نویسنده:مهندس محمدرضا اردلانی*

وقتی از شاخص‌های سلامت در منازل مسکونی صحبت می‌شود، موارد زیادی به ذهن خطور می‌کند؛ مواردی که شاید اکثر سازندگان و مصرف‌کنندگان در این فضاها، آنها را در نظر می‌گیرند اما مواردی نیز وجود دارد که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.
این عدم توجه، نه به دلیل اهمیت نداشتن این موارد و نه به دلیل عدم تمایل مصرف‌کنندگان به حفظ سلامت است؛ بلکه دلیل اصلی آن عدم آگاهی مردم از موارد خطر آنهاست. به عنوان نمونه، کمتر کسی از این موضوع آگاهی دارد که سنگ‌های به‌کار برده شده در نمای بیرونی و تزیینات داخلی ساختمان می‌تواند در سلامت ساکنان آن نقش داشته باشد و کمتر کسی از آثار زیانبار برخی لوله‌های خروجی هوا در محیط‌هایی مانند آشپزخانه اطلاع دارد.
گرانیت
یکی از موارد آلودگی اجزای ساختمانی که متاسفانه هر روز موارد استفاده از آن بیشتر می‌شود و نظارتی نیز بر آن صورت نمی‌گیرد، بحث سنگ‌های گرانیت است. سنگ‌های گرانیتی به دلیل فلزاتی که در ترکیب خود دارند از قبیل پتاسیم، اورانیوم و کوریوم از استحکام و زیبایی خاصی برخوردارند و به همین دلیل در ساختمان‌ها از آن استفاده می‌شود.

