بخش اول: اهمیت و ارزش سحرخیزى
1. خدا و سحرخیزى
عَلىُّ بْنُ مُحَمّدِالنَوْفلِى قالَ سَمِعْتُه [الهادى علیه السلام] یَقُولُ:
إنَّ الْعَبْدَ لَیَقُوُم فى اللَّیْلِ فَیَمیلُ بِهِ النُّعاسَ یَمیناً وَشِمالاً وَ قَدْ وَقَعَ ذَقَنَهُ عَلى صَدْرِهِ فَیَأمُرُاللّه ُ تَعالى أبْوابَ السَّماءِ فَتَنْفَتِحُ، ثُمَّ یَقُولُ لِلْمَلائِکَهِ أُنْظُرُوا إلى عَبْدى ما یُصیُبُه فى التَّقَرُبِ إلىَّ بِما لَمْ أفْتَرِضْ عَلَیْهِ راجیاً مِنّى لِثَلاثَ خِصالٍ: ذَنْبِاً أغْفِرُهُ لَهُ، أوْ تَوْبَهٍ اُجَدِّدُهالَهُ، أوْ رِزْقاً أزیدُهُ فیْهِ، إشْهَدُوا مَلائِکتَى أنّى قَدْ جَمَعْتُهُنَّ لَهُ.
[ تهذیب الاحکام 2: 130 ح 460] از امام هادى علیه السلام شنیدم که مى فرمود: بنده خدا شب از خواب برمى خیزد و چرتش مى گیرد و به راست و چپ متمایل مى شود و گاهى چـانه اش به طرف سینه اش مى افتد، پس خداوند متعال دستورمى دهد درهاى آسمان گشوده مى شود، به فرشتگان مى فرماید: به بنده ام نگاه کنید بخاطر چیزى که واجب نکرده ام این چنین خود را براى تقرّب به من به زحمت انداخته است، به امید یکى از سه حاجت: گناهى که آن را براى او ببخشایم، توبه اى که براى او تجدید کنم، یـا روزى او را زیــاد کنـم. آگاه باشید اى فرشتگان من که هر سه را براى او روا کـردم.
2. پـاداش سحرخیزى و ذکر
عَن رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قالَ:
مَنْ قَعَدَ فى مُصَّلاهُ الَّذى صَلّى فیهِ الْفَجْرَ، یَذْکُرُ اللّه َ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ کانَ لَهُ کَحَجِّ بَیْتِ اللّه ِ الْحَرامِ.
[ مستدرک الوسائل 5: 57 ح 5357] رسول گرامى صلی الله علیه و آله فرمود: کسى که در مکانى نماز صبح را خوانده بنشیند و ذکر خدا گوید تا آفتاب طلوع کند پاداش او همانند کسى است که حجّ خانه خدا را بجا آورده است.
3. ســپر آتش
عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلىٍّ علیهماالسلام أنَّهُ قالَ:
مَنْ صَلّى فَجَلَسَ فى مُصَلاّهُ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ کانَ لَهُ سَتْراً مِنَ النّارِ.
[ وسائل الشیعه 4: 1035 ح 1] امام حسن مجتبى علیه السلام فرمود: کسى که نماز را بجا آورد و در محل نمازش تا طلوع آفتاب بنشیند این کار او را از آتش جـهنم باز خواهد داشت.
4. جـهاد و سحرخیزى و ذکر
عَنِ النَّبىِّ صلی الله علیه و آله قالَ:
لِأنْ اُصَلِّىَ الصُّبْحَ ثُمَّ أجْلِسُ فى مَجْلِسٍ أذْکُرُ اللّه َ عز و جل حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ أحَبُّ إلىَّ مِنْ شَدِّ عَلى جِیادِ الْخَیْلِ فى سَبیلِ اللّه ِ . عز و جل
[ معجم الکبیر 3: 104 ح 5638] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: اینکه نماز صبح را بجا آوردم سپس در جایى بنشینم و خداى عزیز و بزرگ را ذکر بگویم تا آفتاب طلوع کند پیش من محبوبتر است از اینکه اسب را زین کرده و به جهاد در راه خدا پردازم.
5. محبوبیّت ذکر سحـرى
عَنِ النَّبىِّ صلی الله علیه و آله قالَ:
لَئِنْ أقعُدُ مَعَ قَوْمٍ یَذْکُرُونَ اللّه َ بَعْدَ صَلاهِ الْغَداهِ، أحَبُّ إلىَّ مِنْ أرْبَعَهٍ مُحَرَّرینَ مِنْ وُلْدِ إسْماعیلَ.
