جن در قرآن

* دوزخ ، جایگاه جنیان اغواگر

« و یوم یحشرهم جمیعاً یا معشر الجن قد استکثرتم من الانس و قال اولیاءهم من الانس ربنا استمتع بعضنا ببعض و بلغنا اجلنا الذی اجلت لنا قال النار مثواکم خالدین فیها الا ما شاء الله ان ربک حکیم علیم؛ (1)
و [یادکن] روزی را که همه آنان را گرد می آورد [ و می فرماید] ای گروه جنیان از آدمیان [ پیروان] فراوان یافتید و هواخواهان آنها از [ نوع] انسان می گویند پروردگارا برخی از ما از برخی دیگر بهره برداری کرد و به پایانی که برای ما معین کردی رسیدیم [ خدا] می فرماید جایگاه شما آتش است در آن ماندگار خواهید بود مگر آنچه را خدا بخواهد [ که خود تخفیف دهد] آری پروردگار تو حکیم داناست.»

* افتراهای جنیان

و « کذلک جعلنا لکل نبی عدواً شیاطین الانس و الجن یوحی بعضهم الی بعض زخرف القول غرورا و لو شاء ربک ما فعلوه فذرهم و ما یفترون؛ (2)
و بدین گونه برای هر پیامبری دشمنی از شیطان های انس و جن برگماشتیم بعضی از آنها به بعضی برای فریب [ یکدیگر] سخنان آراسته القا می کنند و اگر پروردگار تو می خواست چنین نمی کردند پس آنان را با آنچه به دروغ می سازند واگذار.»

افتراهای سفیهان جن به خدا، با شریک و همسر فرزند قائل شدن برای او
« قل اوحی الی انه استمع نفر من الجن فقالوا انا سمعنا قرآنا عجبا* یهدی الی الرشد فآمنا به ولن نشرک بربنا احدا* و انه تعالی جد ربنا مااتخذ صاحبه ولا ولدا* و انه کان یقول سفیهنا علی الله شططا* و انه ظننا ان لن تقول الانس و الجن علی الله کذبا؛(3)
بگو به من وحی شده است که تنی چند از جنیان گوش فرا داشتند و گفتند راستی ما قرآنی شگفت آور شنیدیم. [که] به راه راست هدایت می کند پس به آن ایمان آوردیم و هرگز کسی را شریک پروردگارمان قرار نخواهیم داد و اینکه او پروردگار والای ما همسر و فرزندی اختیار نکرده است و [ شگفت] آنکه کم خرد ما درباره خدا سخنانی یاوه می سراید و ما پنداشته بودیم که انس و جن هرگز به خدا دروغ نمی بندند.»

افترای عده ای از جنیان به خداوند، مورد اعتراض جن های مؤمن

« قل اوحی الی انه استمع نفر من الجن فقالوا انا سمعنا قرآنا عجبا* یهدی الی الرشد فآمنا به ولن نشرک بربنا احدا* و انه تعالی جد ربنا مااتخذ صاحبه ولا ولدا* و انه کان یقول سفیهنا علی الله شططا* و انه ظننا ان لن تقول الانس و الجن علی الله کذبا؛(4)
بگو به من وحی شده است که تنی چند از جنیان گوش فرا داشتند و گفتند راستی ما قرآنی شگفت آور شنیدیم. [که] به راه راست هدایت می کند پس به آن ایمان آوردیم و هرگز کسی را شریک پروردگارمان قرار نخواهیم داد و اینکه او پروردگار والای ما همسر و فرزندی اختیار نکرده است و [ شگفت] آنکه کم خرد ما درباره خدا سخنانی یاوه می سراید و ما پنداشته بودیم که انس و جن هرگز به خدا دروغ نمی بندند.»

لزوم اجتناب از افتراهای جنیان

و « کذلک جعلنا لکل نبی عدواً شیاطین الانس و الجن یوحی بعضهم الی بعض زخرف القول غرورا و لو شاء ربک ما فعلوه فذرهم و ما یفترون؛ (5)
و بدین گونه برای هر پیامبری دشمنی از شیطان های انس و جن برگماشتیم بعضی از آنها به بعضی برای فریب [ یکدیگر] سخنان آراسته القا می کنند و اگر پروردگار تو می خواست چنین نمی کردند پس آنان را با آنچه به دروغ می سازند واگذار.»