اولین مشکل این سنگ‌ها در نمای ساختمان این است که به دلیل انبساط و انقباض‌های مکرر، چسبندگی خود به ملاط و سیمان را از دست می‌دهند و هر لحظه احتمال ریزش دارند. فلزات موجود در این سنگ‌ها در برابر گرما و سرما انقباض و انبساط بیشتری پیدا می‌کنند و استفاده از آنها در نمای ساختمان می‌تواند برای افراد ایجاد خطر کند. البته مشکل سنگ‌های گرانیت تنها به این مورد ختم نمی‌شود. استفاده از این نوع سنگ‌ها داخل ساختمان نیز می‌تواند برای ساکنان آن بسیار خطرناک باشد. در کشورهای اروپایی و آمریکا، غشای سنگ‌های گرانیتی‌ای که از آنها در ساختمان‌ استفاده می‌کنند، بسیار نازک است. علاوه بر این، پیش از استفاده از این سنگ‌ها در بناها ، تحت یک فرآیند فرآوری ، میزان تشعشعات فلزاتی مثل اورانیوم و کوریوم کم می‌شود. متاسفانه ما در کشور هنوز این فرآوری را انجام نمی‌دهیم. نبود این فرآوری باعث می‌شود گاز رادونی که از اغلب این سنگ‌ها متصاعد می‌شود اگر بیش از میزان 4 پیکوکوری باشد ، خطرات جدی در انسان ایجاد کند. متاسفانه در بیشتر مکان‌هایی که ما از سنگ‌های گرانیتی به خصوص انواع تیره آن استفاده می‌کنیم، غلظت گاز رادون بیش از این مقدار است. در مکان‌هایی مثل بیمارستان‌ها، مهدکودک‌ها، بانک‌ها و در کل جاهایی که مردم برای مدت طولانی در مجاورت این سنگ‌ها قرار می‌گیرند، حتما باید سنجش تشعشعات زیان‌آور این سنگ‌ها انجام شود که البته این کار انجام نمی‌شود. این مشکلی است در حال حاضر در اکثر محیط‌های مسکونی ما وجود دارد و مرجع خاصی نیز برای بررسی آن وجود ندارد. تفاوت دیگری که در استفاده از گرانیت در ساختمان‌ها در کشور ما با کشورهای اروپایی وجود دارد این است که آنها بیشتر از سنگ‌های گرانیت مصنوعی برای ساختمان‌ها استفاده می‌کنند که فاقد تشعشات مضر برای انسان هستند.
فرآورده‌های آزبستی
ذرات آزبست همواره به‌ صورت معلق در هوا وجود دارد و به دلیل شکل مولکولی سرنیزه‌ای با ورود به ریه، در آن باقی می‌مانند و باعث ایجاد سرطان در انسان می‌شوند. در اروپا اگر کارخانه‌ای با استفاده از این مواد، محصولاتی را تولید کند جریمه‌های سنگین و مجازات‌های مختلف برای آن در نظر می‌گیرند. در ایران نیز طبق قانون از تاریخ دوم مرداد 1379 هرگونه استفاده از فرآورده‌های آزبستی در کشور ممنوع شده است ولی متاسفانه عدم حمایت و نظارت لازم درباره این موضوع موجب شده تا استفاده از این ترکیبات در منازل هر روز بیشتر شود به طوری که در حال حاضر در ساختمان‌های ما انواع فرآورده‌های آزبستی وجود دارد. یکی از فرآورده‌های آزبستی مورد استفاده در ساختمان‌ها، لوله‌های آزبستی است. لوله بخاری، لوله‌های خروجی تهویه (ونت) سرویس‌های بهداشتی و لوله‌های ونت هود آشپزخانه که در قدیم از جنس فلز، پلاستیک یا سیمان بود، امروز در بیشتر موارد جای خود را به فرآورده‌های آزبستی داده است. یعنی با این کار محیط منازل و هوای آن، همواره مملو از آزبست است که آسیب‌ها و خطرات آن برای انسان ثابت شده است. از دیگر فرآورده‌هایی که دارای آزبست است و در ساختمان‌ها به کار می‌رود، ورق‌های آزبستی است که برای پوشش سقف‌های سبک پارکینگ‌ها، سقف‌های کاذب روی بالکن و بام، اتاقک‌ها با نام ایرانیت به کار برده می‌شود. غیراز این موارد، کاربرد دیگری از ترکیبات آزبستی در ساختمان‌های مسکونی، ورق‌های آزبستی‌ای است که در نماهای داخلی و خارجی ساختمان استفاده می‌شود. این نماها که به رنگ‌های مختلف در ساختمان‌ها برای زیبایی به‌کار می‌روند، همگی ترکیبات آزبستی هستند و برای سلامت ساکنان این منازل خطر دارند. ترکیبات کنیتکس نیز که در فضای داخلی بسیاری از منازل، هتل‌ها و اماکن عمومی به‌کار گرفته می‌شود، از مشتقات آزبست است.
بلکا، رومالین، رولکس
در سال‌های اخیر، استفاده از این پوشش نیز در دیوارهای منازل و ساختمان‌های مختلف کاربرد فراوانی پیدا کرده است. تولیدکنندگان این محصول ادعا می‌کنند که در این فرآورده از ترکیبات آزبستی استفاده نشده و این محصول با استفاده از ضایعات کارخانه‌های تولید نخ تولید می‌شود. اگر چه صحت این ادعا نیز هنوز به‌طور کامل ثابت نشده ولی در این صورت هم استفاده از این ترکیبات در منازل نمی‌تواند کار چندان درستی باشد. بسیاری از خانواده‌ها به دلایل مختلف از جمله نصب آسان، قیمت کم و ایجاد حالت اکوستیک در منازل به سمت استفاده از این فرآورده‌ برای پوشش دیوارهای داخلی رفته‌اند. مشکل اساسی این ترکیبات این است که ذرات معلق ضایعات نخ همواره در هوای این فضاها وجود دارد. این مساله برای مبتلایان به آسم، خانم‌های باردار، سالمندان، کودکان، افرادی که دارای مشکلات تنفسی هستند و همچنین برای کسانی که جراحی‌های باز داشته‌اند، ایجاد مشکل می‌کند. از سوی دیگر سطح این ترکیبات روی دیوار دارای برجستگی‌ها و فرورفتگی‌های کوچک و بزرگ است که می‌تواند مقادیر زیادی از میکروب‌ها، آلودگی‌ها و عوامل بیماری‌زا را در خود جا دهد که این موضوع نیز با بحث خانه‌های سلامت‌محور مغایرت دارد. متاسفانه استفاده ناآگاهانه از این فرآورده‌ها به حدی بوده که امروز مشاهده می‌کنیم حتی در برخی بیمارستان‌ها هم از این محصولات برای پوشش دیوارها استفاده می‌شود که سلامت افرادی را که در آن محیط فعالیت می‌کنند دچار مخاطره می‌کند.
لوله‌های چند لایه
یکی دیگر از مواردی که در منازل با سلامت افراد در تناقض است ولی مورد غفلت واقع می‌شود و هنوز کسی به‌طور واضح آن را مورد بررسی قرار نداده، استفاده از لوله‌های چندلایه برای سیستم لوله‌کشی آب شرب منازل است که در حال حاضر با نام‌های تجاری متنوع و مختلفی به بازار عرضه می‌شوند. این لوله‌های چندلایه دارای تاییدیه‌های معتبری از اروپا هستند و در بیشتر منازل مسکونی در اروپا نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. حتی سی‌دی‌های آموزشی اتصالات این لوله‌ها هم اکثرا در کشورهای اروپایی تهیه شده‌اند. البته یک نکته در این میان وجود دارد که شاید از نظر تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان این محصول دور مانده باشد و آن این است که شبکه آب شهری کشورهای اروپایی، برای مصرف آشامیدنی نیست.
این موضوعی است که شاید در صنایع ما مورد پسند فعالان این حوزه قرار نگیرد ولی حتی با یک امتحان ساده می‌توان به این موضوع پی برد. برای این کار می‌توان حدود یک متر از این لوله‌ها را از دو طرف محدود کرد و داخل آن، آب ریخت و برای مدت یک هفته در معرض نور خورشید قرار داد. خواهیم دید که در این مدت در این لوله‌ها جلبک رشد کرده است. درواقع این لوله‌ها برای استفاده در شبکه آب آشامیدنی سلامت‌محور نیست و هنوز این محصول در کشورهای اروپایی و آمریکا برای مصرف آشامیدنی مورد تایید قرار نگرفته است. تا امروز هیچ جایگزین مناسبی برای لوله‌های فلزی برای انتقال آب آشامیدنی پیدا نشده و استفاده از این لوله‌های چندلایه تنها به دلیل صرفه اقتصادی توجیه‌پذیر است.

پی نوشت ها :

* کارشناس ساختمان‌های سلامت‌محور
منبع:www.salamat.com