[ مستدرک الوسائل 5: 59 ح 10] پیامبر عظیم الشأن صلی الله علیه و آله فرمود: چنانچه همراه گروهى که بعد از نماز صبح ذکر خدا مى کنند بنشینم پیش من محبوبتر است از چهار نفر آزاد شدگان از فرزندان اسماعیل.
6. برکت سحرخیزى
عَنِ الصّادِقِ علیه السلام فى قَوْلِهِ تَعالى:
«إنَّ قُرْآن الْفَجْرِ کانَ مَشْهُوداً » قالَ: یَعْنى صَلاهُ الْفَجْرِ تَشْهَدُها مَلائِکَهُ اللَّیْلِ وَ مَلائِکَهُ النَّهارِ، فَإذا صَلَّى الْعَبْدُ الصُّبْحَ فى طُلُوُعِ الْفَجْرِ اُثْبِتَتْ لَهُ مَرَّتَینِ أثْبَتَها مَلائِکهُ اللَّیْلِ وَ مَلائِکَهُ النَّهارِ.
[ مفتاح الفلاح :10] امام صادق علیه السلام در مورد گفتار خداوند متعال که قرآنِ فجر مشهود است فرمود: یعنى نماز صبح که فرشتگان شب وفرشتگان روز شاهد آن هستند. پس هنگامى که انسان نماز صبح را در طلوع سپیده بجا آورد دوبار براى او ثبت مى شود هم فرشتگان شب و هم فرشتگان روز براى او مى نویسند.
7. برترى سحرخیزى
عَن الصّادِقِ علیه السلام قالَ:
فَضْلُ الْوَقْتِ الْأوَّلِ عَلىَ الأخیرِ خَیْرٌ لِلْمُؤْمِنِ مَنْ وَلَدِهِ وَمالِهِ. وَقالَ: فَضْلُ الْوَقْتِ الْأوَّلَ عَلىَ الأخیرِ کَفَضْلِ الآخِرَهِ عَلىَ الدُّنْیا.
[ مکارم الاخلاق: 301] امام صادق علیه السلام فرمود: برترى اوّل وقت بر آخر وقت براى انسان مؤمن از مال و فرزندش بهتر است. و فرمود: برترى اوّلِ وقت بر آخر آن مثل برترى آخرت بر دنیاست.
8. برترین عبادت
عَنْ عَلىٍّ علیه السلام قالَ:
اَفْضَلُ الْعِبادَهِ سَتْرُ الْعُیُونِ بِذِکْرِاللّه ِ سُبْحانَهُ.
[ میزان الحکمه 2: 1376 ح 8960، چاپ دارالحدیث] على علیه السلام فرمـود: برترین عبادت بیدارى چشم ها با ذکر خداوند سبحان است.
9. شعار پرهیزکاران
الإمامُ عَلىٍّ علیه السلام قالَ:
سَهـَرُ اللَّیـْلِ شِعارُ الْمُتَقینَ وَ شیمَهُ الْمُشْتاقینَ.
[ میزان الحکمه 2: 1376 ح 8953] امام امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: بیدارى شب شعار پرهیزکاران و منش مشتاقان است.
10. زمان استثنایى
عَنْ أبى جَعْفَرٍ علیه السلام قالَ:
إنَّ اللّه َ یُحِبُّ مِنْ عِبادِهِ کُلَّ دَعّاءٍ، فَعَلَیْکُمْ بِالدُّعاءِ فى السَّحَرِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ، فَإنَّها ساعَهٌ تُفْتَحُ فَیها أبوابُ السَّماءِ، وَتُقْسَمُ فیهَا الْأرْزاقُ، وَتُقْضى فیها الْحَوائِجُ العِظامِ.
[ عدّه الداعى: 67] امام باقر علیه السلام فرمود: خداوند از بندگانش هرکسى را که زیاد دعا کند دوست مى دارد، پس بر شما باد دعاى در سحر تا طلوع آفتاب، زیرا آن زمان ساعتى است که دربهاى آسمان گشوده مى شود ورزق انسانها تقسیم مى گردد و نیازهاى بزرگ و مهمّ برآورده مى شود.
بخش دوم: آثار و برکات سحرخـیزى
11. تضمین مهمّات
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
قالَ اللّه ُ جَلَّ جَلالَهُ: یَابْنَ آدَمَ اُذْکُرْنى بَعْدَ الْغَداهِ ساعهً وَ بَعْدَ الْعَصْرِ ساعَهً أکْفِکَ ما أهَمَّکَ.