* تکلیف جنیان

جنیان، موجوداتی دارای تکلیف و مسئولیت
« و یوم یحشرهم جمیعاً یا معشر الجن قد استکثرتم من الانس و قال اولیاءهم من الانس ربنا استمتع بعضنا ببعض و بلغنا اجلنا الذی اجلت لنا قال النار مثواکم خالدین فیها … ؛ (6)
و [یادکن] روزی را که همه آنان را گرد می آورد [ و می فرماید] ای گروه جنیان از آدمیان [ پیروان] فراوان یافتید و هواخواهان آنها از [ نوع] انسان می گویند پروردگارا برخی از ما از برخی دیگر بهره برداری کرد و به پایانی که برای ما معین کردی رسیدیم [ خدا] می فرماید جایگاه شما آتش است در آن ماندگار خواهید بود مگر آنچه را خدا بخواهد [ که خود تخفیف دهد] آری پروردگار تو حکیم داناست.»
« یا معشر الجن و الانس الم یاتکم رسل منکم یقصون علیکم آیاتی و ینذرونکم لقاء یومکم هذا قالوا شهدنا علی انفسنا غرتهم الحیاه الدنیا و شهدوا علی انفسهم انهم کانوا کافرین؛ (7)
ای گروه جن و انس آیا از میان شما فرستادگانی برای شما نیامدند که آیات مرا بر شما بخوانند و از دیدار این روزتان به شما هشدار دهند گفتند ما به زیان خود گواهی دهیم [ که آری آمدند] و زندگی دنیا فریبشان داد و بر ضد خود گواهی دادند که آنان کافر بوده اند.»
« قال ادخلوا فی امم قد خلت من قبلکم من الجن و الانس فی النار کلما دخلت امه لعنت اختها حتی اذا ادراکوا فیها جمیعا قالت اخراهم لإولاهم ربنا هولاء اضلونا فآتهم عذاباً ضعفاً من النار قال لکل ضعف و لکن لا تعلمون؛ (8)
می فرماید در میان امت هایی از جن و انس که پیش از شما بوده اند داخل آتش شوید هر بار که امتی [ در آتش] در آید همکیشان خود را لعنت کند تا وقتی که همگی در آن به هم پیوندند [ آنگاه] پیروانشان درباره پیشوایانشان می گویند پروردگارا اینان ما را گمراه کردند پس دو برابر عذاب آتش به آنان بده [ خدا] می فرماید برای هر کدام [ عذاب] دو چندان است ولی شما نمی دانید.»
« و لقد ذرانا لجهنم کثیرا من الجن و الانس لهم قلوب لا یفقهون بها و لهم اعین لا یبصرون بها و لهم آذان لا یسمعون بها اولئک کالانعام بل هم اضل اولئک هم الغافلون؛ (9)
و در حقیقت بسیاری از جنیان و آدمیان را برای دوزخ آفریده ایم [چرا که] دل هایی دارند که با آن [حقایق را ] دریافت نمی کنند و چشمانی دارند که با آنها نمی بینند و گوش هایی دارند که با آنها نمی شنوند آنان همانند چهارپایان بلکه گمراه ترند [ آری] آنها همان غافل ماندگانند.»
« الا من رحم ربک و لذلک خلقهم و تمت کلمه ربک لاملان جهنم من الجنه و الناس اجمعین؛(10)
مگر کسانی که پروردگار تو به آنان رحم کرده و برای همین آنان را آفریده است و وعده پروردگارت [ چنین] تحقق پذیرفته است [که] البته جهنم را از جن و انس یک سره پر خواهم کرد.»
« و لو شئنا لآتینا کل نفس هداها و لکن حق القول منی لاملان جهنم من الجنه و الناس اجمعین؛(11)
