابن ابی عمیر از ابان بن عثمان از ابان بن تغلب گفت: اباعبدالله (علیه السلام) فرمود:
نخستین کسی که با قائم بیعت می‌کند جبرئیل است که به صورت پرنده‌ی سفیدی ظاهر می‌شود و با امام بیعت می‌کند. سپس یک پای را بر بیت الله الحرام و پای دیگر خود را بر بیت المقدس می‌گذارد. آنگاه با صدایی رسا و شیوا به گونه‌ای ندا می‌دهد که تمامی مخلوقات صدای او را می‌شنوند. او ندا می‌دهد که: «امر خدا فرا رسیده، پس برای آن شتاب (بی‌تابی) نکنید.»
و در سند به ابن عمیر هیچ اشکالی وجود ندارد و ابان بن تغلب ثقه و مورد اطمینان است؛ اما مسئله و مشکل وثاقت ابان بن عثمان است. «کشّی» گفته است:
محمد بن مسعود گفت: علی بن حسن برای من روایت کرد و گفت: ابان بن عثمان از فرقه‌ی ناووسیه (5) بود.
سپس گفت:
این جماعت بر تصحیح آنچه از ابان صحیح است اتفاق نظر دارند و می‌گویند که باید قائل به فقه، و علم ابان بوده به نظر من نظر درست‌تر این است که باید روایتش را قبول کرد هرچند که او بنابر اجماع و اتفاق نظر ذکر شده در بالا، مذهبی نادرست و فاسد داشته است (6) نگارنده می‌گوید که بنابر قول ایشان این روایت موثقه است و تنها خداوند آگاه به حقیقت همه امور است.
3- در حدیث محمد بن مسلم در کتاب الغیبه طوسی (ص274) آمده است:
یک منادی به نام قائم ندا می‌دهد… از آن صدا و آن صدای جبرئیل روح الامین است.
4- و در الغیبه نعمانی (ص173) موثقه‌ی عبدالله بن سنان:
… شما می‌پندارید که یک منادی از آسمان به نام صاحب این امر ندا سر می‌دهد… در آن روز کسی در زمین نمی‌ماند مگر آنکه در برابر آن (به نشانه قبول) سر فرود آورد و اهل زمین آنگاه که صدا را از آسمان بشنوید ایمان می‌آورند. آن صدا می‌گوید: آگاه باشید که حق با علی بن ابی طالب (علیه السلام) و پیروان او است…
نعمانی مانند این را با سند صحیح روایت کرده است (ص174).
5- و در حسنه‌ی ابن بشیر، نعمانی (ص174) مانند آن را گفته است:
… شما ادعا می‌کنید و می‌گویید که صدایی از آسمان خواهد بود.
امام فرمود:
آن را از من روایت نکنید. آن را از پدرم روایت کنید… سپس همه‌ی اهل زمین به صدای اول ایمان می‌آورند و آن را تصدیق می‌کنند… سپس ندا سر می‌دهد…
6- موثقه‌ی ابن ابی یعفور، نعمانی (ص172) اباعبدالله (علیه السلام) به من فرمود:
با دستانت به هلاکت رسیدن فلانی و خروج سفیانی و کشته شدن نفس زکیه و سپاهی که در زمین فرو می‌روند و صوت را بشمار.
عرض کردم: آیا صوت، صدای همان منادی است؟ فرمود:
بله و با آن صدا صاحب این امر شناخته می‌شود.
سپس فرمود:
فرج به طور کامل به هلاکت رسیدن فلانی از بنی عباس است.
نگارنده معتقد است مطالبی که با این روایت‌های معتبر روشن و آشکار می‌شود، این است که این صدا، همان صدای منادی است و آن صدا، صدای جبرییل (علیه السلام) است و آن صدا که از آسمان می‌آید، به گوش همه‌ی مخلوقات می‌رسد و کسی در زمین نمی‌ماند که آن را نپذیرد و بدان گردن ننهد، آن صدا به نام صاحب امر و نام پدرش (علیه السلام) خواهد بود.
ما می‌دانیم که احادیث و اخبار نسبت دادن صدا یا امور خارق العاده و غیر طبیعی و حتی امور عادی به یکی از فرشتگان امری عادی و مألوف است و نسبت دادن این امور به یکی از واسطه‌ها و یا معلولهاست، در نتیجه مانعی نیست که صدا و چیزهای دیگر معجزه نباشد.
و در نتیجه این امر (صدا) باید از کارهای بشری باشد و در نسبت دادن آن به جبرییل هم مانعی نیست. و این احتمال هست که یاران مهدی (علیه السلام) همان کسانی باشند که قدرت ایجاد این صدا را به دست آورده باشند. به همین جهت گفته شده که آن سحری از سحرهای این اهل بیت (علیه السلام) است یا آن سحری مداوم است.
پی‌نوشت‌ها:
1. سوره‌ی یونس (10)، آیه‌ی 35.
2. سوره شعرا (26)، آیه 4.
3. سوره قمر (54)، آیه‌ی 2.
4. نگارنده معتقد است این حدیث اشاره به احتمال پیشین آمدن یک نزاع فقهی یا عقیدتی و یا احتمال گفتمان یا کنفرانسی برای بحث و بررسی در مورد وحدت مسلمانان یا امور دیگر دارد که گروهی آن را برگزار می‌کنند.
5. فرقه‌ای از شیعه که پیرو عجلان یا عبدالله ناووس بصری هستند. آنان امام جعفر صادق (علیه السلام) را مهدی منتظر و قائم آل محمد می‌دانند.
6. رواه اردبیلی، ج1، ص 12.
منبع مقاله :
فقیه، محمد، (1387)، سفیانی و نشانه‌های ظهور، ترجمه‌ی: سید شاهپور حسینی، تهران: موعود عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، چاپ سوم