[ مکارم الاخلاق: 301] رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: خداوند بزرگ فرمود: اى فرزند آدم ساعتى بعد از طلوع فجر و ساعتى بعد از عصر مرا یاد کن من مهمّات زندگى تو را کفایت و تضمین مى کنم.
12. کاربرى دعاى صبح
عَنْ رَسُولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله أنَّهُ قالَ:
وَالَّذى نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ، لَدُعاءُ الرَّجُلِ بَعْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ اِلى_’feطُلُوعُ الشَّمْسِ، لَأَنْجَحُ فى الْحاجاتِ، مِنَ الضّارِبِ بِمالِهِ مِنَ الْأرْضِ.
[ مستدرک الوسائل 5: 57 ح 2] رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: قسم به کسى که جان محمّد در دست اوست، دعاى شخص بعد از طلوع فجر تا طلوع آفتاب در رفع نیازها از سیر و سفر در زمین براى تجارت و بدست آوردن روزى کارسازتر است.
13. سحرخیزى و روزى
قالَ الصّادِقُ علیه السلام:
ألْجُلْوسُ بَعْدَ صَلاهِ الْغَداهِ [ غداه یعنى فاصله اذان صبح تا طلوع آفتاب.] فى التَعْقیبِ وَالدُّعاءِ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ أبْلَغُ فى طَلَبِ الرِّزْقِ مِنَ الضَّرْبِ فى الْأرْضِ.
[ وسائل الشیعه 4: 1035 ح 3] امام صادق علیه السلام فرمود: نشستن بعد از نماز صبح براى دعا و تعقیبات تا طلوع آفتاب در کسب روزى از فعالیت و سفر روى زمین رساتر و مؤثرتر است.
14. موفّقیت در کسب روزى
عَنِ الصّادِقِ علیه السلام قالَ:
مَنْ صَلَّى الْفَجْرَ وَ مَکَثَ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ کانَ أنْجَحُ فى طَلَبِ الرِّزْقِ مِنَ الضَّرْبِ فى الْأرْضِ شَهْراً.
[ مکارم الاخلاق: 304] امام صادق علیه السلام فرمود: کسى که نماز صبح را بخواند و تا طلوع آفتاب منتظر شود این شخص براى کسب روزى موفّق تر است از کسى که یک ماه در روى زمین براى تجارت و کسب روزى سفر کند.
بخش سوم: راه و روش اهل‌بیت علیهم‌السلام
15. برنامه صبحگاهى پیامـبر صلى‌الله‌علیه‌و‌آله
الراوی:
کانَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله إذا صَلَّى الْغَداهَ اِسْتَقْبَلَ الْقِبْلهَ بِوَجْهِهِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ یَذْکُرُاللّه َ عز و جل یَتَقَدَّمُ عَلىُّ بْنُ أبىطالِبٍ خَلْفَ النَّبىِّ صلی الله علیه و آله وَ یَسْتَقْبِلُ النّاسَ بَوْجِههِ فَیَسْتاذِنُونَ فى حَوائِجِهِمْ وَ بِذلِکَ أمَرَهُمْ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله.
[ اقبال سیدبن طاووس: 320] راوی: وقتى رسول خدا صلی الله علیه و آله نماز صبح را مى خواند رو به قبـله مى کرد و تـا طلوع آفتاب ذکر خـدا مى کرد، بعـد امام امیرالمؤمنین علیه السلام پشت سر پیامبر و رو به مردم قرار مى گرفت و مردم براى مطرح کردن نیازهاى خود از او اجازه مى گرفتند، پیامبر صلی الله علیه و آله فرمان داده بود که اینطور عمل کنند.
16. برنامه على علیه‌السلام
عَنْ أبى جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بِنْ عَلىٍّ علیهماالسلام قالَ:
کانَ عَلىٌّ علیه السلام إذا صَلَّى الْفَجْرَ لَمْ یَزَلْ مُعَقِّباً إلى أنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ، فَإذا طَلَعَتْ إجْتَمَعَ إلَیْهِ الْفُقَراءُ وَ الْمَساکینُ وَ غَیْرِهِ مِنَ النّاسِ فَیُعَلِّمُهُمْ الْفِقهَ وَ الْقُرْآنَ.