و اگر می خواستیم حتما به هر کسی [ از روی جبر] هدایتش را می دادیم لیکن سخن من محقق گردیده که هر آینه جهنم را از همه جنیان و آدمیان خواهم آکند.»
« و لسلیمان الریح غدوها شهر و رواحها شهر واسلنا له عین القطر و من الجن من یعمل بین یدیه باذن ربه و من یزغ منهم عن امرنا نذقه من عذاب السعیر؛ (12)
و باد را برای سلیمان [رام کردیم] که رفتن آن بامداد یک ماه و آمدنش شبانگاه یک ماه [ راه] بود و معدن مس را برای او ذوب [و روان] گردانیدیم و برخی از جن به فرمان پروردگارشان پیش او کار می کردند و هر کس از آنها از دستور ما بر می تافت از عذاب سوزان به او می چشانیدیم.»
« و جعلوا بینه و بین الجنه نسبا و لقد علمت الجنه انهم لمحضرون؛(13)
و میان خدا و جن ها پیوندی انگاشته و حال آنکه جنیان نیک دانسته اند که [ برای حساب پس دادن] خودشان احضار خواهند شد.»
« و قیضنا لهم قرناء فزینوا لهم ما بین ایدیهم و ما خلفهم و حق علیهم القول فی امم قد خلت من قبلهم من الجن و الانس انهم کانوا خاسرین؛(14)
و برای آنان دمسازانی گذاشتیم و آنچه در دسترس ایشان و آنچه در پی آنان بود و در نظرشان زیبا جلوه دادند و فرمان [ عذاب] در میان امت هایی از جن و انس که پیش از آنان روزگار به سر برده بودند بر ایشان واجب آمد چرا که آنها زیانکاران بودند.»
« اولئک الذین حق علیهم القول فی امم قد خلت من قبلهم من الجن و الانس انهم کانوا خاسرین؛(15)
آنان کسانی اند که گفتار[ خدا] علیه ایشان همراه با امت هایی از جنیان و آدمیان که پیش از آنان روزگار به سر بردند به حقیقت پیوست بی گمان آنان زیانکار بودند.»
« و اذا صرفنا الیک نفرا من الجن یستمعون القرآن فلما حضروه قالوا أنصصتوا فلما قضی ولوا الی قومهم منذرین* یا قومنا اجیبوا داعی الله و آمنوا به یغفر لکم من ذنوبکم و یجرکم من عذاب الیم؛ (16)
و چون تنی چند از جن را به سوی تو روانه کردیم که قرآن را بشنوند پس چون بر آن حاضر شدند[به یکدیگر] گفتند گوش فرا دهید و چون به انجام رسید هشدار دهنده به سوی قوم خود بازگشتند. ای قوم ما دعوت کننده خدا را پاسخ [ مثبت] دهید و به او ایمان آورید تا [ خدا] برخی از گناهانتان را بر شما ببخشاید و از عذابی پر درد پناهتان دهد.»
« و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون؛(17)
و جن و انس را نیافریدم جز برای آنکه مرا بپرستند.»
« سنفرغ لکم ایها الثقلان؛(18)
ای جن و انس زودا که به شما بپردازیم.»
« فیومئذ لا یسال عن ذنبه انس و لا جان؛ (19)
در آن روز هیچ انس و جنی از گناهش پرسیده نشود.»
« و انا لما سمعنا الهدی آمنا به فمن یومن بربه فلا یخاف بخسا و لا رهقا؛(20)
و ما چون هدایت را شنیدیم بدان گرویدیم. پس کسی که به پروردگار خود ایمان آورد از کمی [ پاداش] و سختی بیم ندارد.»

* تهدید جنیان

تهدید جنیان به حسابرسی در قیامت، از جانب خداوند
« سنفرغ لکم ایها الثقلان*فیومئذ لا یسال عن ذنبه انس و لا جان؛ (21)
ای جن و انس زودا که به شما بپردازیم. در آن روز هیچ انس و جنی از گناهش پرسیده نشود.»
تهدید شدن جنیان متمرد، به عذاب سوزان جهنم
« و لو شئنا لآتینا کل نفس هداها و لکن حق القول منی لاملان جهنم من الجنه و الناس اجمعین؛(22)
و اگر می خواستیم حتماً به هر کسی [ از روی جبر] هدایتش را می دادیم لیکن سخن من محقق گردیده که هر آینه جهنم را از همه جنیان و آدمیان خواهم آکند.»
« و لسلیمان الریح غدوها شهر و رواحها شهر واسلنا له عین القطر و من الجن من یعمل بین یدیه باذن ربه و من یزغ منهم عن امرنا نذقه من عذاب السعیر؛ (23)
و باد را برای سلیمان [رام کردیم] که رفتن آن بامداد یک ماه و آمدنش شبانگاه یک ماه [ راه] بود و معدن مس را برای او ذوب [و روان] گردانیدیم و برخی از جن به فرمان پروردگارشان پیش او کار می کردند و هر کس از آنها از دستور ما بر می تافت از عذاب سوزان به او می چشانیدیم.»
« قل اوحی الی انه استمع نفر من الجن فقالوا انا سمعنا قرآنا عجبا* و اما القاسطون فکانوا لجهنم حطبا؛(24)
بگو به من وحی شده است که تنی چند از جنیان گوش فرا داشتند و گفتند راستی ما قرآن شگفت آور شنیدیم، ولی منحرفان هیزم جهنم خواهند بود.»

* جن زدگی

تشبیه مرتد به جن زده، در تحیر و سرگردانی

قل اندعوا من دون الله مالا ینفعنا و لا یضرنا و نرد علی اعقابنا بعد اذ هدانا الله کالذی استهوته الشیاطین فی الارض حیران له اصحاب یدعونه الی الهدی ائتنا قل ان هدی الله هو الهدی و امرنا لنسلم لرب العالمین؛ (25)
بگو آیا به جای خدا چیزی را بخوانیم که نه سودی به ما می رساند و نه زیانی و آیا پس از اینکه خدا ما را هدایت کرده از عقیده خود باز گردیم مانند کسی که شیطان ها او را در بیابان از راه به در برده اند و حیران [ بر جای مانده] است برای او یارانی است که وی را به سوی هدایت می خوانند که به سوی ما بیا بگو هدایت خداست که هدایت [ واقعی] است و دستور یافته ایم که تسلیم پروردگار جهانیان باشیم.»

تشبیه رباخوار به جن زده، در آشفتگی روانی و نداشتن اعتدال روحی

« الذین یاکلون الربا لا یقومون الا کما یقوم الذی یتخبطه الشیطان من المس ذلک بانهم قالوا انما البیع مثل الربا و احل الله البیع و حرم الربا فمن جاءه موعظه من ربه فانتهی فله ما سلف و امره الی الله ومن عاد فاولئک اصحاب النار هم فیها خالدون؛ (26)
کسانی که ربا می خورند؛ (از گور) بر نمی خیزند مگر مانند برخاستن کسی که شیطان بر اثر تماس، آشفته سرش کرده است. این بدان سبب است که آنان گفتند: ( داد و ستد صرفاً مانند رباست.) و حال آنکه خدا داد و ستد را حلال، و ربا را حرام گردانیده است. پس، هر کس، اندرزی از جانب پروردگارش بدو رسید، و ( از رباخواری) باز ایستاد، آنچه گذشته، از آن اوست، و کارش به خدا واگذار می شود و کسانی که( به رباخواری) باز گردند، آنان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود.»

* تهدید شدن جنیان متمرد، به عذاب سوزان جهنم

« و لسلیمان الریح غدوها شهر و رواحها شهر واسلنا له عین القطر و من الجن من یعمل بین یدیه باذن ربه و من یزغ منهم عن امرنا نذقه من عذاب السعیر؛ (27)
و باد را برای سلیمان [رام کردیم] که رفتن آن بامداد یک ماه و آمدنش شبانگاه یک ماه [ راه] بود و معدن مس را برای او ذوب [و روان] گردانیدیم و برخی از جن به فرمان پروردگارشان پیش او کار می کردند و هر کس از آنها از دستور ما بر می تافت از عذاب سوزان به او می چشانیدیم.»