[ بحارالانوار 41: 132] امام باقر علیه السلام فرمود: امام على علیه السلام چـون نماز صبح را مى خواند، مرتّب مشغول تعقیبات بود تا آفتاب طلوع مى کرد، وقتى کـه خورشـید طلوع مى کـرد نیازمندان و تهیدستان و سایر مردم دور او اجتماع مى کردند و به آنان قرآن و احکام مى آموخت.
17. روش امام حسن علیه‌السلام
عَنْ عُمَیْرِ بْنِ مَیْمُونِ قالَ:
رَأیْتُ الْحَسَنَ بْنَ عَلىٍّ علیه السلام یَقْعُدُ فى مَجْلِسِهِ حینَ یُصَلِّى الْفَجْرَ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ وَسَمِعْتُهُ یَقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آلهیَقُولُ: مَنْ صَلَّى الْفَجْرَ ثُمَّ جَلَسَ فى مَجْلِسِهِ یَذْکُرُاللّه َ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ سَتَرَهُ اللّه ُ مِنَ النّارِ، سَتَرَهُ اللّه ُ مِنَ النّارِ، سَتَرَهُ اللّه ُ مِنَ النّارِ.
[ امالى صدوق: 461 ح 3] راوى گوید: امام حسن علیه السلام را دیدم که نماز صبح را مى خواند در جایگاهش مى نشست تا آفتاب طلوع کند، و از امام علیه السلام شنیدم که مى فرمود: از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که فرمود: کسى که نماز صبح بجا آورد سپس در جایگاهش نشسته و به ذکر خدا مشغول شود تا خورشید طلوع کند، خداوند او را از آتش باز دارد، خداوند او را از آتش باز دارد، خداوند او را از آتش باز دارد.
18. روش امام سجاد علیه‌السلام
رَوى بَعْضُ أصْحابِنا قالَ:
کُنْتُ عِنْدَ عَلىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهماالسلام فَکانَ إذا صَلَّى الْفَجْرَ لَمْ یَتَکَلَّمْ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ.
[ بحارالانوار 46: 191 ح 57] بعضى از اصحاب نقل کرده: من نزد امام سجاد علیه السلام بودم او وقتى نماز صبح را مى خواند سخن نمى گفت تا خورشید طلوع کند.
19. برنامه امام چهارم علیه‌السلام
عَنْ زَیْنِ الْعابِدینَ علیه السلام:
أنَّهُ کانَ یُصَلِّى صَلاهَ الْغَداهَ ثُمَّ یُعَقِّبُ فى مُصَلاّهُ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ ثُمَّ یَقُومُ فَیُصَلّى صَلاهً طَویلَهً ثُمَّ رَقَدَهً ثُمَّ یَسْتَیْقِظُ فَیَدْعُو بِالسِّواکِ فَیَسْتَنُّ ثُمَّ یَدْعُو بِالْغَداهِ.
[ بحارالانوار 76: 186 ح 2] نقل شده است: امام زین العابدین علیه السلام نماز صبح را که مى خواند در جایگاه نمازش مشغول تعقیبات مى شد تا آفتاب طلوع مى کرد، بعد بلند مى شد نمازى طولانى مى خواند، سپس مقدارى مى خوابید بعد بیدار مى شد مسواک مى طلبید و مسواک مى زد بعد صبحانه مى خواست.
20. برنامه صبحگاهى امام‌باقر علیه‌السلام
عَنْ أبى عَبْدِ اللّه ِ علیه السلام عَنْ أبیهِ فى حَدیثٍ قالَ:
کانَ یَجْمَعُنا فَیَأمُرُنا بِالذِّکْرِ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ، وَیَأْمُرُ بِالْقَرائَهِ مَنْ کانَ یَقْرَأُ وَ مَنْ کانَ لایَقْرَأُ مِنّا أَمَرَهُ بِالذِّکْرِ، وَالبَیْتُ الَّذى یُقْرَأُ فَیهِ الْقُرْآنُ وَیُذْکَرُاللّه ُ عز و جل فَیهِ تَکْثُرُ بَرَکَتُهُ.
[ وسائل الشیعه 4: 850 ح 3] امام صادق علیه السلام از پدر بزرگوارش امام باقر علیه السلام نقل مى کند: امام باقر علیه السلام ما را جمع مى کرد و دستور مى داد ذکر بگوییم تا خورشید طلوع کند، به کسانى که سواد دار بودند دستور قرائت قرآن مى داد و به کسانى که توان خواندن نداشتند فرمان به ذکر مى داد، خانه اى که در آن قرآن خوانده شود و ذکر خدا گفته شود برکت آن زیاد مى شود.