* آکنده شدن جهنم، از جنیان و انسان ها

« و لو شئنا لآتینا کل نفس هداها و لکن حق القول منی لاملان جهنم من الجنه و الناس اجمعین؛(28)
و اگر می خواستیم حتما به هر کسی [ از روی جبر] هدایتش را می دادیم لیکن سخن من محقق گردیده که هر آینه جهنم را از همه جنیان و آدمیان خواهم آکند.»

جهنم ، آکنده از جدال جنیان و انسان ها با یکدیگر

« قال ادخلوا فی امم قد خلت من قبلکم من الجن و الانس فی النار کلما دخلت امه لعنت اختها حتی اذا ادراکوا فیها جمیعا قالت اخراهم لإولاهم ربنا هولاء اضلونا فآتهم عذاباً ضعفاً من النار قال لکل ضعف و لکن لا تعلمون* و قالت أولاهم لأخراهم فما کان لکم علینا من فضل فذوقوا العذاب بما کنتم تکسبون؛ (29)
می فرماید در میان امت هایی از جن و انس که پیش از شما بوده اند داخل آتش شوید هر بار که امتی [ در آتش] در آید همکیشان خود را لعنت کند تا وقتی که همگی در آن به هم پیوندند [ آنگاه] پیروانشان درباره پیشوایانشان می گویند پروردگارا اینان ما را گمراه کردند پس دو برابر عذاب آتش به آنان بده [ خدا] می فرماید برای هر کدام [ عذاب] دو چندان است ولی شما نمی دانید. و پیشوایانشان به پیروانشان می گویند شما را بر ما امتیازی نیست پس به سزای آنچه به دست می آوردید عذاب را بچشید.»

* جنیان در قیامت

بازخواست شدن جنیان، در قیامت

« و یوم یحشرهم جمیعاً یا معشر الجن قد استکثرتم من الانس و قال اولیاءهم من الانس ربنا استمتع بعضنا ببعض و بلغنا اجلنا الذی اجلت لنا قال النار مثواکم خالدین فیها الا ما شاء الله ان ربک حکیم علیم؛ (30)
و [یادکن] روزی را که همه آنان را گرد می آورد [ و می فرماید] ای گروه جنیان از آدمیان [ پیروان] فراوان یافتید و هواخواهان آنها از [ نوع] انسان می گویند پروردگارا برخی از ما از برخی دیگر بهره برداری کرد و به پایانی که برای ما معین کردی رسیدیم [ خدا] می فرماید جایگاه شما آتش است در آن ماندگار خواهید بود مگر آنچه را خدا بخواهد [ که خود تخفیف دهد] آری پروردگار تو حکیم داناست.»
« یا معشر الجن و الانس الم یاتکم رسل منکم یقصون علیکم آیاتی و ینذرونکم لقاء یومکم هذا قالوا شهدنا علی انفسنا غرتهم الحیاه الدنیا و شهدوا علی انفسهم انهم کانوا کافرین؛ (31)
ای گروه جن و انس آیا از میان شما فرستادگانی برای شما نیامدند که آیات مرا بر شما بخوانند و از دیدار این روزتان به شما هشدار دهند گفتند ما به زیان خود گواهی دهیم [ که آری آمدند] و زندگی دنیا فریبشان داد و بر ضد خود گواهی دادند که آنان کافر بوده اند.»

اقرار جنیان در قیامت، به انذار شدن از آن در دنیا به وسیله پیامبران

« یا معشر الجن و الانس الم یاتکم رسل منکم یقصون علیکم آیاتی و ینذرونکم لقاء یومکم هذا قالوا شهدنا علی انفسنا غرتهم الحیاه الدنیا و شهدوا علی انفسهم انهم کانوا کافرین؛ (32)
ای گروه جن و انس آیا از میان شما فرستادگانی برای شما نیامدند که آیات مرا بر شما بخوانند و از دیدار این روزتان به شما هشدار دهند گفتند ما به زیان خود گواهی دهیم [ که آری آمدند] و زندگی دنیا فریبشان داد و بر ضد خود گواهی دادند که آنان کافر بوده اند.»