21. برنامه امام هفتم علیه‌السلام
رُوِىَ أنَّهُ [اَبُوالْحَسَنِ مُوسى علیه السلام] کانَ یُصَلّى نَوافِلَ اللَّیْلِ، وَیَصِلُها بِصَلاهِ الصُّبْحِ، ثُمَّ یُعَقِّبُ حَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ وَ یَخِرُّ اللّه َ ساجِداً فَلایَرْفَعُ رَأسَهُ مِنَ السُّجُودِ وَ التَّحْمیدِ حَتّى یَقْرُبَ زَوالُ الشَّمْسِ.
[ بحارالانوار 48: 101 ح 5] نقل شده که امام هفتم علیه السلام برنامه اش چنین بود: نافله هاى شب را مى خواند و آنها را به نماز صبح متّصل مى کرد، سپس مشغول تعقیبات مى شد تا خورشید طلوع کند، بعد براى خدا به سجده مى رفت و سر از سجده و حمد و ثناى الهى بر نمى داشت تا اینکه نزدیک ظهر مى شد. (احتمالاً این برنامه زمان زندان امام علیه السلام بوده است)
22. برنامه امام رضا علیه‌السلام
الراوی:
کانَ [الرِّضا] علیه السلام إذا صَلَّى الْغَداهَ وَ کان یُصَلّیها فى أوَّلِ وَقْتٍ ثُمَّ یَسْجُدُ فَلا یَرْفَعُ رَأسَهُ إلى اَنْ تَرتَفِعَ الشَّمْسُ.
[ بحارالانوار 49: 90] راوی: امام رضا علیه السلام زمانى که نماز صبح را مى خواندـ که او مرتّب اوّل وقت مى خواند ـ به سجده مى رفت و سر از سجده بر نمى داشت تا آفتاب بالا مى آمد.
23. برنامه صبحگاهى امام رضا علیه‌السلام در سفر
قالَ الْراوى:
کانَ إذا أصْبَحَ صَلَّى الْغَداهَ، فإذا سَلَّمَ جَلَسَ فى مُصَلاّهُ یُسَبِّحُ اللّه َ وَ یَحْمِدُهُ وَ یُکَبِّرُهُ وَ یُهَلِّلُهُ وَ یُصَلِّى عَلَى النَّبىِّ وَ آلِهِ صلی الله علیه و آلهحَتّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ ثُمَّ یَسْجُدُ سَجْدَهً یَبْقى فَیها حَتّى یَتَعالَى النَّهارُ ثُمَّ أقْبَلَ عَلَى النّاسِ یُحَدِّثُهُمْ وَ یُعَظِّمُهُمْ.
[ بحارالانوار49: 92] راوى گوید: من از مدینه تا مرو مأمور همراه امام رضا علیه السلام بودم او هنگامى که صبح مى شد نماز صبح را که بجا مى آورد و سلام مى داد در مصلاّى خود مى نشست و مشغول حمد و سپاس و تکبیر و تهلیل و صلوات بر پیامبر اکرم مى شد تا خورشید طلوع کند، سپس سجده مى کرد و در سجده مى ماند تا روز بالا مى آمد بعد به طرف مردم مى آمد و با آنان به گفتگو مى نشست و آنان را گرامى مى داشت.
24. امام علیه‌السلام در خراسان
رَوى مُعَّمَرُ بْنُ خَلاّدٍ قالَ:
کانَ أبُوالْحَسَنِ علیه السلام وَ هُوَ بِخُراسانَ إذا صَلَّى الْفَجْرَ جَلَسَ فى مُصَلاّهُ إلى أنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ.
[ مکارم الاخلاق: 305] راوى گوید: امام رضـا علیه السلام در خراسـان که بود هنـگامى کـه نمـاز صبـح را مى خـوانـد در جایگاه نمازش مى نشست تا آفتاب طلوع کند.
بخش چهارم: پیامدهاى خواب صبح
25. ناله زمـین
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
ما عَجَّتِ الْأرْضُ إلى رَبِّها عز و جل کَعَجیجِها مِنْ ثَلاثَهٍ: مِنْ دَمٍ حَرامٍ یَسْفِکُ عَلَیْها، أو إغْتِسالٍ مِنْ زِنا، أوِ النَّوْمِ عَلَیْها قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ.
[ خصال صدوق: 141] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: زمین از سه چیز پیش خدا ناله کرده که هیچ جا چنین ضجّه و ناله اى نکرده است:
۱ ـ از خون حرامى که روى او مى ریزد.
۲ ـ و غسلى که از زنـا انجـام مى گیرد.
۳ ـ و خوابیدن روى زمین قبل از طلوع خورشید.
26. خوابهاى فقرآور
عَنْ أمیرِالْمُؤْمِنینَ علیه السلام:
اَلنـَّومُ بَیْنَ الْعِشـائیْنِ یُورِثُ الْفـَقْرَ، وَ النَّوْمُ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ یُورِثُ الْفَقْرَ.
[ بحارالانوار 76: 184 ح 2] امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: خواب بین مغرب و عشاء باعث فقر مى شود، و خواب قبل از طلوع آفتاب نیز تنگدستى را به دنبال مى آورد.
27. خواب ممنوع
عَنْ عَلىِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهماالسلام قالَ:
یا أبا حَمْزَهَ لاتَنامَنَّ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإنّى اَکْرَهُها لَکَ، إنَّ اللّه َ یُقَسِّمُ فى ذلِکَ الْوَقْتِ أرْزاقَ الْعِبادِ وَ عَلى أیْدینا یُجْریها.
[ بحارالانوار 76: 185 ح 5] امام چهارم علیه السلام فرمود: اى ابا حمزه! قبل از طلوع آفتاب مخواب که من آنرا برا تو ناپسند مى دانم، خداوند در این زمان روزى بندگان را تقسیم مى کند و بر دستان، آنرا به جریان مى اندازد.
28. روزى فوق‌العاده
عَنْ أبى جَعْفَرٍ علیه السلام قُلْتُ لَهُ:
جُعِلْتُ فِداکَ إنَّهُمْ یَقُولُونَ: إنَّ النَّوْمَ بَعْدِ الْفَجْرِ مَکْرُوهٌ، لِأنَّ الْأرْزاقَ تُقَسَّمُ فى ذلِکَ الْوَقْتِ فَقالَ: اَلْأرْزاقُ مُوظُوفَهٌ مَقْسُومَهٌ، ولِلّهِ فَضْلٌ یُقَسِّمُهُ مِنْ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ ذلِکَ قَوْلُهُ: وَاسْألُوا اللّه َ مِنْ فَضْلِهِ.
[ بحارالانوار 5: 147 ح 7] رواى گوید: به امام باقر علیه السلام گفتم: فدایت شوم مردم مى گویند: خواب بعد از سپیده صبح مکروه است، چون روزى ها در آن وقت تقسیم مى شود. امام علیه السلام فرمود: روزى ها مشخصّ وتقسیم شده است ولى خداوند متعال روزى فوق العاده دارد که آنرا از طلوع فجر تا طلوع خورشید تقسیم مى کند، و همین است منظور پروردگار متعال که فرمود: از فضـل پروردگار بخـواهید.
29. هشدار، هشدار
عَنْ أبى جَعْفَرٍ علیه السلام قالَ:
إنَّ إبْلیسَ إنَّما یَبُثُّ جُنُودَ اللَّیْلِ مِنْ حینَ تَغیبُ الشَّمْسُ إلى وَقْتِ الشَّفَقِ وَ یَبُثُّ جُنُودَ النَّهارِ مِنْ حینَ یَطْلُعُ الْفَجْرُ إلى مَطْلَعِ الشَّمْسِ، وَذَکَرَ أنَّ النَّبىِّ صلی الله علیه و آله کانَ یَقُولُ: أکْثِرُوا ذِکْرَاللّه ِ فى هاتَیْنِ السّاعَتَیْنِ فَإنَّهُما ساعَهُ غَفْلَهٍ.
[ مکارم الاخلاق: 305] امام باقر علیه السلام فرمود: شیطان لشگریان شب خود را از غروب خورشید تا هنگامى که روشنایى و قرمزى آفتاب هست پخش مى کند، و لشگریان روز را از زمان طلوع صبح تا طلوع آفتاب پخش مى کند، و یاد آورى کرد که: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله مى فرمود: در آن دو ساعت زیاد ذکر و یاد خدا کنید چون آن دو زمان ساعت غفلت است.