مشخص بودن گناهان جنیان در قیامت، بدون بازجویی

« فیومئذ لا یسال عن ذنبه انس و لا جان* یعرف المجرمون بسیماهم فیوخذ بالنواصی و الاقدام؛ (33)
در آن روز هیچ انس و جنی از گناهش پرسیده نشود. تبهکاران از سیمایشان شناخته می شوند و از پیشانی و پایشان بگیرند.»

* موانع شناخت جنیان

1. غفلت

غفلت جنیان، مانع استفاده صحیح آنان از ابزارهای شناخت

« و لقد ذرانا لجهنم کثیرا من الجن و الانس لهم قلوب لا یفقهون بها و لهم اعین لا یبصرون بها و لهم آذان لا یسمعون بها اولئک کالانعام بل هم اضل اولئک هم الغافلون؛ (34)
و در حقیقت بسیاری از جنیان و آدمیان را برای دوزخ آفریده ایم [چرا که] دل هایی دارند که با آن [حقایق را ] دریافت نمی کنند و چشمانی دارند که با آنها نمی بینند و گوش هایی دارند که با آنها نمی شنوند آنان همانند چهارپایان بلکه گمراه ترند [ آری] آنها همان غافل ماندگانند.»

2. کوردلی

کوردلی، مانع درک حقایق از سوی جنیان

« و لقد ذرانا لجهنم کثیرا من الجن و الانس لهم قلوب لا یفقهون بها و لهم اعین لا یبصرون بها و لهم آذان لا یسمعون بها اولئک کالانعام بل هم اضل اولئک هم الغافلون؛ (35)
و در حقیقت بسیاری از جنیان و آدمیان را برای دوزخ آفریده ایم [چرا که] دل هایی دارند که با آن [حقایق را ] دریافت نمی کنند و چشمانی دارند که با آنها نمی بینند و گوش هایی دارند که با آنها نمی شنوند آنان همانند چهارپایان بلکه گمراه ترند [ آری] آنها همان غافل ماندگانند.»

3. ظلم جنیان

اقرار جنیان، به ظالم بودن گروهی از آنان
« قل اوحی الی انه استمع نفر من الجن فقالوا انا سمعنا قرآا عجبا*و انا منا المسلمون و منا القاسطون فمن اسلم فاولئک تحروا رشدا؛(36)
بگو به من وحی شده است که تنی چند از جنیان گوش فرا داشتند و گفتند راستی ما قرآن شگفت آور شنیدیم و از میان ما برخی فرمانبردار و برخی از ما منحفرند پس کسانی که به فرمانند آنان در جست و جوی راه درستند.»

پی‌نوشت‌ها:

1.سوره انعام(6)، آیه 128.
2.همان، آیه 112.
3.سوره جن(72)، آیه 1-5.
4.همان.
5.سوره انعام(6)، آیه 112.
6.همان، آیه 128.
7.همان، آیه 130.
8. سوره اعراف(7)، آیه 38.
9.همان، آیه 179.
10.سوره هود(11)، آیه 119.
11. سوره سجده(32)، آیه 13.
12.سوره سبأ(34)، آیه 12.
13.سوره صافات(37)، آیه 158
14. سوره فصلت(41)، آیه 25.
15. سوره احقاف(46)، آیه 18.
16. همان، آیات 29 و 31.
17. سوره ذاریات(51)، آیه 56.
18.سوره الرحمن(55)، آیه 31.
19.همان، آیه 39.
20.سوره جن(72)، آیه 13.
21.سوره الرحمن(55)، آیه 31 و 39.
22.سوره سجده(32)، آیه 13.
23.سوره سبأ(34)، آیه 12.
24.سوره جن(72)، آیات 1 و 15.
25.سوره انعام(6)، آیه 71.
26.سوره بقره(2)، آیه 275.
27.سوره سبأ(34)، آیه 12.
28.سوره سجده(32)، آیه 13.
29.سوره اعراف(7)، آیه 38 و 39.
30. سوره انعام(6)، آیه 128.
31.همان، آیه 130.
32.همان.
33.سوره الرحمن(55)، آیه 39 و 41.
34.سوره اعراف(7)، آیه 179.
35. همان.
36. سوره جن(72)، آیه 1 و 14

منبع:نشریه موعود( ویژه جن)، شماره 123،124