[و شیطان ممکن است انسان را غافلگیر کند.] 30. اقسام خواب
قالَ الْباقِرُ علیه السلام:
اَلنَّوْمُ أوَّلُ النّهارِ خُرْقٌ وَ الْقائِلَهُ نِعْمَهٌ وَ النَّوْمُ بَعْدَ الْعَصْرِ حُمْقٌ وَ النَّوْمُ بَیْنَ الْعِشائیْنِ یُحْرِمُ الرِّزْقَ.
[ مکارم الاخلاق: 305] امام باقر علیه السلام فرمود: خواب اوّلِ روز نادانـى است، و خواب نزدیک ظهر نعمت است، و خواب بعد از عصر حماقت است، و خواب بین مغرب و عشاء باعث محرومیت از روزى مى شود.
31. سـاعت گسترش روزى
مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أحَدِهِما علیهماالسلام قالَ:
عَن سَألْتُهُ عَنِ النَّوْمِ بَعْدَ الغَداهِ فَقالَ: أنَّ الرِّزْقَ یَبْسُطُ تِلَکْ السّاعَهِ فَأنَا أکْرَهُ أنْ یَنامَ الرَّجُلُ تِلْکَ السّاعَهِ.
[ من لایحضره الفقیه 1: 501 ح 1439] محمّد بن مسلم گوید: از یکى از دو امام باقر و امام صادق علیهماالسلام از خواب بعد از صبح سئوال کردم فرمود: روزى در ایـن سـاعت گسـترش مى یـابـد بنابراین نمى پسندم مرد در این ساعت بخوابد.
32. زمان نزول مائده آسمانى
قالَ الصّادِقُ علیه السلام:
نَوْمُ الْغَداهِ شُؤمٌ یُحْرِمُ الرِّزْقَ وَ یُصَفِّرُ اللَّوْنَ وَ کانَ الْمَنُّ وَ السَّلْوى یَنْزِلُ عَلى بَنى إسْرائیلَ ما بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ، فَمَنْ نامَ تِلْکَ السّاعَهِ لَمْ یَنْزِلْ نَصیبَهُ فَکانَ إذا إنْتَبَهَ فَلا یَرى نَصیبَهُ إحتاجَ إلىَ السُئوالِ وَ الطَلَبِ.
[ من لایحضره الفقیه 1: 503 ح 1449] امام صادق علیه السلام فرمود: خواب صبح شوم است انسان را از روزى محروم و رنگ او را زرد مى کند، و منّ و سلوى (غذاى مخصوص و لذیذ بنى اسرائیل) بین طلوع صبح تا طلوع خورشید بر بنى اسرائیل نازل مى شد، هر کس در آن ساعت مى خوابید سهم او نازل نمى شد و چون بیدار مى شد بهره خود را نمى دید، محتاج به سئوال و جستجو مى شد.
33. خواب شُوم
قالَ الصّادِقُ علیه السلام:
نَوْمُ الْغَداهِ مشْؤُمَهٌ تَطْرُدُ الرِّزْقَ وَ تُصَفِرُّ اللَّوْنَ وَتُقَبِّحُهُ وَ تُغَیِّرُهُ وَ هُوَ نَوْمُ کُلِّ مَشْؤُمٍ، إنَّ اللّه َ تَعالى یُقَسِّمُ الْأرْزاقَ ما بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلى طُلُوعِ الشِّمْسِ فَإیّاکُمْ وَ تِلْکَ النَّوْمَهِ.
[ مکارم الاخلاق: 305.] امام صادق علیه السلام فرمود: خواب صبح شوم است، روزى را دور مى کند و رنگ انسان را زرد و زشت و متغیّر مى کند و آن خواب اشخاص شوم است، خداوند بزرگ روزى ها را بین طلوع صبح تا طلوع خورشید تقسیم مى کند، پس از خواب این زمان دورى کنید.
34. خواب روزى
قالَ الرِّضا علیه السلام فى قَوْلِ اللّه ِ عز و جل:
فَالْمُقَسِّماتِ أمْراً قالَ: اَلْمَلائِکَهُ تُقَسِّـمُ أرْزاقَ بَنى آدَمَ ما بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلى طُلُوعِ الشَّمْسِ فَمَنْ نامَ بَیْنَهُما نامَ عَنْ رِزْقِهِ.
[ مکارم الاخلاق: 305] امام رضا علیه السلام در مورد آیه «فَالْمُقَسِّماتِ أمْراً» «قسم به تقسیم کنندگان کار» فرمود: فرشـتگان روزى فرزنـدان آدم را بین طلوع صبح تا طلوع آفتاب تقسیم مى کنند، بنابراین کسى در آن فاصله بخوابد از روزى خود خواب مانده است.
بخش پنجم: آثار خواب زیاد
35. عاشق دروغگو
الَحْدَیثُ الْقُدْسى:
یا بْنَ عِمْرانَ، کَذِبَ مَنْ زَعَمَ أنَّهُ یُحِبُّنى فَإذا جَنَّهُ اللَّیْلُ نامَ.
[ سفینه البحار 8: 369] خداوند متعال به حضرت موسى فرمود: اى پسر عمران، دروغ مى گوید کسى که گمان مى کند مرا دوست دارد، ولى هنگامى که شب فرا مى رسد همه شب را مى خوابـد.
36. نخستین گناهان
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
اَوَّلُ ما عُصِىَ اللّه ُ تَبارَکَ وَ تَعالى بِهِ سِتٌ خِصالٍ: حُبُّ الدُّنْیا، وَ حُبُّ الرِّیاسَهِ، وَ حُبُّ الطَّعامِ، وَ حُبُّ النَّوْمِ، وَ حُبُّ الرّاحَهِ وَ حُبُّ النِّـساءِ.
[ کافى 3: 397] رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: نخستین گناهانى که در مقابل خداوند بزرگ به وقوع پیوست شش چیز بود:
۱ ـ دنیا دوستى ۲ ـ ریاست طلبى ۳ ـ شکـمبارگى ۴ ـ پـرخــوابى ۵ ـ راحـت طلبى ۶ ـ زن بــارگى
37. بدترین بندگان
قالَ أبُوجَعْفَرٍ علیه السلام:
قالَ ُوسى علیه السلام: یا رَبِّ أىُّ عِبادِکَ أبْغَضُ إلَیْکَ؟ قالَ: جیفَهٌ بِاللَّیْلِ بَطّالٌ بِالنَّهارِ.
[ بحارالانوار 76: 180] امام باقر علیه السلام فرمود: حضرت موسى علیه السلام عرض کرد: اى پروردگار کدام یک از بندگانت بیشتر مورد خشم تو هستند؟ خداوند متعال فرمود: کسى که شب همانند مردار (خوابیده) است و روز را هـم بـه بیهـودگى مى گـذرانـد.
38. خشم خـدا
قالَ الصّادِقُ علیه السلام:
ثَلاثَهٌ فیهِنَّ الْمَقْتُ مِنَ اللّه ِ عز و جل: نَوْمٌ مِنْ غَیْرِ سَهَرٍ وَ ضِحْکٌ مِنْ غَیْرِ عَجَبٍ وَ أکْلٌ عَلى الشَّبَعِ.
[ من لایحضره الفقیه 1: 503 ح 1444] امام صادق علیه السلام فرمود: خـداى عزیز و بزرگ نسبت به سه چیز خشم شـدید دارد:
۱ ـ خواب بدون بیدارى (یعنى خوابیدن تمام شب)
۲ ـ خنده بدون شگفتى.
۳ ـ خوردن در حالت سیرى.
39. آثار خواب زیاد
عَنِ الصّادِق علیه السلام قالَ:
إنَّ اللّه َ تَبارَکَ وَ تَعالى یُبْغِضُ کَثْرَهَ النَّوْمِ وَ کَثْرَهَ الْفَراغِ وَ قالَ علیه السلام إیْضاً : کَثْرَهُ النَّوْمِ مُذْهِبَهٌ لِلدّیِن وَ الدُّنْیا.
[ مکارم الاخلاق 287] امام صادق علیه السلام فرمود: خداى بزرگ خواب زیاد و بیکارى زیاد را ناپسند مى شمارد. و امام علیه السلامفرمود: خواب زیاد دین و دنیاى انسان را از بین مى برد.
40. قیامت و خواب زیاد
قالَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله:
إیّاکُمْ وَ کَثْرَهَ النَّوْمِ فَإنَّ کَثْرَهَ النَّوْمِ یَدَعُ صاحِبَهُ فَقیراً یَوْمَ الْقیامَهِ.
[ اختصاص مفید: 218] رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: از خواب زیاد بپرهیزید، زیرا خواب زیاد انسان را در قیـامت در زمـره فقیران قـرار مى دهـد.
مخفت اى دیده چندان غافل و مستچه هشیاران بر آور در جهان دست که چندان خفت خواهى در دل خاککه فرموشت کند دوران افلاک
منبع : چهل حدیث « سحرخیزی »، محمود شریفى‏.